15.Практикалық, лабораториялық сабақтар, семинарлар
№1.Практикалық сабақ
Тақырып атауы: Жергілікті жердің табиғаты, жергілікті жердің табиғатын зерттеу
Сабақтың мақсаты: Жергілікті жердің табиғатын зерттеу
Қарастырылатын негізгі сұрақтар:
Жергілікті жердің өсімдіктер мен жануарларына бақылау жүргізу
Ауа райына бақылау жасау
Тапсырма:
1.Кезекші 1-кестені пайдалана отырып метеорологиялық құбылыстарды арнаулы дәптерге немесе қабырғадағы таблица-календарьға күніне 2—3 рет белгілі бір сағатта күнбе-күн белгілеп қоюы тиіс.
2.Ай аяқталғаннан кейін 2-кестенің тиісті графасын толтырыңдар.
3.Жергілікті жердегі ауа райынын, өзгеру белгілерін біліп алыңдар және олардыд ішінен кейбіреулерін тексеріңдер.
Ауа райын бақылау
1-ші кесте
Мерзімі
|
Темперптура
|
Жел
|
Бұлт
|
Қозғалу бағыты
|
Жауын-шашан
|
Басқа да меторологиялық құбылыстар
|
Күші
|
Бағыты
|
Саны
|
Пішіні
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бір айдағы бақылаулар мәліметі және жылдық нәтиже
2-кесте
Болған
күндер
|
Ай аттары
|
Барлығы
|
ІХ
|
Х
|
ХІ
|
ХІІ
|
І
|
ІI
|
III
|
IV
|
V
|
VI
|
VII
|
VIII
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ашық
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бұлтты
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бұлыңғыр
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Жауынды
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Қарлы
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бұршақты
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Температура
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
0°-тан жоғары
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
0°-темпера
турамен
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Температура
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
0°-тан төмен
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Жел солтүстіктен
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Жел оңтүстіктен
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Жел батыстан
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Жел шығыстан
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Жел сол-батыстан
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Жел сол-шығыстан
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Жел оңтүс-шығыстан
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Жел оңтүс-батыстан
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Желсіз
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Өсімдіктің тірі организм ретіндегі басты белгілері — қоректену, демалу, қозғалу, өсу және көбею. Осындай өмірлік функцияларды жүзеге асыру үшін өсімдікте тиісті мүшелер — тамыр, сабақ, жапырақ, гүлдер мен ұрықтар болады. Олар көлемі, пішіні мен түсі жағы-нан сан алуан, ол көбінесе өсімдіктің тіршілік ету және өсу жағдайларына байланысты болады.
Әсімдікті анықтау мен суреттеу үшін оның мүшелеріне қатысты қолданылатын қарапайым ботаникалық терминдерді білу керек. Төменде өсімдіктердің жеке мүшелерінің морфологиясынан (құрылымы мен пішіні) және олардың атқаратын қызметінен қысқаша мәліметтер беріледі.
3-кесте
Табиғат құбылыстары
|
Олардың басталған күні
|
Ең ерте
|
Ортасында
|
Ең соңғы
|
Қар басқан жердің көктемдегі ери бастауы
|
3.02
|
16.03
|
10.04
|
Ала кеуім жердің көрінуі
|
3.02
|
18.03
|
11.04
|
Таған қарғалардың (грачи)ұшып келуі
|
7.03
|
19.03
|
31.03
|
Түйдек бұлттардың көрінуі
|
18.02
|
24.03
|
5.05
|
Қара торғайлардың (қара торғай)ұшып келуі
|
7.03
|
30.03
|
15.04
|
Босторғайлардың (жаворонок)ұшып келуі
|
18.03
|
1.04
|
16.04
|
Көбелек крапивницаның ұшып келуі
|
17.03
|
3.04
|
16.04
|
Қайың (береза) шырынының қозғала бастауы
|
24.03
|
4.04
|
18.04
|
Қызыл құстардың(зяблик) ұшып келуі
|
25.03
|
5.04
|
15.04
|
Ақ қаратамақтардың (белые трясогузки) ұшып келуі
|
3.04
|
9.04
|
17.04
|
Тырналардың (журавли)Солтүстікке ұшуы
|
25.03
|
11.04
|
18.04
|
Өзендер (Мәскеу)мұзының жарылуы
|
12.03
|
12.04
|
1.05
|
Өгейшөптің (мать и мачеха)гүлдей бастауы
|
17.03
|
17.04
|
10.05
|
Қар басқан жердің соңғы күні
|
-
|
19.04
|
-
|
Көк теректің (осина)гүлдеуі
|
20.03
|
19.04
|
5.05
|
Аралар көрмесі
|
7.04
|
21.04
|
5.05
|
Қандыағаштың (ольха)гүлдеуі (тозаңдануы)
|
5.04
|
22.04
|
7.05
|
Қызыл талдың (верба)гүлдеуі
|
8.04
|
22.04
|
7.05
|
Медуницаның гүлдей бастауы
|
4.04
|
23.04
|
9.05
|
Қайың (береза)бүрлерінің ашылуы
|
13.04
|
30.04
|
20.05
|
Күннің алғашқы күркреуі
|
23.04
|
2.05
|
31.05
|
Жасминнің бүрлерінің ашыла бастауы
|
18.03
|
3.05
|
24.05
|
Үйеңкінің (клен)бүрлене бастауы
|
11.04
|
3.05
|
24.05
|
Алма ағашының бүрлене бастауы
|
24.04
|
5.05
|
24.05
|
Алмұрттың (груша) бүрлене бастауы
|
22.04
|
7.05
|
24.05
|
Сары қарағанның (желтая акация)бүрлене бастауы
|
24.04
|
7.05
|
24.05
|
Алғашқы гүлдердң гүлдей бастауы
|
15.04
|
7.05
|
24.05
|
Қайыңдардың гүлдей бастауы
|
22.04
|
9.05
|
23.05
|
Бақалардың бақылдай бастауы
|
4.04
|
24.04
|
13.05
|
Мойылдардың (черемуха)бүрлене бастауы
|
8.04
|
24.04
|
12.05
|
Жаңғақ –таранның гүлдене және тозаңдана бастауы
|
6.04
|
24.04
|
14.05
|
Қызыл аюбаданның бүрлене бастауы
|
10.04
|
25.04
|
14.05
|
Сиреннің бүрлене бастауы
|
12.04
|
25.04
|
15.05
|
Көкектердің алғашқы көкектей бастауы
|
24.04
|
30.04
|
9.05
|
Фиалкалардың гүлдей бастауы
|
11.04
|
29.04
|
12.05
|
Шетеннің бүрлене бастауы
|
15.04
|
29.04
|
7.05
|
Жұлдыз құрттардың көріне бастауы
|
-
|
10.05
|
-
|
Бұлбұлдардың алғашқы әндете бастауы
|
1.05
|
10.05
|
18.05
|
Коңыздардың көктемгі ұша бастауы
|
26.04
|
11.05
|
24.05
|
Еменнің бүрлене бастауы
|
22.04
|
11.05
|
26.05
|
Қарлығаштардың ұшып келуі
|
29.04
|
12.05
|
1.06
|
Жөке ағаштарының бүрлене бастауы
|
24.04
|
12.05
|
27.05
|
Бақбақтардың гүлдей бастауы
|
2.05
|
13.05
|
27.05
|
Тұшаланың гүлдей бастауы
|
15.04
|
17.05
|
2.06
|
Қара қарақаттың гүлдей бастауы
|
1.05
|
18.05
|
1.06
|
Мойылдың гүлдей бастауы
|
4.05
|
18.05
|
4.06
|
Үйеңкінің гүлдей бастауы
|
2.05
|
20.05
|
7.06
|
Алмұрттың гүлдей бастауы
|
5.05.
|
21.05
|
4.06
|
Орман қой бүлдіргенінің гүлдей бастауы
|
2.05
|
21.05
|
5.06
|
Шиенің гүлдей бастауы
|
6.05
|
22.05
|
5.06
|
Алқорының гүлдей бастауы
|
5.05
|
23.05
|
8.06
|
Аю бадамының гүлдей бастауы
|
3.05
|
22.05
|
7.06
|
Еменнің гүлдей бастауы
|
5.05
|
23.05
|
10.06
|
Алма ағашының гүлдей бастауы
|
6.05
|
24.05
|
6.06
|
Сары қарағанның гүлдей бастауы
|
7.05
|
25.05
|
11.06
|
Ландшафтың гүлдей бастауы
|
10.05
|
26.05
|
12.06
|
Сиреннің гүлдей бастауы
|
8.05
|
27.05
|
14.06
|
Шетен ағашының гүлдей бастауы
|
11.05
|
29.05
|
17.06
|
Қызыл жоңышқаның гүлдей бастауы
|
16.05
|
1.06
|
16.06
|
Қара бидайдың масақтануы
|
15.05
|
2.06
|
12.06
|
Жұп жапырағының любканың гүлдей бастауы
|
22.05
|
9.06
|
21.06
|
Бүлдіргеннің гүлдей бастауы
|
23.05
|
12.06
|
1.07
|
Итмұрынның гүлдей бастауы
|
17.05
|
12.06
|
28.06
|
Шөңгіштің гүлей бастауы
|
17.05
|
13.06
|
2.07
|
Аралардың үйірлнен бастауы
|
23.05
|
12.06
|
28.06
|
Көктікеннің гүлдей бастауы
|
28.05
|
15.06
|
4.07
|
Қара бидайдың гүлдей бастауы
|
25.05
|
16.06
|
3.07
|
Жасминнің гүлдей бастауы
|
2.06
|
21.06
|
15.07
|
Қой бүлдіргеннің гүлдей бастауы
|
9.06
|
26.06
|
16.07
|
Шөп шаба бастау
|
18.06
|
1.07
|
13.07
|
Қара бидайдың сарғая бастауы
|
28.06
|
12.07
|
28.07
|
Жөке ағашының гүлдей бастауы
|
15.06
|
13.07
|
30.07
|
Таған қарғалардың күзде топ-топ болып жиналуы
|
26.07
|
3.09
|
26.09
|
Өрекші –қаңғырмалардың (ұшатын өрмекші ұясының ) көріне бастауы
|
30.08
|
14.09
|
2.10
|
Судың алғаш рет түнде қатуы
|
14.08
|
14.09
|
8.10
|
Күннің соңғы рет күркіреуі
|
4.08
|
14.09
|
10.10
|
Жапырақтардың түсе бастауы
|
1.08
|
26.08
|
17.10
|
Тырналардың оңтүстікке қарай ұшуы
|
14.08
|
27.09
|
21.10
|
Алғашқы қар жауған күн
|
17.08
|
12.10
|
7.11
|
Түйдек бұлттардың соңғы болған күндері
|
2.09
|
19.10
|
30.11
|
Қардың жерге түсе бастауы
|
2.10
|
28.10
|
20.11
|
Тоғандардың қата бастауы
|
27.09
|
30.10
|
2.12
|
Өзендердің қата бастауы
|
23.10
|
18.11
|
30.12
|
Жерге қардың түсе бастауның тұрақтылығын анықтау
|
26.10
|
23.11
|
24.12
|
Шана жолының түсе бастауы
|
26.10
|
26.11
|
23.12
|
Әдістемелік ұсыныс:
Ф е н о л о г и я л ы қ б а қ ы л а у л а р. Өсімдіктер мен жануарлар тіршілігіне жыл бойы бақылау жүргізіңдер және жергілікті жердің табиғатына календарь жасаңдар. Бұл жұмысты коллективті түрде (бірақ әрбір оқушы бір объектіге бақылау жүргізуі тиіс) орындауға болады.
Ауа райын алдын ала айту. Ауа райын айтылған белгілердің ішінен біреуіне қарап алдын ала айтуға болмайды, әрқашан бірнеше қасиеттерді басшылыққа алған жөн. Мұнан басқа, өсімдіктер мен жануарлар жағдайын да ескерғен маңызды. Егер алдын ала айту қарама-қарсы болса, онда ең көп белгілерді көрсеткен ауа райының өзтерістеріне тоқталады.
Тұрақты ашық ауа райыкың белгілері.
Желдід баяу ескен кезінде аспаннын, көгілдірленуі.
Түтін мұржалардан немесе далаға жағылған оттардан жоғары қарай тік шығады.
Мол шық (жазда) және қырау (қыста).
Жел жоқ кездегі бұлтсыз кештер.
Температура күндіз жоғарылап, кешке қарай төмендейді.
Жылжымайтын шарбы бұлттардың күн батар кезде нәзіктеніп қызғылттануы.
Аспан қысқы күндері ашық, ал кешке қарай (желсіз кезде) төмендеген қатпарлы бұлттармен торланады.
Ауа райының бұзылу белгілері
Ертеңгі таң қызғылт күрең немесе күңгірт қызыл.
Жел кенет бағытын өзгертеді және кешке қарай күшейе түседі.
Мұржалардың немесе далаға жағылған оттардың түтіні төмен қарай кетеді .
Ауаның температурасы таңертеңгіге қарағанда кешкісін жоғары болады.
Әр түрлі биіктікте әр түрлі бұлттар пайда болады және әр жаққа қарай козғалады.
Кешке қарай бұлттану күшейе түседі, күн бұлттың тасасына енеді.
Қарлығаштар мен сұр қарлығаштар жер бауырлап ұшады.
Жауын құрттары жер бетінде жыбырлап жүреді.
Гүлдердің иісі күшейе түседі.
Атбас талшын жапырақтарының үстінен шырын тамшылары көрінеді.
Бақбақтар өздерінің шок гүлін бүрістіреді.
Жоңышқалар жапырақтары мен бастарын төмен иеді.
Бұлыңғыр ауа райының тұрақты белгілері
Аспанды тұтас бұлт басады.
Ауаның температурасы тәулік бойы өзгермейді.
Батыстан қатты жел соғады.
Жауын тамшыларынан су бетінде көпіршіктер пайда болады.
Кешке қарай жел күшейе түседі.
Ауа райының жақсару белгілері
Құбылмалы бұлттылық — көгілдір аспанның көріне бастауы.
Күн батқан кезде аспанның батыс бөлігінде бұлт болмайды.
Күннің екінші жартысында кемпірқосақ көрінеді.
Ай аспан ашық кезде батады.
Кешке қарай жауын бәсеңдейді.
Кешке қарай шарбы бұлттар мен ұшпа бұлттар жоғалады.
Қарлығаштар мен сұр қарлығаштар жерден жоғарылап ұшады.
Аралар таңертеңнен бастап жем іздеп ұшып кетеді.
(Қырмызы) гүлдері таңертеңнен бастап ашылады.
Егін жай шырмауығының гүлдері барынша ашылады.
Тарау, бөлімдері көрсетілген әдебиеттер тізімі: 1,2,3,4,5,6/1,2,3,4,5,6,7,8
Негізгі әдебиеттер:
1.Веретеникова.с.А. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру. «мектеп»1983
2.Аймагамбетова К.А.ЖунусоваК.Ж. Методическое руководство к учебнику "Познание мира". Алматы,2000.
3.Аймагамбетова К.А., Олейник 3. Раздаточный дидактический материал к учебнику "Познание мира". Алматы, 1998.
4. Пакулова В.М., Кузнецова В.П. Методика преподавания природоведения. М. Дрсвещение, 1980.
5. Аймағанбетова.К.А.Дүниетануды оқытудың теориялық негіздері.Алматы,2000ж
6. Горощенко В.П. Табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы1985ж
Қосымша:
1. Аквилева Г.Н. Наблюдения и опыты на уроках природоведения. Пособие для учителей начальных классов. М.Дросвещение 1988.
2. Груздева Н.В.,Морозова Г.Н. Думаем, играем, творим, познавая окружающий мир. М.1994.
3. Захлебный А.Н.,Суравегина И.Т. Экологическое образование школьников во внеклассной работе. М.,Просвешение,1984.
4. Запартович Б.В. С любовью к природе. Дидактический материал по природоведению для начальной школы. М.,Просвещение,1983
5. Ишмухамедова Н.Б. Сезонные экскурсии с основами экологии. Алматы, 1995.
6. Красная книга Казахстана в 2-х т.Алматы, 1991
7..Сорокоумова Е.А.Уроки экологии в началыюй школе. Пособие для учителей. 1994.
8.Қ.Аймагамбетова, З.Ф.Олейник. Дүниетануға арналған үлестірмелі материалдар. Алматы. Атамүра. 1998. —63 б.
№2. Практикалық сабақ
Тақырып атауы: Жер участкесі
Сабақтың мақсаты: Жер участкесінің бала бақша балаларын табиғатпен таныстырудағы маңызын анықтау
Қарастырылатын негізгі сұрақтар:
Балалар бақшасында жер участкесінің қандай маңызы бар
Жер участкесін қалай ұйымдастыруға болады
Балаларға арналған ауыл шаруашылық құралдарына қандай талаптар қойылады
Тапсырма:
Бақшаның орын таңдау және жоспарлау
Көкеніс дақылдарды отырғызу
Әдістемелік ұсыныс:
Жер учаскесінің көлемі мен балалардың санына қарай бақшаның барлық топқа ортақ немесе олардын, әр тобына жеке болуы мүмкін. Оған арналған орынды жабдан әрі күн сәулесі түсіп тұратын, солтүстік жағынан құрылыстармен, дуалмен немесе өсімдік бұталарымен қоршалған жерден таңдайды. Бақша алаңы (жүйек, жол, қатар аралықтары, 3—4 жастағы әрбір бала үшін 0,5 шаршы метр және 5—6 жастағы бала үшін 1—-1,5 шаршы метрден бөлінуге тиіс.
Бақшаны жүйектердің ұзындығы 2,5—3 м болатындай етіп бөледі.
Ш а л қ а н п и я з д ы ң тұқымының пішіні үш қырлы қара түсті («чернушка») болып келеді. Жерден ілгек сияқтанып сурет) көктеп шығады. Алғашқы нағыз жапырақ тұқым жарнағы жапырақшасының тесігінен шығады, ал келесі жапырақтардың әрбіреуі бұрынғы жапырақтардың ішінен өсіп, өрбиді. Жапырақтары жасыл, шырынды, түтікшелі, сыртын балауыз өңез жауып тұрады. Жапырақтары түзілгеннен кейін баданасы—жер асты өркені қалыптасады, оның ішінде бір-біріне тығыз жабысқан еттей жұмсақ аппақ жапырақтар болады. Олар қоректік заттарға толы. Сыртқы жапырақтары пісіп жетілген кезде кеуіп, жарғақтай болады да, сары, қоңыр, қызыл немесе күлгін түстеніп қабыршаққа айналады. Пиязшықтың (бадананың) түбіртегі өңі өзгерген сабақ болып саналады: одан төмен қарай ұсақ та-мырлар, ал жоғары қарай етті жапырақтар өсіп шығады.
