Ќазаќстан Республикасы жоѓарѓы оќу орындарныњ ќауымдастыѓы


Орыстың революцияшыл демократтарының материализмі ХІХ- ғ. 60-80 жж. Чернышевский мен Добролюбовтың көқарастарында көрінді



бет72/143
Дата10.11.2022
өлшемі450,91 Kb.
#157449
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   143
Байланысты:
ФИЛОСОФИЯ студенттеріме (1)

Орыстың революцияшыл демократтарының материализмі ХІХ- ғ. 60-80 жж. Чернышевский мен Добролюбовтың көқарастарында көрінді



  1. Тап күресі – қоғам дамуының қозғаушы күші.

  2. Тарихты патшалар мен қолбасшылардың іс-әрекеті жасайды, тарих солардың өмірбаянының жиынтығы деген идеалистік көзқарасқа қарсы шықты.

  3. Бірақ олар тарихи дамудың объективтік заңдарын ашу дәрежесіне көтерілген жоқ.

  4. Пролетариат тарихи міндетін түсінбеді, оған патшалық Ресейдегі қоғамдық өмірдің артта қалуы себеп болды.

Н. Г. Чернышевскийдің (1828-1889) пікірінше, Россия капитализмсіз-ақ бірден социализмге өте алады. Ол үшін тіпті қатты шараларды да қолдану керек. Оның көзқарасы «Не істеу керек?» деген романында берілген. Онда «жаңа адамдар», әйелдерді азат ету, саналы эгоизм, революция мәселелері қойылды. Ол тарих пен материалистік философияның қорытындылары – бұқара халықтың мүдделері мен тілектеріне сай келуі керек деді. Дүниенің материалдық принципін Чернышевский өзінің «Философиядағы антропологиялық принцип» деген еңбегінде жан-жақты ашты. Ол дүниеде қозғалып тұрған материя мен материяның жоғарғы ұйымдасу сатысында пайда болатын санадан басқа ештеңе жоқ екенін көрсетті. Ой, оны туғызатын материядан тыс өмір сүрмейді, бірақ материяның бәрі бірдей ойлай білмейді, ойлау – тек жоғарғы дәрежеде ұйымдасқан материяның қасиеті. Организмнің бірлігі мен онда мидың ерекше рөл атқаратынын жариялады. Чернышевский Фейербахтың ықпалымен өз философиясын антропологизм деп атады. Фейербахты сынап, кемшілігін ашып көрсете алмады. Диалектикалық материализмге жақындады. Сөйтіп қоғамтануда көп көрегендік пікірлер айтты.
Ф. М . Достоевский адам санасы, адам болмысы мәселелеріне өз еңбектерінде философиялық мән берді. Оның шығармалары: «Жаза» (1866), «Нақұрыс» (1868), «Әзәзілдер» (1871-72), «Жас өспірім» (1875), «Ағайынды Карамазовтар» (1879-80) романдары, хаттары және «Жазушы күнделігі». Бұл еңбектерінде халықтың тұрмысы, әдептілік, дін мәселелері қаралды. Ол жазушы – психолог, негізінен адамның табиғи және әлеуметтік қажеттілігін, өте күрделі жағдайдағы мінез- құлқыының өзгерістерін қарастырады. Адамдардың ең терең рухани әлемінің құпиясын, оның психикасын, жанға бататын көріністерді талдады. Жеке мен қоғамның антагонизмін болжап, индивидуалистік этиканы қолдады. Сонымен бірге, адамдардың табиғаты мен әрекетінде иррационализмнің бар екенін көрсетті. Адамдардың іс-әрекетін логикалық, тіпті психологиялық жолмен түсінуге болмайтынын айтты. ХІХ ғ. екінші жартысындағы идеалистік көзқарастың орталық мәселесі – адам тағдыры, оның құдай мен әлемнің тығыз байланыстығын өзінің Ф.М. Достоевский әдеби көркем шығармаларында талдады.
Ф. М. Достоевский, психиканың рационалдық бастамасын жоққа шығармайды. Керісінше, ақыл-ой мен логиканы сыртқы дүниені танудың маңызды факторы деп санайды. Бірақ, ақыл-ойдың көмегімен адамның психикасын түсіндіру және қандай болса да заң шығару қиын, оның себебі рухани әлемде ақыл-ойдың өзі бағынышта болады. Ф. М. Достоевский алғы шепке ырықты шығарады, рационалистік тұрғыдан жанның күрделілігі, оның кұпиясын түсіндірудің қиындығын айтады. Сараптаушы парасат пен ырық антагонисті. Сараптаушы парасат бар жерде ырық, онымен бірге тұлға жоғалады. Ф. М. Достоевский – әлеуметтік зұлымдықтың тамыры – адам антропологиясында дейді. Адам құндылығы оның еркіндігінде, ал оның өзінің ішкі имандылығы жоқ, еркіндікті бағаламайды. Кант философиясындағы антимонияны Ф. М. Достоевский шығармаларында кеңінен пайдаланады. Ол адам психологиясындағы әділдік пен зұлымдық, тазалық пен арамдық, жақсылық пен жамандықты өмірден алып, өз кейіпкерлері арқылы көрсетті. Оның мақсаты – христиан дініне негізделінген, құдайға сенген қоғамды құру болды. Ол мұны жердегі жұмақ немесе «орыс социализмі» деп атады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   143




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет