Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық

283
Xii
 БӨ
ЛІМ
3. Тиісті сөзді жазыңыз.
Еңбек шартында айлық туралы мәселелер 
________________________________
көрсетіледі
Қызметкердің демалыс күндері туралы ақпарат 
________________________________
сақталады
Екі жақтың құқықтары мен міндеттері толық 
________________________________
тоқтатылады
Еңбек шартындағы мәселелер жиналыста 
________________________________
жазылады
Жұмыс мермізімінен бұрын аяқталса, шарт 
________________________________
жазылады
Қызметкер Еңбек шарты бойынша бір жылға жұмысқа 
____________________________
алынады
Шарттың бір нұсқасы кадр бөлімінде 
________________________________
талқыланады
4. Болымсыз түрде жауап беріңіз.
1. Еңбек шарты 10 жылға жасала ма?
2. Еңбек шартын бір тарап қана қол қоя ма?
3. Еңбек шарты 4 дана болып жасала ма?
4. Еңбек шарты себепсіз тоқтатыла ма?
5. Еңбек шартында қызметкердің өмірбаяны жазыла ма?
6. Үй сатып алуда Еңбек шарты жасала ма?
7. Уақытша жұмысқа ұзақ мерзімді Еңбек шарты жасала ма?
8. Жалпы жиналыста Еңбек шарты талқылана ма?
5. Үлгі бойынша өзгертіп жазыңыз.
Үлгі:
  
Асқар Еңбек шартына қол қойды. – Еңбек шартына қол қойылды.
1. Қызметкер Еңбек шартындағы жұмыстарды орындайды.
____________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Олар құжаттарды аудару жұмыстары бойынша шарт жасады.
____________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Ол Еңбек демалысының мерзімін көрсетті.
____________________________________________________________________________________________________________________________________
4. Материалдық көтермелеу шарттарын жазды.
____________________________________________________________________________________________________________________________________
5. Еңбек шартының бір данасын қызметкер берді.
____________________________________________________________________________________________________________________________________
6. Топтық жұмыс.
Бірінші топ сөзді айтады, екінші топ етіс+көсемше формасына салып сөйлем құрайды.
А тобының сөздері
орындау
қарастыру
бекіту
тоқтату
Ә тобының сөздері
өзгерту
бұзу
ұзарту
тексеру

284
Xii
 БӨ
ЛІМ
артыҚ БОЛМас БІЛГенІң
Жеке еңбек келісімшартының мазмұны
• Екі жақтың реквизиттері;
• Еңбек функциясы (белгілі бір қызметтегі, мамандықтағы жұмыс);
• Жеке еңбек келісімшартының мерзімі;
• Еңбек міндеттерін орындауды бастаған уақыты;
• Еңбек талабына мінездеме, ауыр және қауіпті физикалық жұмыстар үшін берілетін өтемақылар;
• Жұмыс уақыты мен демалыс уақытының кестесі;
• Еңбек төлемі мен күзетіне төлеу жағдайы;
• Жұмыс берушінің хұқтары мен міндеттері;
• Жұмысшы хұқтары мен міндеттері;
• Жеке еңбек келісімшартын өзгерту, бұзу және ұзарту тәртібі;
• Өтемақы төлеу мен кепілдеме беру тәртібі;
• Екі жақтың  жауапкершілігі.
Жеке еңбек келісімшартын бекіту
• Жеке еңбек келісімшарты жазбаша түрде екі данамен екіжақтың қол қоюымен жасалады. Бір 
данасы қол қойған соң жұмысшыға беріледі.
• Еңбек функцияларын атқару басы болып келісімшартта көрсетілгендей, жұмысшының жұмықа 
кіріскен күнінен басталады;
• Егер  жеке  еңбек  келісімшарты  болмаған  немесе  жұмыс  беруші  жағынан  жасалмаған  болса, 
еңбек келісімшартының күші тек фактілі түрде жұмысқа кіріскеннен басталады;
• Жеке еңбек келісімшарты жасалған соң жұмыс беруші жұмысшыны жұмысқа қабылдау туралы 
бұйрық шығарады;
• Жеке  еңбек  келісімшартын  бекіту  үшін  жұмыс  беруші  жұмысшыдан  оның  қызметі  туралы 
құжатты,  жеке  әлеуметтік  коды  туралы  куәлік,  16  жасқа  толмаған  тұлғадан  туу  туралы  куәлік, 
білімі туралы немесе мамандығы туралы құжаттарды талап ете алады.
• Жұмысшы толық емес жұмыс уақытымен бірнеше жұмыс берушімен жеке еңбек келісімшартын 
жасаса алады;
• Жеке еңбек келісімшарты ұйым жетекшісімен немесе тұлғаның өкілдігімен екі жақ келісімімен 
бекітіледі.
Жеке  еңбек  келісімшартына  толықтырулар  мен  өзгертулер  оның  бектіуінде  қарастырылған 
тәртіппен жүзеге асады.
Жеке еңбек келісімшартын тоқтату
Жеке еңбек келісімшарты мына жағдайда тоқтатылады:
• Мерзімі біткенде;
• Екі жақ еркіне жатпайтын жағдайларға байланысты;
Жеке еңбек келісімшарты екі жақтың әсерінсіз мына жағдайда тоқтатылады:
• Жұмысшыны құжатын көрсету үшін үш күндік мерзімге әскери қызметке шақырылса;
• Бұрынғы жұмысы бойынша сотталған жұмысшының сот үкімінің заң күшіне енген кезінде;
• Жұмысшы қаза болғанда және сотпен жұмысшының өлгені туралы немесе хабарсыз жоғалғаны 
туралы хабар болғанда;
Сот  үкімімен  жұмысшының  қабілетсіз  болып  табылып,  бұрынғы  жұмысын  атқара  алмайтын 
жағдайында.

285
Xii
 БӨ
ЛІМ
тыңдаЛыМ
1. Жауап беріңіз.
1. Еңбек шартында жұмыс берушінің қандай құқықтары мен міндеттері болады?
2. Сіз өз құқықтарыңызды білесіз бе?
2. Тыңдаңыз. Тиісті сөздерді жазыңыз.
№30
1.  Жұмыс  беруші  жұмысқа  қабылдау  кезінде 
Кодекске  сәйкес  Шартты  жасасу  үшін  қажетті 
құжаттар талап 
________________________________
 құқылы.
2. Қызметкердің Шарт бойынша өз міндеттемелерін 
уақтылы және сапалы 
________________________________
 талап етуге 
құқылы.
3.  Қызметкерге,  бюджетке  аударылатын  міндетті 
төлемдері (салықтар мен зейнетақылық аударымдар) 
ұстап  қала  отырып, 
________________________________
  төлеуге 
міндетті.
4. Қызметкерге Шартта көрсетілген жұмысты 
________________________________
 міндетті.
5. Қазақстан Республикасы Еңбек 
________________________________
 талаптарын сақтауға міндетті.
3. Қайта тыңдаңыз. Ақпаратты анықтаңыз. 
дұрыс
қате
Қызметкер  Шартты  жасасуға,  өзгертуге,  толықтыруға  және  бұзуға 
құқылы.
Жұмыс  берушіден  осы  Шарт  шарттарының  орындалуын  талап  етуге 
құқысы бар.
Жұмыстарды  орындауға  қажет  болатын  толық  және  анық  ақпаратты 
алуға құқылы.
Шарттың  ажырамас  бөлігі  болып  табылатын  №1  қосымшаға  сәйкес 
еңбекақы алуға құқылы.
Жұмыстарды  орындау  кезінде  еңбек  қауіпсіздігі  және  еңбекті  қорғау, 
өрт  қауіпсіздігі талаптарын сақтауға міндетті.
Жұмыстарды  орындау  үшін  оған  берілген  Жұмыс  берушінің  мүлкіне 
ұқыпты қарауға міндетті.
Жұмыс  берушінің  коммерциялық  және  қызметтік  құпиялары  болып 
табылатын мәліметтерді жарияламауға міндетті.