Пиязды көбінесе екі жылдық дақыл ретінде өсіреді. Алғашқы жылы тұқымнан майда пиязшықтар (екпе-пияз) алынады. Шалқан пиязды өсіру үшін көлемі 1,5—2 см екпе пияз алып, бороздаға «иығынан келтіре», яғни майда пиязшықтың жоғарғы ұшы топырақтан селтиіп көрініп тұратындай етіп отырғызады. Бороздалардың ара қашықтығы 15—20 см, ал өсімдіктердің арасы 6—10 см болуы керек. Пияз жиі суаруды қаламайды. Шалқан пияздың жапырақтарының жығылып қурауы — пісіп, жинап алуға дайын болғандығының белгісі.
Тарау, бөлімдері көрсетілген әдебиеттер тізімі: 1,2,3,4,5,6/1,2,3,4,5,6,7,8
Негізгі әдебиеттер:
1.Веретеникова.с.А. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру. «мектеп»1983
2.Аймагамбетова К.А.ЖунусоваК.Ж. Методическое руководство к учебнику "Познание мира". Алматы,2000.
3.Аймагамбетова К.А., Олейник 3. Раздаточный дидактический материал к учебнику "Познание мира". Алматы, 1998.
4. Пакулова В.М., Кузнецова В.П. Методика преподавания природоведения. М. Дрсвещение, 1980.
5. Аймағанбетова.К.А.Дүниетануды оқытудың теориялық негіздері.Алматы,2000ж
6. Горощенко В.П. Табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы1985ж
Қосымша:
1. Аквилева Г.Н. Наблюдения и опыты на уроках природоведения. Пособие для учителей начальных классов. М.Дросвещение 1988.
2. Груздева Н.В.,Морозова Г.Н. Думаем, играем, творим, познавая окружающий мир. М.1994.
3. Захлебный А.Н.,Суравегина И.Т. Экологическое образование школьников во внеклассной работе. М.,Просвешение,1984.
4. Запартович Б.В. С любовью к природе. Дидактический материал по природоведению для начальной школы. М.,Просвещение,1983
5. Ишмухамедова Н.Б. Сезонные экскурсии с основами экологии. Алматы, 1995.
6. Красная книга Казахстана в 2-х т.Алматы, 1991
7..Сорокоумова Е.А.Уроки экологии в началыюй школе. Пособие для учителей. 1994.
8.Қ.Аймагамбетова, З.Ф.Олейник. Дүниетануға арналған үлестірмелі материалдар. Алматы. Атамүра. 1998. —63 б.
№3 Практикалық сабақ
Тақырып атауы: Үй жануарлары мен жабайы аңдар
Сабақтың мақсаты: Балаларды үй және жабайы аңдармен таныстыру
Қарастырылатын негізгі сұрақтар:
Үй жануарлары
Тапсырма: Сәбилер тобын үй жануарларымен таныстырудың үлгі жоспарын құру
Әдістемелік ұсыныс:
Сәбилер тобы (үй жануарлары
Тауықтарды бақылау (сәбилер тобындағы балалармен)
Балалар серуендеген кезде тауықтарды бірнеше рет көреді. Тәрбиеші олардың әтеш пен мекиенді ажырата алатынына көз жеткізген соң, серуендеулердің бірінде оларға әтештерге тән ерекшеліктерді көрсетеді.
— Қараңдар, әтештің басындағы не нәрсе,— дейді ол балаларға.— Қандай қып-қызыл, әдемі айдар. Ал, құйрығы ше, не деген үлкен!
Осындай сөздермен балалардың назарын әтештің сыртқы түріне аударады. Бұдан соң олар әтештің қалай шақыратынын тындайды.
Келесі күнгі серуендеуде тәрбиеші мекиендердің көзі бар екенін, онымен көретінін айтады.
Мысықты бақылау (сәбилердін. екінші тобымен)
Программалык, материал. Мысықтың сыртқы түрі, тамақты қалай ішіп, қалай ойнайтыны.
Сөздік: жалап ішеді, жүні қалың, жұмсақ, пырылдайды, табаны, мұрты.
Сабақтық барысы. Тәрбиеші топқа мысық әкеледі.
— Мынау мысық — дейді ол.— Балалар, қараңдаршы бұл қандай әдемі бүкіл денесі сұр түсті, қара жолақтары бар. Оны сипауға болады, ол тістемейді. (Мысықты сипайды). Оның жүні қалық әрі жұмсақ. Ал, қараңдаршы тұмсығындағы мұрттары не деген үлкен еді.
Тәрбиеші біртіндеп балалардың назарын мысықтың сыртқы түріндегі ерекшеліктерге аударады. Балалар оның басы, құлағы, көзі, мұрны, аузы бар екенін біліп алады. Одан соң оның аяқтарына, табанына, құйрығына қадала қарайды. Тәрбиеші жануар денесіндегі жеке бөліктерді атап береді.
Балалар оның сыртқы түрімен барынша танысып болғанда тәрбиеші мысыққа сүт береді. Ол сүт құйылған табақшаны көре салып мияулайды. Балалар оның сүт сұрағанына қуанады. Мысықтың ұзын тілін қасық тәріздендіріп, сүтті жалап ішіп аузына апаратынына балалардың назарын аударады.
Жануар тамақ ішіп болған кезде тәрбиеші оны тағы да сипап еркелетеді.. Тойып алған мысық пырылдай бастайды.
— Бұл оның өлең айтқаны,— деңді балалар.
— Бұл оның пырылдағаны,— деп, нақтылай түседі тәрбиеші.
Келесі сабақта тәрбиеші мысықты етпен тамақтандырады. Бұдан соң балаларға мысықтын, қағазбен және босаған жіп шарығьгмен қалай ойнағанын көрсетеді.
Балалар мысықтың қалай жасырынып, қалай секіргенін, қағазды аяғының ұшымен қалай қағып, тістелегенін бақылайды.
Балалы мысық (сәбилер тобында картина бойынша сабақ өткізудің үлгі жоспары)
Тәрбиеші мысықты тірідей көрген балалардан картинаны көрсетіп тұрып былай деп сұрайды: «Картинада не бейнеленген? Мысық не істеп отыр? Мысықтың қасында жатқан не нәрсе? Мысық қалай мияулайды?»
Екінші топтағы балаларға мынадай сұрақтарды қоса беруге болады: мысық табанының түсі қандай? Мысық құйрығының түсі қандай? Мысықтың басында, тұмсығында не бар? Сұр мысық (оны көрсетеді) не істеп жатыр? Сұр түсті баласы сүтті неден жалап ішеді? Мысықтың баласы сүтті қалай жалап ішеді? Мына мысық баласының түсі қандай? (Картинадан көрсетеді), Ол табанымен нені қозғайды? Оралғаң домалақ жіптің түсі қандай? Қайсыларыңның үйлеріңде мысық бар? Мысық қалай мияулайды? Мысықтың баласы қалай мияулайды?
Балалы мысық (сәбилер тобында картина бойынша сабақ өткізудің үлгі жоспары)
Тәрбиеші мысықты тірідей көрген балалардан картинаны көрсетіп тұрып былай деп сұрайды: «Картинада не бейнеленген? Мысық не істеп отыр? Мысықтың қасында жатқан не нәрсе? Мысық қалай мияулайды?»
Екінші топтағы балаларға мынадай сұрақтарды қоса беруге болады: мысық табанының түсі қандай? Мысық құйрығының түсі қандай? Мысықтың басында, тұмсығында не бар? Сұр мысық (оны көрсетеді) не істеп жатыр? Сұр түсті баласы сүтті неден жалап ішеді? Мысықтың баласы сүтті қалай жалап ішеді? Мына мысық баласының түсі қандай? (Картинадан көрсетеді), Ол табанымен нені қозғайды? Оралғаң домалақ жіптің түсі қандай? Қайсыларыңның үйлеріңде мысық бар? Мысық қалай мияулайды? Мысықтың баласы қалай мияулайды?
Тәрбиеші картинаны анықтап көріп болған соң балалы мысық туралы әңгіме тыңдауды ұсынады.
Қайсысы қалай дауыстайды? (Сәбилсрдің бірінші тобына арналған ойын)
Сабақтың құрал-жабдығы: ойыншықтар — мысық, ит, әтеш, тауық, балапан автомобиль,— немесе солардың суреті салынған картинкалар.
Сабақтың барысы.
Бізге мысық қонаққа келіп, «мияу-мияу» — деп мияулайды. Мысық қалай мияулайды? (Балалар қайталайды.)
Мысық отырды, оған ит жүгіріп келіп, «ауф-ауф-ауф»—деп үреді. Ит қалай үрді? (Балалар қайталайды.)
Міне, ит пен мысыққа қораз жақындап келіп, қалай шақырады: «ку-ка-ре-ку». Қораз қалай шақырады? (Балалар қайталайды.)
Күрке тауық келіп, өз балапандарын «қыт-қыт-қыт» деп шақырды. Тауық балапандарын қалай шақырады? (Балалар қайталайды.)
Балапандар жүгіріп келіп: «шиқ-шиқ-шиқ» деп шиқылдайды. Балапандар қалай шиқылдайды? (Балалар қайталайды.) Үйдің қасымен автомобиль келе жатыр. Ол: «би-би-би» деп гүрілдейді. Автомобиль қалай гүрілдейді? (Балалар қайталайды.)
Әтеш үрікті де қашып кетті, тауық пен балапандар шошынып, қаша жөнелді, ит пен мысық та қорқып, зыта жөнелді.
Тарау, бөлімдері көрсетілген әдебиеттер тізімі: 1,2,3,4,5,6/1,2,3,4,5,6,7,8:
1.Веретеникова.с.А. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру. «мектеп»1983
2.Аймагамбетова К.А.ЖунусоваК.Ж. Методическое руководство к учебнику "Познание мира". Алматы,2000.
3.Аймагамбетова К.А., Олейник 3. Раздаточный дидактический материал к учебнику "Познание мира". Алматы, 1998.
4. Пакулова В.М., Кузнецова В.П. Методика преподавания природоведения. М. Дрсвещение, 1980.
5. Аймағанбетова.К.А.Дүниетануды оқытудың теориялық негіздері.Алматы,2000ж
6. Горощенко В.П. Табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы1985ж
Қосымша:
1. Аквилева Г.Н. Наблюдения и опыты на уроках природоведения. Пособие для учителей начальных классов. М.Дросвещение 1988.
2. Груздева Н.В.,Морозова Г.Н. Думаем, играем, творим, познавая окружающий мир. М.1994.
3. Захлебный А.Н.,Суравегина И.Т. Экологическое образование школьников во внеклассной работе. М.,Просвешение,1984.
4. Запартович Б.В. С любовью к природе. Дидактический материал по природоведению для начальной школы. М.,Просвещение,1983
5. Ишмухамедова Н.Б. Сезонные экскурсии с основами экологии. Алматы, 1995.
6. Красная книга Казахстана в 2-х т.Алматы, 1991
7..Сорокоумова Е.А.Уроки экологии в началыюй школе. Пособие для учителей. 1994.
8.Қ.Аймагамбетова, З.Ф.Олейник. Дүниетануға арналған үлестірмелі материалдар. Алматы. Атамүра. 1998. —63 б.
№4. Практикалық сабақ
Тақырып атауы: Күзгі табиғат құбылыстары мен ауылшаруашылық еңбегі
Сабақтың мақсаты: Күзгі табиғат құбылыстары мен ауылшаруашылық еңбегін бақылау ерекшеліктерімен танысу
Қарастырылатын негізгі сұрақтар:
Топ серуен кезінде жүргізілетін бақылаулар
Жер бедерін анықтау
Су қоймаларға бақылау
Күздегі бақылауларды қорытындылау
Өсімдіктер мен жауарларды бақылау
Тапсырма: Адамдардың күзгі еңбегін бақылау
Әдістемелік ұсыныс:
Адамдардың күзгі еңбегін бақылау
1. Күзгі бақылаған еңбек әрекеттері туралы қысқаша әңгіме жаз.
Егістіктегі жұмыстар. Аңыздық жырту (қай айларда?), егін жинау (егістің түрі, жинаған айы) қалай жүзеге асырылады?
Бақшадағы жұмыстар. Көкеністерді жинау (жиналған көкеніс түрлері, айлары); топырақты келесі көктемге даярлау.
Б а қ т а ғ ы жұмыстар. Жеміс жинау (жиналған жеміс түрлері, айлары); жеміс ағаштарын, жидекті, бұталарды отырғызу (отырғызған ағаштар мен бұталар, айы, күні); жидек беретін шөптекті мәдени өсімдіктерді, бұталарды, жеміс ағаштарын қысқа дайындау (өсімдікті түптеу, жылылау, агаш діңдерін әктеу, топырақты қопсыту, т. б.).
Мектеп үлескісіндегі жұмыстар. Ағаш, бұта өсімдіктерін отырғызу, өсімдіктерді қысқа дайындау, қорғау, топырақты келесі көктемге дайындау сияқты жұмыстар қалай жүргізілді?
Өзің қандай жұмыстарға қатынастың?
2. Мал қыстатуға байланысты күзде жүргізілетін (ауылдың жерлер үшін) пішен тасу, мая салу, жем даярлау, мал қораларын жылылау сияқты жұмыстардың ішінен бақылағандарыңның астын сызып, ол жұмыстар қалай, қандай құралдармен орындалатынын қысқа әңгіме түрінде дәптеріңе жаз.
Күзгі бақылауларды қорытындылау
1. Өсімдіктерді бақылау нәтижесінде жиналған деректерге сүйене отырып, мына сөйлемдердегі түсіп қалған сөздердің орнын тауып жаз.
1. Күзде ағаштар мен бұталар жапырақтарының
2. Суың түскен соң-аң ................................ бастады.
3. Күздің аяғында ағаштар мен бұталардың ...........
..................олар........ қалды.
4. Шөптер .............. кетті.
5. Суық түскеннен кейін ............ көрінбейді.
6........
дуалдардың жарықтарына, ағаш қабықтарының астына тығылады. 7................ қысқы ұйқыға жатты.
8..............топтанып жылы жаңқа ұшып кетті.9. Бұлар
Түсіп қалған сөздер: саргайып, қурап; жыл қү-тары; түсі өзгерді; балалар, кесірткелер; жапырақтар түсе; қарлығаштар; қараторгайлар; бунақденелілер;Жапырақтары түгел түсіп; сидиып
2. Күзде өсімдіктер мен жануарларды бақылағандарыңды мына төмендегі сұраққа жауап беруге дайындалыңдар:
Күзде өсімдіктер тіршілігінде болған қандай өзгерістерді бақыладыңдар? Бұл өлі табиғаттағы қандай өзгерістермен байланысты?
Күзде жанарлар тіршілігінде болған қандай өзгерістерді бақыладыңдар?
Бұл өлі табиғаттағы қандай өзгерістермен байланысты
Әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер:
1.Веретеникова.с.А. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру. «мектеп»1983
2.Аймагамбетова К.А.ЖунусоваК.Ж. Методическое руководство к учебнику "Познание мира". Алматы,2000.
Қосымша:
1.Ә.Бірмағамбетұлы.К.Жүнісқызы Табиғатты бақылау күнделігі Алматы 1993
№5. Практикалық сабақ
Тақырып атауы: Көктемгі табиғат құбылыстары мен ауылшаруашылық еңбегі
Сабақтың мақсаты: Көктемгі табиғат құбылыстары мен ауылшаруашылық еңбегін бақылау ерекшелімен танысу
Қарастырылатын негізгі сұрақтар:
Топ серуен кезінде жүргізілетін бақылаулар
Жер бедерін анықтау
Су қоймаларға бақылау
Күздегі бақылауларды қорытындылау
Өсімдіктер мен жауарларды бақылау
Тапсырма: Өсімдіктер мен жанарларды бақылау
Әдістемелік ұсыныс:
Өсімдіктер мен жануарларды бақылау
1. Көктем басталысымен.мына ағаштар мен бұталардың ішінен өзің тұратын жерде өсетін 3-4 ағаштың, 2-3 бұтаның бүршік жаруы, жапырақ жаюы, гүлдеуі, жеміс салуы туралы бақылап, бақылау нәтижелерін төмендегі кестеге (мұны көшіріп дәптеріңе түсір) жаз.
А ғ а ш т а р : қайың, көктерек, жөке ағашы, үйеңкі,қызылтал, тал, алма ағашы.
Б ұ т а л а р: сары қараган, мойыл, қарақат, гүл-шетен.
Бақылауға арналған ағаштар мен бұталар
|
Бүршік жару уақыты (күні, айы) бүршіктің түрі, иісі
|
Жапырақтың алғаш көрінуі (күні, айы)жапырақ жаюы
|
Гүлденген уақыты
(күні, айы)
Гүлінің түсі, күлте саны
|
Гүл күлтеренің түсе бастауы
(күні, айы)
|
Жеміс түйінінің пайда болуы
(күні, айы
|
Жемістің пісіп жетілуі
|
|
|
|
|
|
|
|
2. Қар кетіп, жер көктей бастаган кезден бастап жарқабақ шетінде, төбеде, далада шөптекті өсімді-тердің көптеген түрлері гүлдей бастайды. Олар: өгей-шөп, желайдар, қазжуа, қызғалдқ, т. б. Өзің тұратын жерде өсетін өсімдіктерді мына кестедегі сұрақтар бойынша дәптеріңе көшіріп, бақылау нәтижесін жаз:
Бақылауға алған өсімдіктер
|
Қандай жерде өседі (бақшада, далада, төбеде, орман шетінде)?
|
Гүл жарған уақыты
(күні, айы)?
|
Гүл күлтелерінің түсі, мөлшері (ұсақ, орташа, ірі), қашан түсе бастады?
|
Жапырақтың пішіні, олардың сабақта орналасуы?
|
|
|
|
|
|
34
3. Көктемде кестедегі сүрақтар бойынша төмендегі бунаңденелілерге бақылау жасап, нәтижелерін дәптеріңе жазып ал.
Бақыланатын бунақденелілер
|
Бақыланған уақыты (күні, айы)
|
Қай жерлерде кездесті: ағаш діңінде, шалғында, бұталарда, топырақ арасында, т. б.?
|
1.Көбелектер
2.Жұлдызқұрттар
3.Қоңыздар
4.Қоңыз дернәсілдері
5. Ұсақ шаяндар
|
|
|
4. Бунақденелілердің көктемде шығуы тірі және өлі табиғаттағы қандай жағдайлармен байланысты екенін бақылауларыңа сүйене отырып әңгімелеп жаз.
5. Бақаны алғаш рет қай жерден және қашан (күні, айы) кездестірдің?
6. Көктемде мына қүстардың ішінен алғашңы болып келгендерінің астын сыз: қарлығаш, көкек, қараторгай, ұзақ, қаз, үйрек, тырна, бозторғай; олар қай мезгілде келді? (құстың аты, келген күні, айы)
..........
7.Ерте көктемде торғайлар, қарғалар, сауысқандар ұя салумен айналысып, дамыл таппайды. Торғай үй шатырының ернеуіне, қарғалар биік ағаш бұтағына ұя салады. Құстардың ұя салуына байланысты тіршілік әрекеттерін мынадай жоспармен бақылап, дәптеріңе жазып ал: 1) құстың аты; 2) оның ұя салуға кіріскенін қандай тіршілік әрекетінен байқадың? 3) ұяны қай жерге салды? 4) ұяға қандай заттар тасыды (шөп-шалам, қауырсын, мақта, т. б.)? 5) құстың ұя салған уақыты (күні, айы).
8. Өзің бақылап жүрген құстың балапандары қай мерзімде жұмыртқадан шыққанын оның қандай әрекетінен білуге болады?
9.Балапандарды ұядан ұшқанда бақылап, оларды мысықтан қорға.
10.Үй жануарларының тіршілігінде көктемде болатын өзгерістерді (сиыр немесе қой, ешкі мысалында) бақыл
Әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер:
1.Веретеникова.с.А. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру. «мектеп»1983
2.Аймагамбетова К.А.ЖунусоваК.Ж. Методическое руководство к учебнику "Познание мира". Алматы,2000.
Қосымша:
1.Ә.Бірмағамбетұлы.К.Жүнісқызы Табиғатты бақылау күнделігі Алматы 1993
16.Бақылау сұрақтары
Методикалық нұсқау: ұсынылған бақылау және курстық жұмыстар тақырыбы оқытушы талабымен белгіленген уақытқа сай тапсырылуы керек.
Бақылау жұмысы сұрақтары
Курстық жұмыстар тақырыбы:
1.Күн системасы. Планеталар .
2.Теңіздер, жалпы сипаттамасы, рельефі,тұздылығы,теңіз суының температурасы.
3.Тірі табиғаттың дене құрылысы. Клетканың құрылысы. Клетканың бөлінуі.
4.Бір клеткалы жануарлар. Қарапайымдар типі.
5. Жердің физикалық қасиеттері. Жердің тығыздығы мен температурасы.
6. Геотермиялық саты. Жер магнитизмі.
7. Атмосфералық қысым. Циклондар мен антициклондар.
8. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің құрылысы, жапырақ, жапырақ және сабақтың атқаратын қызметтері.
9.Ішек қуыстылар типі. Гидра. Медуза. Маржан полиптері.
10.Жердің қозғалуы.Жердің тәуліктік айналуы.Градус торы. Жергілікті
және белдеулік уақыт. Жердің жылдық айналуы.
Білімді бақылау
1ші рубежді бақылау сұрақтары мен тесттері
1.Табиғат, оның адамдар өміріндегі маңызы.
2.Балаларды табиғатпен таныстырудың маңызы
3.Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғ а т п е н т а н ы с т ы р у.
4.Балаларды табиғатпен таныстырудың тәрбиелік-білімдік міндеттері.
5.Тәрбиешіге қойылатын талаптар.
6. Жергілікті өлкенің (қаланың, ауданның)табиғаты.
7.Табиғатты қорғау.Демалу және емдеу орындарын қорғау.
8.Табиғаттың әдетгегі көріністерін, сирек кездесетін және көрікті объектілерін қорғау.
9.Жергілікті өлкенің (облыстың, ауданның) табиғатын зеттеу
10. Жергілікті өлкенің (облыстың, ауданның) табиғатын зеттеу Зерттеуді ұйымдастыру.
11..Ландшафт туралы ұғым.Ауа райы
12.Өсімдіктерге анықтама беру
13.Балалар бақшасында балаларды табиғатпен таныстыру бағдарламасы
14.Балалар бақшасында балаларды табиғатпен таныстыру бағдарламасының мазмұны
15. Балалар бақшасында балаларды табиғатпен таныстыру бағдарламасының құрылысы
16..Материалдың орналасуы
17. Балалар бақшасында балаларды табиғатпен таныстыру бағдарламасы. Жұмысты жоспарлау
18. Балаларды табиғатпен таныстырудың негіздері. Әдістердің жалпы сипаттамасы
19.Танымдағы сезімділік пен тиімділіктің бірлігі
20.Балаларды табиғатпен таныстырудағы көрнекілік және сөз.
21..Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру әдістерінің жалпы сипаттамасы.
22.Табиғатпен таныстыру кезінде балаларды ұйымдастырудың формалары.Сабақтар
23. Табиғатпен таныстыру кезінде балаларды ұйымдастырудың формалары. Экскурсия
24. Табиғатпен таныстыру кезінде балаларды ұйымдастырудың формалары Серуендер
25. Табиғатпен таныстыру кезінде балаларды ұйымдастырудың формалары Жер учаскесіндегі жұмыс
26.Табиғатпен таныстыру кезінде балаларды ұйымдастырудың формалары.Табиғат мүйісіндегі жұмыс
27.Бақылау және эксперимент
28.Бақылаудың маңызы және ұйымдастырылу
30.Сабақтарды бақылау
31.Экскурсиялардағы бақылау
32.Серуендер кезіндегі бақылау
33.Эксперимент.
34.Еңбектің маңызы
35.Еңбекті пайдалану
36.Жер учаскесіндегі еңбек. Табиғат мүйісіндегі еңбек
37.Гигиеналық ережелерді сақтау
38.Ойын.Дидактикалық ойындар
39.Табиғаттың табиғи материалымен ойналатын ойындар
40.Рольдік ойындар
41.Балаларды табиғатпен сөз арқылы таныстыру
42.Тәрбиешінің әңгімесі.
43.Көркем шығармаларды оқу
44.Әңгімелер.
