Негізгі әдебиет: 3, 4,5, 7, 8, 9, 10, 11

Халықаралық валюталық-кредиттік және қаржылық қатынастардың институционалдық құрылымы көпжақты халықаралық ұйымдарды қамтиды. Олардың бірі үлкен өкілеттіктер мен ресурстарға ие бола отырып, Халықаралық валюталық-кредиттік және қаржылық қатынастарды реттеуді жүзеге асырады. Басқалары үкіметаралық талқылау, валюталық және кредиттік-қаржылық саясат бойынша консенсус пен ұсынымдарды әзірлеу үшін форум болып табылады. Үшінші елдер өзекті валюталық-кредиттік және қаржылық проблемалар және тұтастай экономика бойынша ақпарат жинауды, статистикалық және ғылыми-зерттеу басылымдарын қамтамасыз етеді. Олардың кейбіреулері барлық аталған функцияларды орындайды.

Халықаралық қаржы институттары негізінен халықаралық есеп айырысу Банкін қоспағанда, екінші дүниежүзілік соғыстан кейін пайда болды (БМР, 1930 ж.). Халықаралық қаржы институттарының пайда болуы мынадай себептерге байланысты.

1. Ұлттық шекарадан шығатын шаруашылық өмірдің жаһандануын күшейту, ТҰК және ТҰБ-ның құрылуы.

2. Әлемдік шаруашылық байланыстарды, оның ішінде валюталық-несиелік және қаржылық қатынастарды мемлекетаралық реттеуді дамыту.

3. Әлемдік валюта жүйесін, валюталардың, кредиттердің, бағалы қағаздардың, алтынның әлемдік рыноктарын қоса алғанда, әлемдік экономиканың тұрақсыздығы проблемаларын бірлесіп шешу қажеттілігі.

Халықаралық қаржы институттары келесі мақсаттарды көздейді:

• халықаралық қаржы мен әлемдік экономиканы тұрақтандыру мақсатында әлемдік қоғамдастықтың күш-жігерін біріктіру;

* мемлекетаралық валюталық және кредиттік-қаржылық реттеуді жүзеге асыру;

* әлемдік валюта және несие-қаржы саясатының стратегиясы мен тактикасын бірлесіп әзірлеу және үйлестіру.

ХВҚ (INTERNATIONAL MONETARY FUND, IMF) мүше мемлекеттердің валюталық-кредиттік қатынастарын реттеу және оларға шетел валютасында қысқа және орта мерзімді кредиттер беру жолымен төлем балансының тапшылығынан туындайтын валюталық қиындықтар кезінде қаржылық көмек көрсету үшін тағайындалған. Қордың БҰҰ мамандандырылған мекемесі мәртебесіне ие. Ол әлемдік валюта жүйесінің институционалдық негізі болып табылады. ХВҚ Бреттон-Вудсте (АҚШ) БҰҰ-ның Халықаралық Валюта-қаржы конференциясында (1944 ж.) құрылды. Қор қызметін 1946 жылы мамырда 39 мүше-ел құрамында бастады.; валюталық операцияларға ол 1947 жылдың 1 наурызынан бастап кірісті.

Дүниежүзілік банк тобы (ДБ) — БҰҰ мамандандырылған қаржы мекемесі, оның құрамына: Халықаралық Қайта Құру және даму банкі (ХҚДБ), Халықаралық даму қауымдастығы (ХДҚ), халықаралық қаржы корпорациясы (ХҚК) және Инвестицияларды кепілдендіру жөніндегі көпжақты агенттік (МАГИ) кіреді.

Дүниежүзілік банк-бұл әлемдегі ең ірі инвестициялық институт, оның міндеттері қазір Кедейлікпен және артта қалумен күреске, дамушы мемлекеттер мен өтпелі экономикасы бар елдердегі экономикалық өсуді және нарықтық қатынастарды ынталандыруға бағытталған.

Халықаралық Қайта Құру және даму банкі — топтың құрамындағы бас институт Бреттонвуд келісімдері шеңберінде 1944 жылдың шілдесінде ХВҚ-мен бір мезгілде құрылды; қызметін 1946 жылдың шілдесінен бастады.

Халықаралық даму қауымдастығы (MAP) 1960 жылы MAP арқылы жеңілдікті кредит беру қорын құра отырып, банк дамушы елдерге өзінің әсерін айтарлықтай кеңейтуге мүмкіндік алды. MAP мүшелері Үндістан, содан кейін Қытай сияқты елдер болды. MAP кредиттері 35 жылдан 40 жылға дейін, жеңілдік кезеңі — 10 жыл мерзімге беріледі. Пайызсыз несие әкімшілік шығындарды жабуға тек жылдық 0,5% мөлшерінде төлем алынады. MAP қатысушы елдердің үкіметтеріне ғана кредит береді. Жеңілдікті кредиттерге ДБ жіктемесі бойынша жан басына шаққандағы табысы төмен мемлекеттер тобына жататын елдер ғана үміткер бола алады.

Халықаралық қаржы корпорациясы (ХҚК) 1956 жылы дамушы елдердің экономикасына жеке инвестицияларды ынталандыру, онда жеке секторды нығайту мақсатында құрылған. ХҚДБ-дан айырмашылығы ХҚК үкіметтік кепілдіктерді талап етпейді және тәуекелдерді өзіне алады. Сондықтан жобаларды іріктеу аса мұқият ерекшеленеді. Бөлінген ХҚК несиелер әдетте жоба құнының 25% - нан аспайды.

ХҚК ХҚДБ-ға қарағанда кең құралдар жиынтығы бар. Ол тек несие беріп қана қоймай, компаниялардың акцияларын сатып алады. Бірақ бұл ретте Корпорация компанияның меншік иесінің бірі ретінде бекітуге ұмтылмайды. Оның міндеті өз іс-әрекетімен жеке инвесторларды, әсіресе резидент еместерді тарту болып табылады. Сондықтан ХҚК акциялар портфелінің құрылымын үнемі жаңартып отырады.

Инвестицияларды кепілдендіру жөніндегі көпжақты агенттік (МАГИ) 1988 жылы дамушы елдерге тікелей инвестицияларды ынталандыру үшін құрылды. МАГИ инвестицияларды коммерциялық емес тәуекелдерден сақтандырады. Оларға мыналар жатады: валюта мен пайда болған валютаның айырбасталуының күшін жою және пайданы аудару бойынша туындаған кедергілер; инвестордың мүлкін экспроприациялау; әскери іс-қимылдар; саяси катаклизмдер және олармен байланысты әлеуметтік-саяси жағдайдағы өзгерістер; үкіметтік шешім салдарынан келісім-шартты орындамау. МАГИ кепілдендірілуі мүмкін инвестицияларға мыналар жатады: акционерлік капиталға ақшалай немесе материалдық нысандағы жарналар; акционерлер берген немесе кепілдік берген несиелер, сондай-ақ акционерлік емес тікелей инвестициялардың кейбір нысандары. МАГИ кепілдігінің әдеттегі мерзімі — 15 жыл, бірақ мүмкін 20 жылға дейін. Кепілдік инвестиция көлемінің 90% - ын жабуы мүмкін. МАГИ өз қызметін Ұлттық сақтандыру компанияларымен үйлестіреді.