286
Xii
 БӨ
ЛІМ
айтыЛыМ
1. Пікір білдіріңіз. 
Еңбек шартындағы мынандай тараулармен келісесіз бе?
жазыЛыМ
1. Еңбек шартына қатысты ақпараттарды толтырыңыз. 
Зейнетақылық аударымдарсыз  
еңбекақы төлеу
Ақысыз еңбек демалысын беру
Мереке және демалыс күндері 
жұмысқа шығу
Кез келген уақытта Еңбек шартын 
тоқтату
Жұмыс берушінің мүлкіне ұқыпты қарауға және жұмыстарды аяқтағаннан 
кейін оның Жұмыс берушіге қайтарылуын қамтамасыз етуге, ал ол бүлінген 
жағдайда орнын толтыру
Қасымов Болат Асанұлы - басшы
«Аспан»
№ 00058976 – жеке куәлік
№ 041179000273 - ЖСН
Мамыров Самат - экономист
ЕңБЕК ШАРТы
«______»__________________ 2016 жылғы  №_____          
 
                           Астана қаласы
________________________ 
жауапкергілігі  шектеулі  серіктестігі  (бұдан  әрі  –  Мекеме)  атынан  2016 
жылғы  14  наурыздағы  №
_____
  бұйрыққа  және  «
____________________________
»  Директорлар  қенесінің 
шешімімен бекітілген 2015 жылғы 18 қаңтардағы  № 2 хаттамасына сәйкес «
________________________
» 
ЖШС  директоры 
_______________________________________________________________________
  бір  жағынан  және  ары  қарай 
«Қызметкер»  Қазақстан  Республикасының  азаматы(шасы) 
___________________________________________
____________________________
  жеке  куәлігі  №
_____________________________
,  2015    жылғы  25  қазанда    Қазақстан 
Республикасының Ішкі істер министрлігі берген, ЖСН № 
____________________________________
, тіркелген 
тұрғылықты жері бойынша: Астана қаласы, Тархан көшесі, 65-үй, 45-пәтер, екінші жағынан, 
төмендегі мәселелер бойынша осы Еңбек шартын жасасты;

287
Xii
 БӨ
ЛІМ
Әр тарау бойынша екі сөйлем жазыңыз
Шарттың мерзімі
1. 
________________________________________________________________________________________________________
2. 
________________________________________________________________________________________________________
Тараптардың құқықтары мен міндеттері
1. 
________________________________________________________________________________________________________
2. 
________________________________________________________________________________________________________
Ерекше шарттар
1. 
________________________________________________________________________________________________________
2. 
________________________________________________________________________________________________________
Еңбекақы төлеу
1. 
________________________________________________________________________________________________________
2. 
________________________________________________________________________________________________________
Шартты тоқтату немесе бұзу шарттары
1. 
________________________________________________________________________________________________________
2. 
________________________________________________________________________________________________________
Тараптардың жауапкершігілі
1. 
________________________________________________________________________________________________________
2. 
________________________________________________________________________________________________________

288
гРАММАТИКАЛЫҚ
АНЫҚТАҒЫШ

289
ҚарыМ-Қатынас
Бұрынғы өткен шақ. Сұрау есімдігі
I БӨЛІМ
БІрІншІ 
саБаҚ
Сұрау есімдігі
Есімдіктер заттың атын, сынын, санын білдірмейді, бірақ солардың орнына жұмсалады. 
Есімдіктер белгілі бір түсінікті немесе ойды жалпылама түрде мегзеу арқылы білдіреді. Сұрау 
есімдіктері сұрау мағынасымен қоса, кейде саралау, жекелеу мағынасында да қолданылады.
Сұрау есімдіктері: 
кім, не, неше, қанша, қай, қайда, қайдан, қалай, қашан, қайсы, қандай, нешеу, нешінші, т.б.
Сен 
қашан
 келесің?
Мені 
қайдан 
көрдің? 
Хатты 
кімнен
 алдың?
Сұрау есімдігі   
мысалы
кім? не?
септеледі
кімнің? ненің?
көптеледі
кімдер? нелер?
тәуелденеді
кімім, кімің 
жіктеледі
кіммін? кімсің?
қашан?
Барыс,  жатыс,  шығыс  септіктері 
жалғауларын қабылдайды
қашанға 
қашаннан
қандай?  қанша?  қалай? 
нешінші?
жіктеледі
қалайсың? нешіншісің?
Септелуі:
Атау
Ілік
Барыс
Табыс
Жатыс
Шығыс
Көмектес 
кім
кімнің
кімге
кімді
кімде
кімнен
кіммен
не
ненің
неге
нені
неде
неден
немен
Тәуелденуі:
I  жақ
кімім
нем
қайсым
нешеуім
II  жақ
кімнің
кіміңіз
нең
неңіз
қайсың
қайсыңыз
нешеуің
нешеуіңіз
III жақ
кімі
несі
қайсысы
нешеуі