45.Иллюстративтік-көрнекі құралдарды пайдалану
46. Иллюстративтік құралдардың маңызы
47.Иллюстративтік құралдардың мазмұны мен безендірілуіне қойылатын талаптар 48.Картиналарды, диафильмдер мен кинофильмдерді пайдалану
49.Жер учаскесі.Учаскенің маңызы және оны ұйымдастыру
50. Жер учаскесі.Участкені көгалдандыру
51. Жер учаскесі.Гүлбақша
52. Жер учаскесі.Бақша.Бау-бақша
53. Жер учаскесі.Бала бақша участкесіндегі жануарлар
54. Жер учаскесі.Құстарды үйір ету
55.Үй жануарлары
56.Жабайы аңдар
2ші рубежді бақылау сұрақтары мен тесттері
57.Күзгі табиғат құбылыстары
58. Күзгі табиғат құбылыстары Ауыл шаруашылық жұмыстары
59. Күзгі табиғат құбылыстарымен сәбилер тобы
61.Күзгі табиғат құбылыстарымен естиярлар тобы
62. Күзгі табиғат құбылыстары мен ересек балалар тобы
63. Күзгі табиғат құбылыстарымен мектепке даярлық тобы
64.Қысқы табиғат құбылыстары
65. Қысқы табиғат құбылыстары Ауыл шаруашылық жұмыстары
66. Қысқы табиғат құбылыстарымен сәбилер тобы
67.Қысқы табиғат құбылыстарымен естиярлар тобы
68. Қысқы табиғат құбылыстары мен ересек балалар тобы
69. Қысқы табиғат құбылыстарымен мектепке даярлық тобы
70.Көктемгі табиғат құбылыстары
71.Көктемгі табиғат құбылыстары Ауыл шаруашылық жұмыстары
72. Көктемгі табиғат құбылыстарымен сәбилер тобы
73.Көктемгі табиғат құбылыстарымен естиярлар тобы
74. Көктемгігі табиғат құбылыстары мен ересек балалар тобы
75. Көктемгі табиғат құбылыстарымен мектепке даярлық тобы
76.Жазғы табиғат құбылыстары
77. Жазғы табиғат құбылыстары Ауыл шаруашылық жұмыстары
78. Жазғы табиғат құбылыстарымен сәбилер тобы
79.Жазғы табиғат құбылыстарымен естиярлар тобы
80. Жазғы табиғат құбылыстары мен ересек балалар тобы
81. Жазғы табиғат құбылыстарымен мектепке даярлық тобы
82.Мектеп алды дайындығында экологиялық тәрбиенің мазмұны және маңызы
83.Экологиялық тәрбие берудің әдістәсілдерін зерттеуде Қазақстан ғалымдарының еңбектері
84.Сирек кездесетін және азайып кеткен жануарлар мен өсімдіктер
88. Қызыл кітаптың мәні
86.Сыныптан тыс жұмыстар
87.Әдістемелік бөлме, мазмұны мен маңызы
88. Практикалық әдістерді қолдану-балалар белсенділігін кұшейту көзі
89. Қоршаған ортамен таныстыруда бейнелі, көрнекілікті пайдалану
90. Бала дүниетанымын қалыптастыру
Негізгі әдебиеттер:
1.Веретеникова.с.А. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру. «мектеп»1983
2.Аймагамбетова К.А.ЖунусоваК.Ж. Методическое руководство к учебнику "Познание мира". Алматы,2000.
3.Аймагамбетова К.А., Олейник 3. Раздаточный дидактический материал к учебнику "Познание мира". Алматы, 1998.
4.Горощенко В.П.,Степанов И.А. Методика преподавания природоведения . М.,Просвещение, 1984.
5. Пакулова В.М., Кузнецова В.П. Методика преподавания природоведения. М. Дрсвещение, 1980.
6. Аймағанбетова.К.А.Дүниетануды оқытудың теориялық негіздері.Алматы,2000ж
7. Горощенко В.П. Табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы1985ж
Қосымша:
1. Аквилева Г.Н. Наблюдения и опыты на уроках природоведения. Пособие для учителей начальных классов. М.Дросвещение 1988.
2. Гетьман В.Ф. Экскурсии по природоведению в 2 и 3 классах.Прсрбие для учителей. Киев. Рад.школа,1983.
3. Груздева Н.В.,Морозова Г.Н. Думаем, играем, творим, познавая окружающий мир. М.1994.
4. Захлебный А.Н.,Суравегина И.Т. Экологическое образование школьников во внеклассной работе. М.,Просвешение,1984.
5. Запартович Б.В. С любовью к природе. Дидактический материал по природоведению для начальной школы. М.,Просвещение,1983
6. Ишмухамедова Н.Б. Сезонные экскурсии с основами экологии. Алматы, 1995.
7. Красная книга Казахстана в 2-х т.Алматы, 1991
8. Погорелова Н.А. Формирование познавательных интересов младших школьников в процессе изучения природоведения во 2 классе. Свердловск,СПИД983.
9. Папорков М.А. Учебно-опытная работа на пришколъном участке. Пособие для учителей. М.,Просвешение,1980.
П..Сорокоумова Е.А.Уроки экологии в началыюй школе. Пособие для учителей. 1994.
12. П.Хрестоматия к учебнику "Познание мира". Олейник 3.,Аймагамбетова К.,Жунусова К., Алматы,1998.
13.Қ.Аймагамбетова, Б.В.Муканов. Табиғаттану. 3 сыныпқа арналған окулық. Алматы. Рауан. 1992. — 104 б.
14.КЖунісова, Қ.Аймагамбетова, Н.Нурахметов. Дүниетану. 1 сыныпқа арналған оқулық. Алматы. Атамұра. 1997. — 142 б.
КЖүнісова, Қ.Аймагамбетова, 3. Ф. Олейник. Дүниетану. 2 сыныпқа арналған оқулық. Алматы. Атамұра. 1998. — 150 б.
15.Қ.Аймагамбетова, З.Ф.Олейник. Дүниетануға арналған үлестірмелі материалдар. Алматы. Атамүра. 1998. —63 б.
16. Қ.Аймагамбетова. IV класта табиғатгануды оқыту. Алматы. Мектеп. 1965. — 69 б.
17. Қ.Аймагамбетова. Бастауыш сыныптарда табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы. Мектеп. 1974. — 68 б.
18.ҚАймагамбетова. Аз компектілі бастауыш мектептерде табиғаттануды оқыту. Алматы. Мектеп. 1983. —152 6.
19.КЖунісова, ҚАймагамбетова, 3. Ф. Олейник. Дүниетануды оқыту әдістемесі. I сынып мүғалімдеріне арналған. Алматы. Атамұра. 1998. — 135 б.
20.Аймагамбетова, К.Жүнисова, З.Ф.Олейник. Методическое руководство к учебнику "Познание мира".
Тестер
Жер құрылысы мен өлшемдері.
Жердің орташа радиусы(км)…
Достарыңызбен бөлісу: |