Қазақстан республикасының ТҰҢҒыш президенті

Қазіргі кезде жаһандық кеңістікте мемлекет ұстанымына барған сайын көп көңіл аударылып келеді. Бәсекелестік күрес экономикалық, сондай-ақ саяси құралдармен жүргізілуде. Осы күресте әлемдік аренада кімнің ұстанымдары анағұрлым тұрақты болса, сол жеңеді. Ал тұрақты ұстанымды қалыптастырудың маңызды аспабы елдің имиджі болып табылады. Имидж қалыптастыру – әрбір ел үшін көптеген факторларды ескеру арқылы жүретін ұзақ және күрделі процесс, олардың арасында: географиялық орын, экономикалық және саяси даму, мәдениет, менталитет және т.б. ерекшеліктері.

Жағымды имидж қалыптастыру әлемдегі саяси процестерді демократияландырумен, имидждік сипаттамаларды бұқара санасына енгізу саласында жаңа технологиялардың пайда болуына және кеңеюіне, сонымен қатар ақпарат көлемдерінің күрт артуына байланысты.

Халықаралық имидж әлемдік аренада саяси табыстарды нығайтуға көмектеседі, мемлекеттің практикалық түрде кез келген әрекетіне белгілі ассоциациялық қатар орнатады, халықаралық қарым-қатынастар саласында маңызды роль атқарады: ол жағымды немесе жағымсыз болып табылатынына елдің сыртқы саясатын жүргізу табыстылығы, басқа елдермен сауда-экономикалық қатынастарды дамыту тәуелді болады. Мемлекет имиджін қалыптастыру процесі көптеген факторларға –мемлекеттің сыртқы саясатын жүргізу табыстылығына, оның ішкі саясатын жүргізу ерекшеліктеріне, экономиканың тиімділігіне, қоғам көзқарастарының ерекшеліктеріне және т.б. тәуелді.

Мемлекеттің оң имиджін қалыптастырудағы анағұрлым маңызды факторлардың бірі оның көшбасшысының ролі болып табылады. Мемлекет көшбасшыларының жеке тұлғасын бағалау призмасы арқылы қоғам мен мемлекеттің даму деңгейінің жағдайын бағалау, оның саяси және экономикалық табыстары жүзеге асырылатынын атап өткен жөн. Нақ осы тұрғыдан мемлекет көшбасшысының ролі жаңа әлемде мемлекеттің оң имиджін қалыптастырудың түйінді факторларының бірі болып табылады.

Адамзат жадысында Әз-Жәнібек, Ярослав Мудрый, Давид Строитель, Шарль де Голь, Франклин Рузвельт, Мұстафа Кемал Ататүрік, Махатма Ганди, Дэн Сяопин, Ли Куан Ю, Махатхир Мохаммад сияқты көрнекті есімдер мәңгілікке қалды. Олардың жарқын өмірі, жемісті еңбектері қарапайым адам үшін ең қалаулы және тартымды мақсатқа – жарқын және тұрақты болашақ үшін халықты біріктіруге және тұтастыруға арналған болды. Олар туралы контексте тарихтағы тұлғалар ролінің айтылуы кездейсоқ емес, себебі осы адамдар өзінің ұлты мен мемлекеттерінің мүдддесі үшін ең бастысын жасады. Олар, экономикаға, саясатқа және мәдениетке стратегиялық серпілісті қамтамасыз етіп, өз елдерінің мәртебесі мен жаһандық ролін көтеріп қана қоймады. Ерекше маңыздысы – олар өз ұлтын көпшілігіне жақын және түсінікті оң идеялар айналасына біріктіру және тұтастыру факторы ретінде араласып, дамудың күрделі кезеңінде қоғамға сенімді жол ұсына білді. Қорытындысында олар өз халықтарының жадысында мәңгілікке қалды.

Осы ұлы атаулар тізіміне ешбір жалтақтамастан Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың есімін енгізуге болады. Оның мемлекет Басшысы орнында көрнекті қызметін ел тұрғындарының абсолютті көпшілігі тұтастай қолдайды (бұл туралы майын тамызып айтады, атап айтқанда, соңғы президенттік сайлау нәтижелері – 95,55 % дауыс) және халықаралық институттар деңгейінде де, мемлекет басшылары мен әлемдік саясат саласында көрнекті сарапшылар деңгейінде де бүкіл әлем мойындады.

Қазақстан Кеңестер одағы құлдырағаннан кейін және басқа елдер сияқты тәуелсіздігін алғаннан соң, өзінің алдына жеке мемлекеттілік құру, нарықтық экономикаға ауысу, демократиялық қоғам құру және ұлттық өзіндік санасын нығайту мақсатын қойды. Біздің еліміздің басшылығы алдында реформалар реттілігін таңдаудың, даму басымдықтарын таңдаудың қиын мәселесі тұрды. Президент Н.Ә. Назарбаев саяси өзгерістер алдында экономикалық даму міндетін қойып, экономиканы біртіндеп реформалау жолын таңдады. Өмір, Мемлекет басшысының таңдауы сенімді болғанын көрсетті. Н.Ә. Назарбаевтың формуласы «алдымен - экономика, сосын - саясат» посткеңестік кеңістікте табысты реформалар әдіснамасының классикалық өрнегі болды. Біздің еліміздің табысының арқасында «қазақстандық даму моделі» деген ұғым кең таралым алды, ол айқын берілген курс бойынша – таразыланған және тереңнен ойластырылған стратегия негізінде алға қарай ілгерілемелі жылжумен шектеледі. Тарихи өлшем бойынша қысқа уақыт аралығы ішінде Қазақстан өз бетіндік, саяси және экономикалық тәуелсіз мемлекетке айналды.

Мемлекеттің жалпы дамуының экономикалық және саяси факторларының алға жылжу шамасына қарай әлеуметтік, рухани және мәдени салаларындағы мәселелер алға жылжиды. Егер бірінші, яғни әлеуметтік бағыт бойынша практикалық түрде түрлі оқылу болмайтын болса, - арифметикалық прогрессияда экономиканың артуына қарай әлеуметтік салалар нығаятын болса, онда басқа даму векторлары тереңдік және жұқа материялар болып табылады. Әңгіме біздің жалпы рухани құндылықтарымыз бен мәдени жетістіктеріміз туралы болады, оларды біз сақтауымыз, қолдауымыз және жаһандық масштабта барлық жағынан алға жылжытуымыз керек. Бүгінгі күні барлық жерде және бәрінде төтенше бәсекелестік жүріп жатыр, барлық осы процестердің негізі ретінде, ең алдымен, қоғамдық құндылықтар мен идеялар бәсекелестігі орын алады.

Осы ракурста табыспен жүзеге асырылған және халықаралық қауымдастық мойындаған «қазақстандық даму жолын» біріктіргіштердің бірі болып табылатын идеяға ерекше назар аударған жөн. Біздің ноу-хау экономика басымдығын негізге алады – бұл Назарбаевтың уақыттың қатал сынынан сүрінбей өткен басты постулаты. Біздің табыстарымыз бізге ғана емес, әлемдік қауымдастыққа да әсер қалдырады. Экономиканы дамыту қарқыны бойынша әлемдегі табысты елдердің бірде-бірі осындай динамикада дамыған емес.

Жаңа мемлекеттілікті табыспен қалыптастырған, әлем мойындаған, бүгінгі күні аймақта анағұрлым табысты экономиканың бірін игерген және ұлт аралық бірліктің бірегей тәжірибесіне ие болған Қазақстан үшін мемлекет-ұлт тақырыбы бүгінгі күні өте маңызды. Ол біздің өзіндік сәйкестендіру туралы, қазақстандық патриотизм туралы мәселелерге тығыз байланысты, оның үстіне осы мәселе мүлдем мағынасыз-теориялық емес. Көптеген посткеңестік елдерде жаңа мемлекеттілік құрылысының тәжірибесі, қоғам үшін, консервативтік көпшіліктің ұлттық жоғары мүдделерінен шыға отырып, ішкі балансты қамтамасыз ету қаншалықты маңызды екенін көрсетті. Кез келген, әсіресе полиэтникалық қоғамда, барлық уақытта жеке көшбасшылар мен саясаткерлер болады, олар үшін сол немесе басқа ұлттың, этникалық топтың мүдделері тұтастай ұлт мүддесінен жоғары. Жаңа тарих көрсеткендей, осындай саясаткерлер күш салмақтары белгілі кезінде, өздеріне билікке кіру жолын қамтамасыз етіп, мемлекеттілікті талқандауға және қоғамға көп қасірет әкелуге қабілетті. Ұлт көшбасшысы миссиясы, жеке алғанда, осындай саясаткерлерге және олардың идеяларына даму негізі қалмауынан, яғни қоғамда ұқсас әсерлерге белгілі бір иммунитет қалыптастырудан тұрады. Біздің еліміздің жаңа заманғы даму кезеңін кейбір политологтар, жеке алғанда, қалыптасқан тиімді полиэтникалық мемлекет ретінде анықтайды. Бізде азаматтық қауымдастық мемлекет-ұлт бар. Қарапайым және алуан түрлі адамдарға түсінікті көпшілік мүддесіне негізделген осы қауымдастықты сақтау өмірлік маңызды. Біздің республикамызда қауіпсіздік құрылымында жаңа пішімдер құрылған, соның жарқын үлгісі – Қазақстан халқы Ассамблеясы. Тұрақтылық пен келісімді нығайту – бұл үлкен күнделікті жұмыс, оны ұдайы жүргізу керек. Қандай этносқа немесе дінге жатса да әрбір қазақстандыққа келісім мен бірлікті сақтау керек, себебі бұған тек біздің мемлекетіміздің ғана емес, сондай-ақ оның әрбір азаматының игілігі тәуелді.

Тұңғыш Президент Н.А. Назарбаев елімізді күрделі кезеңде басқарды. Қазақстанның тәуелсіздігі оның қызметімен берік байланысты. Оның ұсынған «Қазақстан-2030» ұзақ мерзімді Стратегиясын жүзеге асыру барысында еліміз экономикалық тиімді және осыған орай әлеуметтік жайлы мемлекет құруда мойындарлық табысқа жетті, аймақтың көптеген басқа елдері үшін үлгі болды.

Президент көптеген маңызды халықаралық бастамалардың авторы болып табылады. Бүгінгі күні біздің елімізде ірі халықаралық форумдар өткізіледі, ТМД, ШЫҰ, ЕурАзЭС, ОБКБ саммиттері өткізілді. Президент Н.Ә. Назарбаев Кедендік және Еуразиялық одақ сияқты жобаларға тірек болды. Әлемдік және дәстүрлі діндердің үш съезі өтті. Қазір осы халықаралық құрылымдар мойындалған, құрметті және жеткілікті түрде тиімді. Барлық осы ұйымдар Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасы бойынша немесе белсенді араласуымен құрылғанын еске алған жөн. 2017 жылы Қазақстанда ЭКСПО көрмесі өтеді. 2010 жылы Қазақстан Республикасының ЕҚЫҰ-да және 2011 жылы Ислам Конференциясы Ұйымында Төрағалығы халықаралық қауымдастықтың Қазақстанның сыртқы саясатының нақты табыстарын сөзсіз мойындауы ретінде көрінеді, ол жалпы ұлт Көшбасшы Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен қалыптасады.

Соңында, ең бастысы, – қазақстандық ұлт Көшбасшы біздің барлық тарихымыз бойы барлық қазақстандық қоғамды біріктіруші фактор болған және бола береді. Республикада өткен барлық президенттік сайлау қорытындылары, Назарбаевтың бағытын халықтың басым көпшілігі қолдайтынын куәландырады.

Тарихи параллельдер жүргізген кезде Н.Ә. Назарбаевтың ролін ұлт көшбасшысы ретінде атап өтуге болады. ХХ ғасырдың барлық көрнекті көшбасшылары, әрқайсысы өз уақытында өзінің ұлты мен елі үшін белгілі бір стратегиялық мәселені шешуге лайықталған. Сонымен, мысалы, Рузвельт АҚШ-тың Ұлы депрессиядан шығуын қамтамасыз етті, Ататүрік Турцияның одан әрі дамуының негізгі бағыттарын жасады, Ли Куан Ю Сингапурдың жаңғыртуға ұмтылыс бағдарламасын жүзеге асырды, Дэн Сяопин қытайдың «толқу» кезеңінен кейін қайта өрлеу мәселесін шешті. Нұрсұлтан Назарбаевтың қызметінде және Қазақстанның дамуында сол параллельдерді – елдің және оның халқының барлық болашақ дамуы үшін маңызы бар кешенді стратегиялық мәселелердің: маңызды экономикалық, сондай-ақ саяси, әлеуметтік және мәдени-адамгершілік шешімін көреміз. Нақ сондықтан да 1990 жылдары «Назарбаев феномені» термині таралды, ол динамизмді, реформаларға талпынысты, «оңшылдарсыз» және «солшылдарсыз» центризм саясатын, мұқтаждық болдырмаудың икемді философиясын жүргізу, прагматизмді және басқарудың жоғары тиімділігін бірегей үйлестіру – осының бәрі қорыта келе, күшті экономиканың қалыптасуына және қазақстандық сәйкестіктің пайда болуына алып келді.

Мынадай бақылау да мұнда көрнекті. Егер қазақстандық қоғамның өз көшбасшысы тұлғасына қарым-қатынасын бақылайтын болсақ, 1980 жылдардың аяғында және тәуелсіздік таңында Нұрсұлтан Назарбаев тұлғасы көбінесе реформатордың, Тұңғыш Президенттің, жас тәуелсіз мемлекет басшысының бейнесімен ғана ассоциацияланғанын байқауға болады. Қазір 20 жыл өткеннен кейін еліміз жүріп өткен көптеген сынақтар мен даму кезеңдерінің биігінен Назарбаев бағасы қауымдастық тарапынан сапалы жағына ауысты. 1990 жылдары «Назарбаев феномені» динамизмді қалыптастырды, экономикалық реформаларға ұмтылыс және «оңшылдарсыз» және «солшылдарсыз» ішкі саясатты құруға бір мезгілде шақыру (яғни мұқтаждықсыз саясатты), рационализм және парасатты есеп. Бүгінгі күні ассоциациялық қатар кеңейді. Енді әңгіме негізділік пен сенімділік туралы, қоғамдық тұрақтылық пен игілік, реформалардың табыстылығы, жаһандық саясатта, инновацияларда аймақтық мүдделерді жүзеге асыру туралы болады. Бұл кең мағынада Қазақстанның мемлекет-ұлт ретінде қарапайым табыстылығы ғана емес, алда болуға ұмтылысы.

Н.А. Назарбаевтың еңбегі, елдің дамуының жай басты бағытын ғана әзірлеп қоймауынан тұрады. Ең бастысы – өзі жариялаған сол қарапайым және табиғи құндылықтар жылдар бойы өз бетіндік құндылықтарға және қазақстандық қоғам басымдықтарына, қазақстандық сәйкестік факторларына рәсімделді. Олар қоғамдық идеология іргетасы болды. Н.Назарбаев – бұл тұрақты даму, этника аралық және конфессия аралық келісім, ұлттық бірлік фактісін белгілеуге болады. Қоғам осы құндылықтарды сіңірді, ол бізбен бірге өмір сүреді. Нақ осы базалық құндылықтарға бұлжымастық қазақстандық қоғамды біріктіруші фактор болды. Сондықтан Н.Ә. Назарбаев Қазақстан үшін –ең алдымен оның біріктіруші бастауы ретінде өз ұлтына қажетті көшбасшы.

2. О концепции внешней политики Республики Казахстан на 2014-2020 годы от 21 января 2014 года № 741.

Қарағанды мемлекеттік

техникалық университетінің

әлеуметтік-гуманитарлық пәндер

кафедрасының оқытушысы,

Әлеуметтік ғылымдар магистрі

e-mail: olesya_hmelnick@mail.ru

ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЫҚПАЛДАСУ ИДЕЯЛАРЫН ӘЗІРЛЕУ МЕН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДАҒЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ РОЛІ
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 1994 жылдың 29 наурызында М. Ломоносов атындағы ММУ жоғары және беделді трибунасында ресейлік ғылыми қауымдастықтың бетке ұстар тобының алдында жұртшылықтың назарына «Еуразиялық мемлекеттер одағын құру туралы жобасын» ұсынған сол тарихи күннен бері жиырма жыл өтті.

Қазіргі таңда, посткеңестік кеңістікте КСРО құлағаннан кейін орталықтан сыртқа ұмтылулар үстемдік еткен, аяғына тұрған әлеуметтік-экономикалық байланыстардың құлдырауы жүріп жатқан және көптеген, тіпті соғысқа дейін баратын қақтығыстар туындаған жағдайларда таңбалы оқиға болғанын түсінеміз. Адамдар ұлтаралық шиеленістің күшеюіне тап болды, қашқындар пайда болды, өмір сүру деңгейі қатты төмендеді. Сол кезде жаңа тәуелсіз мемлекеттер араларындағы қарым-қатынастардағы мәселелердің шешімін опыр-топыр және аса қарама-қайшы іздеумен айналысқан. Оларға сауда-экономикалық ынтымақтастықтың мүлдем басқа стратегиясын құру және өзгерген геосаяси реалийлерге сәйкес келетін өзара әрекет етудің түбегейлі жаңа механизмдерін қалыптастыру керек болды.

Еуразиялық мемлекеттердің ықпалдастығының басты мақсаттары тұрақтылық пен қауіпсіздікті нығайту, аумақтың әлеуметтік-экономикалық жаңаруы деп аталды. Сонымен қатар, жобада Еуразиялық одақта Еуропалық одақтың үлгісі бойынша өзіне әр түрлі қызмет саласында елдердің өзара қарым-қатынасын реттеу функциясын алатын ұлт үстіңгі органдар құрылатындығы аталып өткен.

Еуразиялық ықпалдастық идеясының тәжірибелік іске асуы 1995 жылғы 20 қаңтарда Белорусь, Қазақстан және Ресей елдерінің Кедендік одағы туралы Келісімді жасаудан бастау алады, кейін бұл одаққа 1996 жылы Қырғызстан және 1999 жылы Тәжікстан қосылды. 1996–1998 жылдары Кедендік одақ туралы Келісімді дамытуға тағы бірқатар мемлекетаралық келісімдер қабылданды, себебі сол сәтте дезинтеграцияланған тенденциялар жеткілікті мықты болды.

1999 жылғы 26 ақпанда Кедендік одақ және Бірыңғай экономикалық кеңістік туралы Шартқа қол қойылды, бірақ ортақ сыртқы шекараларымен және ортақ басқару жүйесімен бірыңғай кедендік аумақты қалыптастыру бойынша жоспарлар жүзеге асырылған жоқ. Сондықтан 2000 жылға дейінгі кезең еуразиялық ықпалдастық процестерінің даму контексінде сынау жолдарын және едәуір тиімді интеграциялық моделдің қателерін іздеу уақыты ретінде сипаттауға болады. 

Еуразиялық ықпалдастықтың тағдырын шешуші кезең 2000 жылғы 10 қазанда Астанада бес мемлекеттің (Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан, Ресей және Тәжікстан) басшыларымен Еуразиялық экономикалық қауымдастықты (ЕурАзЭҚ) – нақты жазылған функционалдық құрылымға және тиімді қызмет механизмдеріне, анық және түсінікті мақсаттарға ие халықаралық ұйымды құру болды. ЕурАзЭҚ кезінде бақылаушы мәртебесін Армения, Молдова және Украина алды. 2006–2008 жылдарда қауымдастықтың құрамына Өзбекстан кірген. Бұл құрылым оның шеңберінде Кедендік одақты және Бірыңғай экономикалық кеңістікті (БЭК) қалыптастыру, сонымен қатар, әлемдік экономикаға және халықаралық сауда жүйесіне ЕурАзЭҚ мүше-елдерінің қарым-қатынасын ықпалдастыру мақсатымен құрылған. Қауымдастық елдері қызметінің стратегиялық бағыты – бірлескен табиғи, экономикалық, ғылыми және адами әлеуетті тиімді пайдалану кезінде олардың динамикалық әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету. Бұл қоғамның үдемелі дамуының және адами және биологиялық ресурстарын тұрақты ұдайы өсуінің, экономикалық даму деңгейін және біздің елдердің өмір сүру деңгейін жоғарылатудың маңызды факторы болды [2, 72 б.].

ЕурАзЭҚ ұйымдастыру туралы шартына қол қою сәтінен бастап 13 жыл өтті. Осы уақыт бойы ол алдына қойылған міндеттерді сәтті орындап келеді. Өзінің қызметінің бастапқы кезеңінде Қауымдастық кәсіпорындар мен ұйымдардың арасындағы іскерлік байланыстарды тереңдетуді қамтамасыз етті.

Еркін сауда зонасының арқасында ЕурАзЭҚ елдерінің тауарларын өзара сату көлемі Қауымдастықтың сегіз жыл жұмысында бірінші рет 4 есе артты. Осы жетістіктердің негізінде 2010 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстанның, Ресейдің және Белорусь Кедендік одағы жұмыс істей бастады, ал 2011 жылғы 1 шілдеден бастап барлық халықаралық стандарттар бойынша толық форматты режимде әрекет етеді. Осы кезеңде Кедендік одаққа ЕурАзЭҚ үш елі қабылданған әр түрлі жылдамдықты және әр түрлі деңгейлі интеграцияның тұжырымдамасына толық сәйкестікте кірді, соған сәйкес, өзара ынтымақтастықтың түрлері, қарқыны мен деңгейі мемлекеттердің дайындылығы мен мүдделілігінің деңгейіне қарай таңдап алынады. 

Кедендік одақтың толық форматты жұмысы кооперациялық байланыстардың кеңеюіне және кәсіпорын мен халықта уақыт пен қаражат шығынының азаюына әкелді. Оның мүше-елдерінің тауарларын өзара сату көлемдері 2010 жылы 29 %, 2011 ж. – 34 %, 2012 ж. – 7,5 % өсті.

«Известия» газетінде 2011 жылғы 25 қазанда жарияланған «Еуразиялық одақ: идеядан болашақтың тарихына қарай» атты іргелі мақаласында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «кедендік одақ – бұл бүкіл ТМД кеңістігінде шынымен ерікті және тең құқылы ықпалдасудың бірінші түрі. Ол алғаш рет тарихта біздің елдің халықтарын өзара сыйластық, ұлттық ерекшелікті сақтау және ортақ болашақтың үздіксіздігін ұғыну негізінде жақындастырады. ЕЭК Кедендік одақтың бірізді өзгеруі, ал уақыт өткен соң, Еуразиялық экономикалық одақ біздің елдеріміздің өркендеуіне мықты стимул болатынына, елдерімізді жаһандық әлемде алдағы қатарға шығарады деген сенімдемін» - деп атап өтті [3, 4 б.].

Сыртқы сұраныс емес, Кедендік одақ ішіндегі сұраныс өнеркәсіптің әр түрлі салаларында, ауыл шаруашылығында, қызметтер саласында үш елдің кәсіпорындарын салуды қамтамасыз етеді. «Үштіктің» шеңберінде Белорусь пен Қазақстанның үлес салмағы ұлғаяды. Кедендік одақтың қызмет етуі барысында өзара саудадағы шикізат ресурстарының үлесі 40 бастап 33% төмендеді, яғни, тауар айналымының құрылымы жақсарды, технологиялық өніммен, жоғары қосымша құны бар тауарлармен шикізат тауарларын ауыстыру жүргізілді.

Қауымдастық елдерімен бірлескен мемлекетаралық мақсатты бағдарламалары әзірленеді және жүзеге асырылады. Еуразиялық даму банкы және Еуразиялық іскерлік кеңес белсенді жұмыс істейді. Сауда-экономикалық ықпалдасудағы жетістіктермен қатар, әлеуметтік, еңбектік және көші-қон саясаты, білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, спорт және экология салаларында әлеуметтік-гуманитарлық блоктың маңызды сұрақтары нәтижелі шешіліп жатыр.

ЕурАзЭҚ халықаралық мәртебеге ие және БҰҰ-да бақылаушы болып табылады. Оның бірқатар маңызды жобаларды бірге жүзеге асыратын басты халықаралық серіктестері болып БҰҰ ЕЭК, АТМЭӘК, ЮНИДО, ЮНЕСКО, БҰҰ дамыту бағдарламасы, ХАЭҰ, Көші-қон бойынша халықаралық ұйым, Орталық Азия елдерінің экономикасына арналған арнайы бағдарлама, Дүниежүзілік кедендік ұйым, ЕҚЫҰ, ЕҚ өкілеттігі, Азиядағы өзара әрекет етулер мен шаралар бойынша кеңесі алға шығады. Ерекше орынға аймақтық құрылымдармен – ТМД, ҰҚШҰ, ШЫҰ ынтымақтастық ерекше орын алады [2, 100 б.].

ЕАҚ құру туралы жобамен еуразиялық интеграциялық құрылымдарды қалыптастыру кезінде Еуроодақтың тәжірибесін пайдалану алдын ала қарастырылды. Сонымен, ЕҚ кейінгі жылдарда ол үстіңгі органдардың қызмет етуімен байланысты күрделі мәселелер, институционалдық және функционалдық мәселелері, сонымен қатар, Еуроодақты және оның ішіндегі еңбектің көші-қонды кеңейтуге байланысты мәселелер ашылды. Осының барлығы ЕурАзЭҚ, Кедендік одақты және ЕЭК құру кезіндегі тәжірибелік жұмыста ескерілді. Осында ЕҚ тәжірибесі сынды түрде қайта түсіндірілді және біздің елде қалыптасқан жағдайларға бейімделді. 

2011 жылғы 18 қарашада үш елдің президенттерімен Еуразиялық экономикалық ықпалдастық туралы Декларацияға қол қойылды, соған сәйкес ең жақын интеграциялық міндет – Кедендік одақтың және ЕЭК әлеуетін толық жүзеге асыру, ал одан әрі – осының негізінде Еуразиялық экономикалық одақты құру, онда тек нарықтар емес, сонымен бірге стратегиялық жоспарлар мен елінің экономикасын дамыту перспективалары біріктірілген. Жаңа бірлестік технологиялық, модернизациялық, инновациялық салаларда, білім облысында тиімді кооперация үшін қосымша мүмкіндіктерді ашуға арналған.

2014 жылдың наурыз айында еуразиялық жобаның «туғанына» 20 жыл толды. Еуразиялық ықпалдастық идеясының жылжуы, шын мәнінде, Президент Н.Ә. Назарбаевтың өмірлік ісі болды. Сонымен, Ресей Президенті В.В. Путин Н.Ә. Назарбаевпен 2013 жылы шілдеде Астанада өткен кездесуінде келесіні атап өтті: «Сіз, шын мәнінде, біздің Кедендік одақтың негізін қалаушы-атасысыз, бұл Сіздің идеяңыз болды, біз оны жүйелі түрде дамытамыз. Атап өткім келеді, бұл, күмәнсіз, посткеңестік кеңістікте ықпалдастық бағытындағы ең үлкен қадам. Қазір біз оның қайтарылуын сеземіз». 

Қазіргі заманғы реалийлерде Қазақстан көшбасшысы Н.Ә. Назарбаевтың идеясы практикалық еурозиялылықтың жаңа кезеңінің басы болды. Сонымен, Нұрсұлтан Назарбаевтың еңбегі, оның еуразиялық теорияны саяси тәжірибемен күшейте алуында, сонымен, еуразиялық тұжырымдаманы едәуір өмірге бейімді және тиімді жасай отырып, күшейте алуында.

Нұрсұлтан Әбішұлының атымен Қазақстанның қазіргі әлемде лайықты орынға қарай магистральды жылжу және жаңа астана – Астананың құрылысы байланысты. Сондай-ақ, Ұлт Көшбасшысы әлемге Қазақстанның және халқымыздың жаңа бейнесін ғана көрсеткен жоқ. Өткен жылдарда оның еуразиялық идеясының «үш киты» толық жүзеге асырылды - Еуразиялық экономикалық қауымдастығы (ЕурАзЭҚ), Азияда өзара әрекет ету және шаралар бойынша кеңесі (АӨӘЕШК) және Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ) [1]. Сонымен қатар, Нұрсұлтан Назарбаевтың ерекше еңбегі, оның еуразиялық теорияны саяси тәжірибемен күшейте алуында, сол арқылы еуразиялық тұжырымдаманы едәуір өмір сүруге бейімді және тиімді ете алуында.

2012 жылғы желтоқсан айында Қазақстан Президенті «Қазақстан-2050» жаңа Стратегиясын ұсынды, онда кезекті жаһандық жарып шығуды жасау және 2050 жылы әлемнің 30 ең дамыған мемлекеттерінің қатарына ену жоспарланады. Бұл құжат – қалыптасқан мемлекеттің үдемелі дамуының жаңа жаһандық бағдарламасы.

Қазақстан Республикасының дамыған әлем елдерінің отыздығына кіруі Нұрсұлтан Назарбаевпен оның 2014 жылғы 17 қаңтардағы халыққа Жолдауында ұсынылған. Ол екі кезеңнен тұрады: 2030 жылға дейін жаңартылған ұмтылыс жасау, экономиканың дәстүрлі салаларының динамикалық өсуін және мықты өңдеуші индустриалдық секторды құру талап етіледі; 2030–2050 жылдарда ғылымға сыйымды экономика принциптерінде елдің тұрақты дамуын қамтамасыз ету қажет: мықты өңдеуші өнеркәсіпті қалыптастыру, дәстүрлі салаларда жоғары қайта бөліс өнімдерді шығаруға көшу, инжинирингтік қызметті дамыту.

Қазақстан Президенті «дамыған 30-топ әлем елдеріне кірудің маңызды механизмін біздің аймақтық және жаһандық экономикалық жүйемізге шоғырланудың тереңдігін анық көреміз. Бұл, ең алдымен, біздің Еуразиялық экономикалық одақты қалыптастыруға қатысуымызбен, Дүниежүзілік сауда ұйымына енуімізбен байланысты – деп атап айтады [1, 56 б.].

Елбасы болашақ энергиясын дамытуға ерекше мән береді. Үш жылдан кейін Астанада осы тақырыпқа арналған «ЭКСПО–2017» Халықаралық көрмесі өтеді. Нұрсұлтан Назарбаевтың сөзі бойынша, «бұл көрме елдің «жасыл» даму жолына көшуге мықты қарқын береді. Астанада ғылым мен техниканың ең үздік әлемдік жетістіктері ұсынылатын болады. Көптеген қазақстандықтар өздерінің көздерімен «біз ұмтылатын болашақ энергиясын» көре алады» [3, 3 б.].

Қазіргі еуразиялық идеяның авторы экономикалық мақсатқа лайықтылықпен қатар гуманитарлық құраушы бөлікті, интеграцияны «адами өлшеуді» де маңызды деп санайды. Еуразиялық стратегияның барлық элементтерінің тәжірибелік іске асырылуы бұрыштың басына рухани және адами құндылықтар жүйесін, тұлғаға деген құрметті, мәдениеттердің өзара байытылуын қояды. Нұрсұлтан Назарбаевтың атымен еуразиялықтың «әр алуандылық арқылы бірлікке қарай» басты ұранының теориялық және практикалық толығуы байланысты.

Нұрсұлтан Назарбаев тұлғасының шүбәсіз көшбасшылық факторы және пассионарлылығы тарихымыздың өзгерісті сәтінде ашылды. Қазақстан Президентінің дәл осы пассионарлық жылдар бойы еуразиялық идеяның ноавторлық қайта түсіндірілуден Еуразиялық одақтың нақты жобасын әзірлеуге дейін жылжуға мүмкіндік берді. Сонымен Қазақстан Көшбасшысының шығармашылық табиғи болмысы үнемі барлық посткеңестік елдердің одан әрі ынтымақтастығы перспективаларын іздеуде, он жылға алдын ала еуразиялық ықпалдастықтың стратегиялық негізін қалайды. Бұған тағы бір дәлел болып Н.Ә. Назарбаевтың 2014 жылғы 5 ақпанда ЕурАзЭҚ мемлекеттерінің басшыларының кездесуінде «Еуразияның ортаңғы мемлекеті ретінде біз үшін интеграциялық процестерге қатысу өмірлік маңызды болып табылады. Осы жылы Еуразиялық экономикалық одақты құру идеяны алға қоюыма 20 жыл толады. Дәл осы жылы Қазақстан, Ресей және Белорусь елдерінің арасында Еуразиялық экономикалық одақ туралы келісімге қол қоюдың жоспарланатындығы айрықша мәнді. Бірқатар басқа мемлекеттер сондай-ақ осы процеске қосылғаны үшін өз ойларын жеткізді. Еуразиялық экономикалық одақ – бұл ортақ нарық. Ол тең құқықтылық өзара табыс және барлық қатысушылардың мүдделерін есепке алу принциптерінде жұмыс істейтін түбегейлі жаңа ХХІ ғасырдың бірлестігі болады» деп айтқан сөзі болып табылады.

2. Назарбаев Н.А. В потоке истории. Алматы: Атамұра, 1999. - 296 с.

3. Нурсултан Назарбаев – главный архитектор евразийской интеграции // Казахстанская правда, 2014, 12 марта.

4. Послание Главы государства Н.А. Назарбаева народу Казахстана «Казахстанский путь-2050: Единая цель, единые интересы, единое будущее» // Казахстанская правда, 2014, 18 января.