290
Жіктелуі:
Мен
кіммін
Біз (біздер)
кімбіз  (кімдерміз)
Сен
Сіз
кімсің
кімсіз
Сендер
Сіздер
кімсіңдер  (кімдерсіңдер)
кімсіздер  (кімдерсіздер)
ол
кім
Олар 
кімдер
 
Бұрынғы өткен шақ
Бұрынғы өткен шақ іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәтпен салыстырғанда әлдеқайда бұрын 
болғандығын білдіреді. Екі түрлі жолмен жасалады. 
Сен мектепті бітір
ген
сің. 
Ол ауылға бар
ып
ты. 
Жасалуы:
етістік түбірі
+
-п
-іп
-ып
+
жіктік жалғау
 
 
 
  
 
жекеше
көпше
Мен
айт
ып
пын
, кел
іп
пін
Біз
айт
ып
пыз
, кел
іп
піз
Сен
айт
ып
сың
, кел
іп
сің
Сендер
айт
ып
сыңдар
, кел
іп
сіңдер
Сіз
айт
ып
сыз
, кел
іп
сіз
Сіздер
айт
ып
сыздар
, кел
іп
сіздер
Ол
айт
ып
ты
, кел
іп
ті
Олар
айт
ып
ты
, кел
іп
ті
Болымсыз түрі:
етістік түбірі
+
-па/-пе
-ма/-ме
-ба/-бе
+
-п
+
жіктік жалғау
Мен
айтпа
п
пын
келме
п
пін
Біз
айтпа
п
пыз
келме
п
піз
Сен
айтпа
п
сың
келме
п
сің
Сендер
айтпа
п
сыңдар
келме
п
сіңдер
Сіз
айтпа
п
сыз
келме
п
сіз
Сіздер
айтпа
п
сыздар
келме
п
сіздер
ол
айтпа
п
ты
келме
п
ті
Олар
айтпа
п
ты
келме
п
ті
етістік түбірі
+
- ған/- ген
- қан /-кен
+
жіктік жалғау
Мен
айт
қан
мын
, кел
ген
мін
Біз
айт
қан
быз
, кел
ген
біз
Сен
айт
қан
сың
, кел
ген
сің
Сендер
айт
қан
сыңдар
, кел
ген
сіңдер
Сіз
айт
қан
сыз
, кел
ген
сіз
Сіздер
айт
қан
сыздар
, кел
ген
сіздер
ол
айт
қан
 Ø, кел
ген
 Ø
Олар
айт
қан
 Ø, кел
ген
 Ø

291
Болымсыз түрі:
Мен
айтпа
ған
мын
 келме
ген
мін
Біз
айтпа
ған
быз
келме
ген
біз
Сен
айтпа
ған
сың
келме
ген
сің
Сендер
айтпа
ған
сыңдар
келме
ген
сіңдер
Сіз
айтпа
ған
сыз
келме
ген
сіз
Сіздер
айтпа
ған
сыздар
келме
ген
сіздер
ол
айтпа
ған
 Ø
келме
ген
 Ø
Олар
айтпа
ған
 Ø
келме
ген
 Ø
б) 
-ып, -іп, -п
 тұлғалы көсемше тұлғалы, 
-ған, -ген, -қан, -кен
  есімше тұлғалы  етістіктерге 
еді, екен
  көмекші етістіктің тіркелуі арқылы да жасалады. Көмекші етістік қана жіктеледі. 
жекеше
көпше
I
оқы
ған
 едім (екенмін),
оқы
ған
 едік (екенбіз)
оқып едім
оқып едік
II
оқы
ған
 едің (екенсің),
оқы
ған
 едіңдер (екенсіңдер)
оқып едің
оқып  едіңдер
оқы
ған
  едіңіз (екенсіз),
оқы
ған
 едіңіздер(екенсіздер)
оқып едіңіз
оқып едіңіздер
III
оқы
ған
 еді (екен),
оқы
ған
 еді (екен),
оқып еді
оқып еді
Мағыналары
Бұрынғы  өткен  шақтың  есімшеден  болған 
және еді көмекші етістігінен кұралған күрделі 
түрлері
көсемшеден  болған  және  екен  көмекші 
етістігінен кұралған күрделі  түрі
тұжырымды, айғақты мәнді білдіреді
 мысалы: білген едім, біліп едім
айғақсыз  мәнді  білдіреді,  сөйлеушінің 
көзі  толық  жетпейтіндігін  байқатады.  
Бұрынғы  өткен  шақтың  бұл  түрі 
ертегілерде жиі кездеседі. 
Мысалы: Баяғыда бір кемпір болыпты. 
ҚарыМ-Қатынас
Сын есім. Салыстырмалы шырай
I БӨЛІМ
екІншІ 
саБаҚ
Сын есім. Салыстырмалы шырай
Салыстырмалы  шырай  заттың  ұқсас  сапаларының  артық  немесе    кемдігін  жұрнақтар 
арқылы салыстыра көрсетеді.

