Херосима – 1994 ж.
Бангкок – 1998 ж.
Медальдер
Медальдер
О
р
ы
н
Ел
Ал-
тын
Кү-
міс
Қо-
ла
Бар-
лы-
ғы
Ел
Ал-
тын
Кү-
міс
Қо-
ла
Бар-
лы-
ғы
1 Қытай
Халық
Респуб-
ликасы
22
18 6
46
Қытай
Халық
Респуб-
ликасы
15
17 7
39
2 Жапония 5
9
9
23
Жапония 12
4
8
24
3 Қазақстан
Респуб-
ликасы
4
4
3
11
Қазақстан
Респуб-
ликасы
4
4
5
13
4 Қатар
Мем-
лекеті
4
1
3
8
Қатар
Мем-
лекеті
4
3
2
9
5 Корея
Респуб-
ликасы
3
3
3
9
Корея
Респуб-
ликасы
3
0
2
5
6 Өзбекстан
Респуб-
ликасы
3
2
3
8
Өзбекстан
Респуб-
ликасы
2
6
7
15
7 Қытайлық
Тайвань
1
2
1
4
Қытайлық
Тайвань
2
3
3
8
8 Сирия
1
0
0
1
Сирия
2
3
0
5
9 Тайланд
0
2
4
6
Тайланд
1
0
0
1
10 Индия
0
1
2
3
Индия
0
2
3
5
50
Пусан – 2002 ж.
Доха
Медальдер
Медальдер
О
р
ы
н
Ел
Ал-
тын
Кү-
міс
Қо-
ла
Бар-
лы-
ғы
Ел
Ал-
тын
Кү-
міс
Қо-
ла
Бар-
лы-
ғы
1 Қытай
Халық
Респуб-
ликасы
14
14 13 41
Қытай
Халық
Респуб-
ликасы
14
9
8
31
2 Сауд
Арабия
Королдігі
7
1
-
8
Сауд
Арабия
Королдігі
6
5
3
14
3 Үндістан 6
6
4
16
Үндістан 5
9
13 27
4 Қазақстан
Респуб-
ликасы
3
4
5
12
Қазақстан
Респуб-
ликасы
5
-
2
7
5 Корея
Респуб-
ликасы
3
2
1
6
Корея
Респуб-
ликасы
4
4
1
9
6 Жапония 2
14 8
24
Жапония 3
4
1
8
7 Бахрейн
Патша-
лығы
2
1
1
4
Бахрейн
Патша-
лығы
2
-
1
3
8 Шри-
Ланка
2
-
2
4
Шри-
Ланка
1
4
4
9
9 Қыр-
ғызстан
2
-
-
2
Қыр-
ғызстан
1
4
-
5
10 Қатар
мемлекеті
1
4
3
8
Қатар
мемлекеті
1
1
3
5
Үшіншіден, азиаттық аймақтың бірқатар елдерінде жеңіл
атлетика арқылы өзін үлкен спорт əлемінде білдіруге ынталанып
жатыр. Мысалы, Бахрейн мемлекетін қарастырайық. Азия
ойындарында жалпы есепте бұл ел 14-орынға ие болса, ал жеңіл
атлетикада 2-орын алды. Сауд Арабиясы жалпы есеп бойынша
13-орынға ие болса, жеңіл атлетикада – 4-орында. Қатар
51
мемлекеті жалпы есепте 11-позицияда орналасса, жеңіл
атлетикада – 6-орында.
Бұл жəне тағы басқа бірқатар Азия елдерінің үкіметтері
жеңіл атлетика спортының дамуына қаражат бөледі. Қазіргі
талаптарға сай жеңіл атлетика құрылыстарын салады, əлемдегі
ең жақсы спортшылар мен жаттықтырушыларды шақырады.
Спорттық
нəтижелердің
белгілерімен
«объективтік»,
«субъективтік» жəне «аралас» болып табылады. Біріншісі –
кенестің, уақыттың жəне салмақтың мөлшерімен өлшенетің
нəтижелері. Екіншісі – шартты ұлгісімен салыстыратың
нəтижелер. Үшінші - екеуінің жəне басқа да белгілермен
сонымен қатар жарыс əрекетінің нəтижелерімен байланысты-
ратын нəтижелер (мысалы, спорттық ойындар).
Жоғарыдағы келтірілген нəтижелерді аталған үш белгілерге
келесідей бағыттауға болады. «Объективтік» белгілер – бұл
споршылармен
корсеткен
кадімгі
нəтиже (сантиметрдің,
килограммның саны). «Субъективтік» белгілер - сонғы кездегі
əлемдік рекорд т.с.с. «Аралас» - яғни, спорттық ойындарда
сандық
көрсеткіштермен
қатар
басқа
да
көрсеткіштер
қолданылады.
Сонымен, спорттық нəтижелер арқылы спорттық дайындық
барысында жұмсалған уақыттың, құралдардың, əдістердің
тиімділігі жөнінде қорытынды жасаұға болады.
5. Олимпиялық спорттың жəне олимпиялық қозғалыстың
қазіргі мəселелері жəне даму тенденциялары
Қазіргі таңда Ф.Зотова, А.С. Чинкиналардың пікірлері
бойынша спорттың дамуында келесі тенденциялар байқалады:
Спорттық жетістіктердің айырықша дамуы.
Бұл жағдай бірнеше факторларға байланысты:
- біріншіден, жаттығудың жаңа əдістерінің жүзеге
асырылуы;
- екіншіден, жарыстарды өткізу ережелерінің өзгерілуі,
жабдықтарды, спорттық киімдерді жетілдіру;
- үшіншіден, жаттығатын жұмыс көлемінің айрықша өсуі
(соңғы 30 жылда – екі еседен артық);
52
- төртіншіден, жұмыс қабілетін жоғарылатудың жаңа
тəсілдерін қолдану;
- бесіншіден,
жарыстардың
экономикалық
ынталандырылуы.
Спорттық
жарыстары
бағаларының
анағұрлым
көтерілуі.
Оған əсер ететін:
- өткізу жағдайларына қойылатын талаптардың күшеюі
(база, жабдықтар);
- қымбат заттық əрекетті талап ететін спорт түрлерінің
пайда болуы;
- өткізілетін
жарыстардың
келбеттілігі
жəне
бағдарламаның кеңейтілуі;
- жарыстардың
ұйымдастырылуына,
төрешілігіне,
дəрігерлік жəне ақпараттық қамтамасыз етілуіне талаптардың
жоғарылауы.
Спорттың жасару процесі.
Мұның жағымды жəне жағымсыз жақтары бар. Біріншіден,
жоғары спорт жас спортшылардың дене қасиеттерінің дамуына
жəне спорттық шеберліктерінің өсуіне тиімді ықпал етеді.
Екіншіден, жоғары жетістіктерге жету үшін жас спортшының
организмі ынталандыру биологиялық түрлері жағынан жəне
психологиялық үлкен жүктеменің əсерінен тез ауырады, себебі
жаттығатын жəне жарыстық үдерістің нормалары оның даму-
биологиялық заңдылықтарына қарама-қайшы келеді.
Қазіргі танда Орталық жəне Шығыс Европада олимпиялық
спорттың жəне олимпиялық қозғалыстың даму тенденциялары
келесі:
- жоғарғы коммерциализация;
- терең кісіптілік;
- Олимпиялық ойындарды ұлтшылдыққа қарсы қою;
- объективті емес төрешілігінің іске асуы;
- əртүрлі стимуляторды қолданудың кең таратылыу;
- рассалық жəне саяси дискриминацияның іске асуы;
- Олимпиялық ойындардың дайындау жəне өткізудың
адекваттық емес жағдайлары (мысалы, Лос-Анджелестен бастап
коммерциализация күшейіп кетті, Ойындарды өткізу жеке
53
секторге аударылды. Бұл жағдай Атлантада өткен ойындардың
жағдайларың нашарлығына əкелді.);
- Олимпиялық ойындарды саяси жəне идеологиялық
мақсаттарда қолдану;
-
олимпиялық
қозғалыстың
басшы
органдарының
қалыптастырудың
консервативтік
түрі
(Халықаралық
олимпиялық комитеттің органдарында ұлттық олимпиялық
комитеттердің тек қана 42 % өкілдері қамтылған);
- допингті қолдану;
- олимпиялық бағдарламасының кенеюі (соңғы жылдары
ойындардың бағдарламасына кёрн, тау фриийстал спорт түрлері
кірді);
- олимпиялық ойындарды өткізу үшің қалаларды тандау;
- олимпиялық білімді енгізу мəселесі.
Мамандар жоғарыда аталған мəселелерді шешудің келесі
жолдарын ұсынып отыр.
Бірінші - бұл Халықаралық олимпиялық комитетінің,
ұлттық
олимпиялық
комитеттерінің
жəне
халықаралық
спорттық федерациялардың гармониязациясы, яғни бұл
ұйымдар бір бірімен бірлесе отырып жұмыс жаса бастады.
Мүдделердің гармонизациясында төрт белгілерді атап
кетуге болады:
- олимпиялық қозғалыстың күрделі мəселелердің біршама
азаюы;
-
бар
мəселелерді
шешу
барысында
олимпиялық
қозғалыстың əр түрлі мүшелердің көзқарастарының жақындауы;
- олимпиялық қозғалыспен үш жақты басқаруды енгізу;
- олимпиялық білімді енгізудың тенденциясы, соның ішінде
ұлттық олимпиялық білім жүйелерінің шекарасында.
XXI ғасырда спорттың болжамдық моделін құрастыруда екі
көзқарас бар.
Біріншісі – бұл модель келесі болашақтағы көзқарасқа
сүйенеді:
- келесі ғасырда адамдар мен қоғам қандай болады;
- болашақ қоғамның бүтін құрылымында спорт қандай орын
алады;
- қоғамның қандай əлеуметті-мəдениеттік қажеттіліктерін
спорт қанағаттандырады.
54
Екіншісі – спорттың жаңа моделі қазіргі қоғам мен
спорттың дамуының кəдімгі тенденцияларына сүйенеді.
Қазіргі кезеңде екінші көзқарас ең ыңғайлы болып
табылады. Ол гуманизация идеясымен байланысты.
Мамандардың пікірлері бойынша, спорттың жаңа моделі
басқа логика арқылы жүзеге асырылуы қажет (сурет 3).
Осында жекпе-жек, бəсекелесу сияқты қағидаларына
сүйенген спорттың дəстүрлі жарыс моделі сақталу мүмкін, бірақ
сонымен қатар бұл модельді гумандыққа айналдыру, немесе
спорттың жарыс моделінен толық бас тарту жəне оны басқа
«идеологиясы»
бар
модельмен
ауыстыру.
Соңғысы
жеңімпаздарды
жəне
жеңіліп
қалғандарды
анықтауға
бағытталмайды.
Бұл модель келесідей жүзеге асырылады:
Біріншіден, бағалау жүйесін, жеңімпаздарды анықтау
жəне оларды мараппатау жүйесін ауыстыруға ұсыныс
жасалады. Жеңімпаздармен қатар рыцарлық жүріс тұрысты
көрсеткендерді марапаттауға ұсыныс жасалады. Спорттың
практикасында бұл бағытта нақты тəжірибе жинақталған.
Мысалы, «Фейер плей» Халықаралык комитеті жыл сайын екі
сыйлықты ұсынады: «Мейрімдік (благородный) іс (жест) үшін»
Пьер де Кубертеннің трофейі жəне «спорттық карьерараның
барысында мейрімдік үшін». Келесі сыйлықтарды беру кеңінен
таратылған:
- ойынның ережесін дəл сақтаған үшін;
- лас (грубый) ойыннан бас тарту;
- қарсыласушыны келемештеуден бас тарту;
- алаңда сыртқы түрі үшін;
- мейрімді істер үшін.
Екіншіден, адамгершілік жүріс тұрысты қалыптастыру
үшін адал ойынды сақтау нормадан тыс болу үшін жазалау
мақсатында жарыстың ережелеріне өзгерістер енгізілуі
мүмкін. Мысалы, баскетболдың халықаралық федерациясы
төмендегідей номенклатурасын қамтамасыз ететін жарыс
ережелерінің бұзуының жаңа классификациясын енгізді:
- ойынның барысымен анықталатын кездейсоқ бұзушылық
- қатаң бұзушылық ретінде есептелетін сана сезіммен
жасалған бұзушылық;
- дисквалификацияға келтіретін бұзушылық;
55
- ойынның ережесін бұзатын техникалық қателік.
Мини-баскетболда (8-13 жастағы балаларға) халықаралық
федерация сыртқы түрі, тəртіп, жаттықтырушылардың жүріс
тұрысы үшін қосымша ұпайларды енгізді. Сондықтан, ойынның
соңында жеңімпаз ретінде алаңда жеңіп шыққан команда
болмауы мүмкін.
Үшіншіден,
жеңімпаздарды
анықтаудың
жұмсақ
моделдері енгізілуі мүмкін. Мысалы, Германияда спорттың
гуманизациялау
мақсатында
академиялық
ексекте
жеңімпаздарды келесідей анықтайды (Г.Лэнк – Олимпиялық
ойындардың жеңімпазы ұсыныс бойынша): нəтижелерде ең
үлкен айырмашылықтар есепке алынады.
Төртіншіден, спорттың ойындық бағытын күшейтуді
ұсынады. Балалармен жұмыс жасағанда спорттық əрекеттің
гуманистік аспектілерін жоғарлату мақсатында сюжеттік, қимыл
ойындар қолданылу мүмкін. Осы бағытта, Францияда «Баярдың
кілттері» теледидарлық ойын кеңінен таратылған.
Бесіншіден, спорттың келешектегі дамуы қатысушылардың
жасының кеңеюімен байланысты болуы керек. Мысалы,
спорттың гуманизациясы бұл əрекетте əр түрлі жастағы,
денсаулықтағы, дене дайындылықтағы бар адамдар қатыса алып
жəне оларды жоғарғы нəтижелерді алу үшін айырмау
мақсатында негізделеді. Осы салада, спорттың практикасында
Параолимпиялық ойындар, Макси ойындар (30 жастан жоғары
спортшыларға арналған).
Алтыншыдан, қарсыласушымен емес, өз өзімен күресу
үшін акцентті күшейту. Бұл жағдайда жеке есептен бас тарту
талап етіледі (қорытынды командалық есеп бойынша жүзеге
асырлады). Мысалы, АҚШ, Канада жəне Германия елдерінде
«Кооперативтік
ойындар»
(байланыстың
ойындары)
өткізіледі.
Жетіншіден, спорттың даму болашақтық моделдердің
біреуі – бұл спорттың өнермен байланысын нығайту. Бұл мəселе
Ежелгі Грециядан келе жатыр. Осы салада спорттық
қозғалыстың практикасында 1993 жылы Сеулда өткен спорттың
жəне өнердің фестивалін, жəне Ресейде кең таралған ойынның
Спартиандық моделін атап кетуге болады. («СпАрт» проектісі –
«Спарт» - «sport» - спорт жəне «art» - өнер). Спартиандық
моделі
спорттан,
саяхаттық
ептіліктерден,
көркемдік
56
сайысынан, спортты білгіштер сайысынан, олимпизмнен,
өнерден жəне техникалық шығармашалықтан құрылады.
Қазақстан Республикасындағы дене шынықтыру жəне
спорттың басшылары төмендегідей баға беріп отыр: Мысалы,
Қазақстан Республикасы туризм жəне спорттың бұрыңғы
төрағасы Д.Б. Тұрлыханов «Сиднейдегі (Австралия) жазғы
олимпиадалық
ойындардың
сабақтары
мен
Қазақстан
Республикасындағы
спортты
дамыту
жолында
жоғары
жетістіктерге қол жеткізу міндеттері» атты мақаласында [2]
өзінің пікірін ортаға былай айтты: ... Олимпиададағы алғашқы
алтын медалды 100 метрге кедергімен жүгіруде О.Шишигина
жеңіп алды, осының өзі əрине, барлық спортшылардың рухын
көтерген болатын. Бірақ та басқа құрама команданың жиырма
төрт мүшесі болжағандай емес, біздің команда əлсіз өнер
көрсеткен болатын. Тек бір ғана С.Залевская биікке секіруден
алғашқы
алтылықтың
қатарынан
табылды.
Ендеше,
жаттықтырушылардың есебін қалай түсіндіруге болады, соның
ішінде кейбір жеңіл атлеттердің нашар көрсеткіштері миға
симайды. Спорттық жаяу жүгірістен Олимпиадада С.Корепанов
тек 15-ші орын алды жəне өзінің осыған дейнгі өзіндік
көрсеткішінен төмен уақыт көрсетті. Сонымен қатар 100 м.
жүгіруде В.Медведевтің көрсеткішіде төмен болды.
Жоғарыдағы аталып кеткен кемшіліктерді ескере отырып
2008 жылы Пекинде өткен XXIX жазғы олимпиялық ойындарда
Қазақстан 29 орынға иеленді. 4 кестеде жеңіп алған
медалдардың саны көрсетілген.
Кесте 4 – 2008 жылы өткен Олимпиялық ойындарда жеңіп
алынған медалдардың саны
Медальдер
Орын
Ел
алтын
күміс
қола
Барлығы
1
Қытай халық
республикасы
51
21
28
100
2
АҚШ
36
38
36
110
3
Ресей
23
21
28
72
...29
Қазақстан
2
4
7
13
57
Қазақстан спортшылары 13 олимпиялық медалдерді жеңіп
алды:
Алтын
1. Бахыт Сарсекбаев – бокс, салмақ категориясы 69 кг
2. Илья Ильин – ауыр атлетика, салмақ категориясы 94 кг
дейін
Күміс
1. Асхат Житкеев – дзюдо, салмақ категориясы 100 кг
дейін
2. Ирина Некрасова - ауыр атлетика, салмақ категориясы
63 кг дейін
3. Таймураз Тигиев – еркін күрес, салмақ категориясы 96
кг дейін
4. Алла Важенина - ауыр атлетика, салмақ категориясы 75
кг дейін
Қола
1. Ербулан Шиналиев – бокс, салмақ категориясы 81 кг
дейін
2. Мария Грабовецкая – ауыр атлетика, салмақ категориясы
75 кг жоғары
3. Нурбақыт Тенизбаев – греко-римлік күрес, салмақ
категориясы , 60 кг дейін
4. Асет Мамбетов - греко-римлік күрес, салмақ категориясы
96 кг дейін
5. Елена Шалыгина - еркін күрес, салмақ категориясы 63 кг
дейін
6. Марид Муталимов - еркін күрес, салмақ категориясы 120
кг дейін
7. Арман Чилманов – таэквондо, салмақ категориясы 80 кг
жоғары
Афинада Қазақстан командасы 8 медальді жеңіп алды жəне
40 орынға ие болды.
А.К.Кулназаровтың
пікірі
бойынша,
Пекинде
өткен
Олимпиада келесі мəселерге көңіл аударуды талап етеді:
- спорттық ғылымның төмен дамуы. Мысалы, американың
жүзушісі, Майкл Фелпс 9 күннің ішінде 17 рет əр түрлі
58
арақашықтықта стартқа шығып, 8 рет оилмпиялық жеңімпазы
болып аталды. Осы нəтижеге жету үшін оған 4 ғылыми-зерттеу
институттары жұмыс жасады – космостық, биологиялық,
медициналық жəне биохимиялық.
- Медальдерді көп жеңіп алуға мүмкіндігі бар спорт түрлері
Қазақстан аймақтарында төмен дамылған ( жеңіл атлетика -
Алматы,
Қарағанды;
спорттық
гимнастика
-
Алматы,
Қарағанды; Ескек - Алматы, Атырау, Орал).
2. Семинар сабақтары
2.1. Қазіргі кезеңде спорттың негізгі жақтары, оларды
жоспарлау жəне қазіргі таңда жүзеге асыру ерекшеліктері.
Мақсаты – қазіргі кезеңде спорттың негізгі жақтары,
оларды
жоспарлау
жəне
қазіргі
таңда
жүзеге
асыру
ерекшеліктері туралы жаңа қөзқарастары туралы ептіліктермен
дағдыларды қалыптастыру.
Жоспар: 1. Спортттық жаттықтырудың дене дайындылық,
техникалық, тактикалық дайындақтарының ерекшеліктері жəне
олардың арасындағы байланысы.
2. Жаттықтыру үрдісін жоспарлауында негізгі мəселелер
жəне оларды шешу жолдары.
3. Қазіргі кезеңде балалардың спорт дайындығының негізгі
ерекшеліктері.
4. Қазіргі кезеңде спорттық нəтижелерді анықтайтын
факторлар.
5. Қазіргі кезеңде олимпиялық спорттың негізгі мəселелері
жəне шешу жолдары.
Əдістемелік нұсқаулар
1.
Спортттық
жаттықтырудың
дене
дайындылық,
техникалық, тактикалық дайындақтарына тиісті терминдердін
анықтамаларын дəптерге жазып, олардың қазіргі кезеңде негізгі
ерекшеліктерін анықтаңыз.
2.
Спортттық
жаттықтырудың
дене
дайындылық,
техникалық, тактикалық дайындақтарының мазмұнына қарап,
олардың бір- бірімен байланысын анықтау қажет.
59
3. Жаттықтыру үрдісін жоспарлауда негізгі мəселелерді
дəптерге жазыңыз. Қазіргі танда ғалымдардың пікірлері
бойынша осы салада қандай перспективалар болып тұр.
4. Қазіргі кезеңде балалардың спорт дайындығының негізгі
ерекшеліктері көрсетіңіз.
5. Дəрісте немесе өзіңіздің спорт түрінен қазіргі кезеңді
халықаралық деңгейдегі спортшылардың нəтижелерін талдай
отырып, сол елдерде спортқа үкіметтің назар аударуының тағы
басқа мəліметтерін келтіріп сол нəтижелерді анықтайтын
факторларды дəлелдеңіз.
6. Олимпиялық спорттың негізгі мəселелері жəне шешу
жолдарын дəптерге сипаттап беріңіз.
3.ОСӨЖ
3.1 Тақырып: Балалар спортында дене, тактикалық,
техникалық дайындықтарды жоспарлау жəне жүзеге асыру
ерекшеліктері.
Мақсаты – қазіргі кезеңде балалар спортында дене,
тактикалық, техникалық дайындықтарды жоспарлау жəне
жүзеге асыру ерекшеліктерін анықтау.
Жоспар: 1. Балалар спортында дене, тактикалық,
техникалық дайындықтардың ерекшеліктері.
2. Қазіргі кезеңде балалар спортында дене, тактикалық,
техникалық дайындықтарын жоспарлау ерекшеліктері.
Əдістемелік нұсқаулар
1. Балалар спортында дене, тактикалық, техникалық
дайындықтардың мазмұнын дəптерге жазыңыз.
2.
Əрбір дайындықтың мазмұнына қарап, олардың балалар
ерекшеліктеріне сүйеніп анықтайтын фактоларын дəлелдеңіз.
3.Балалар
спортында
дене,
тактикалық,
техникалық
дайындықтарын жоспарлау туралы дəптерге жазыңыз. Оларды
анықтайтын факторларды дəлелдеңіз.
4. Қазіргі таңда балалар спортында дене, тактикалық,
техникалық
дайындықтарын
жоспарлау
ерекшеліктерін
анықтаңыз.
60
ОСӨЖ
3.2 Тақырып: Спорттық нəтиже жəне қазіргі таңда оны
анықтайтын факторлар.
Мақсаты – қазіргі кезеңде спорттық нəтиже жəне қазіргі
таңда оны анықтайтын факторларды дəлелдеу.
Жоспар: 1. Өзі шұғылданатын спорт түрінде спорттық
нəтиженің құрылымы мен мазмұны.
2.
Қазіргі
кезеңде
спорттық
нəтижені
анықтайтын
факторлардың ерекшеліктері.
Достарыңызбен бөлісу: |