292
 
Дариғаның бойы  ұзын
дау
. 
 
Өріктің түсі сарғыш
тау
. 
 
Менің досым әдемі
рек
. 
 
Біздің мұғаліміміз қатал
ырақ
. 
Жасалуы:
сын есім 
+
-ырақ,-ірек,-рақ,-рек
-лау,-леу,-дау,-деу,-тау,-теу
-шыл,-шіл, -ғыл, -ғылтым, 
-ғыш, -гіш
үлкен – үлкенірек
кіші – кішілеу 
көк – көкшіл
Салыстырмалы шырай келесі сөздермен тіркесте қолданылады: қарағанда, гөрі, менікінен, 
сенікінен, сіздікінен
 
Біздің университетіміз сендердікіне қарағанда үйге жақын
дау
. 
 
Біздің ғимарат сіздікінен үлкені
рек
. 
Ескерту: -шыл,-шіл жұрнақтары тек түр-түсті білдіретін ақ және көк сын есімдеріне ғана 
жалғанады (ақ
шыл
, көк
шіл
)
БаспасӨз - Медиа
Ауыспалы өткен шақ.
Асырмалы шырай. Ырықсыз етіс
II БӨЛІМ
БІрІншІ 
саБаҚ
Сын есім. Асырмалы шырай
Асырмалы шырай – зат белгілерінің сын дәрежесін басқа заттардан тым көтеріп:
 
Мына көйлек 
өте
 әдемі екен.
 
немесе тым төмендетіп:
 
мына көйлек 
тым
 қысқа екен.
 
көрсететін шырай түрі.
Жасалуы:
Өте, тым, аса, ең, тіпті, нақ, орасан, керемет  сияқты үстеулердің тіркесуімен жасалады:
 
Сенің анаң 
өте
 мейірімді кісі ғой.
 
Асқар  
нағыз
 ержүрек.
 
Сенің мәшинең
 тым 
қымбат.

293
ырықсыз етіс
Ырықсыз  етіс  –  қимыл,  әрекет  иесі  белгісіз  болатын  етістің  түрі.  Яғни  қымыл  иесі  өзі 
қимыл-әрекет істемейді, ол басқа біреудің қимыл-әрекетінің объектісі болады. 
 
Үй бәссаудада сат
ыл
ды. 
 
Оның киімдері тазала
н
ды.
Жұрнақтары:  
А)  -ыл, - іл, -л
 
 
 
 
Жауап берілді.
    
 
   
 
 
 
Ә) етістік негізінде л дыбысы болса -ын,-ін, -н
 
 
 
 
Үй салынды.
Бұл  жұрнақ  етістік  негізінің  мағынасына  амал  ырықсыз  (өздігінен)  істелетіндей  мән 
жамайды,  үстейді,  бірақ  ол  формадан  амалды  кім  істегені  көрінбейді  де,  көбінесе  логикалық 
объекті есебінде қызмет етеді. 
Өздік етістен айырмашылығы: өздік етісте -ын,-ін, -н жұрнағы амалдың (істің) шарпуы я 
нәтижесі оны жасаушы субъектінің өзіне тиетінін білдіретіндей мән береді.

жүктеу/скачать 20,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: