Ќазаќстан республикасыныѕ єылым жјне білім министрлігі

1.Триггерлердің қандай негізгі түрлері білесіз?

2. Қандай RS – триггерлер болу мүмкін?

3. D – триггердің баска триггерлерден қандай айырмашылығы бар?

4. Қандай триггерлерді ішкі кешігуі бар триггер деп атайды?
№6 дәрістің конспектісі. Тақырып: Импульс санауыштары.
Импульс санауыштар.

Ақпараттарды сандық өңдеу құрылғыларында импульстар санын санау көп тараған операциялардың бірі.

Бұл құрылғыларда өлшеу көрсеткіштері (бұрылу бұрышы, қозғалыс, жылдамдық, жиілік, уақыт, т.б.). Кернеу импульстарына айналдырады және оның саны сәйкес масштабта осы көрсеткіш мәнінің мінездемесі болады. Осы импульстар импульс санауышпен есептеліп сан түрінде көрсетіледі.

Санауыштар мақсатына қарай қарапайым және реверсивті болып бөлінеді.

Қолдану мақсатында қарапайым санауыштар жинақтаушы және алушы болып бөлінеді.

Жинақтаушы санауыштар тура бағытта санауды орындауға, яғни қосуға арналған. Санауыш кірісінде кезекті импульс жетуімен оның көрсеткіші онымен бірге өседі.

Алушы санауыштар кері бағытта санауды орындауға, яғни алуға арналған. Алушы санауыш өзінің кірісіне жеткен импульсты бірге азайтады.

Реверсивті санауыш кері бағытта да, тура бағытта да санау операцияларын орындауға арналған, яғни олар «+» және «-» режимінде де жұмыс істей алады. Санауыштардың негізгі көрсеткіштері санақ модулі (санақ коэффициенті «k») және шапшаңдығы болады.

Импульс санауыштар триггерлер негізінде орындалады.

Келіп түсетін импульстардың санағы екілік санақ жүйесін қолдану арқылы іске асады.
Тура байланысты екілік жинақтаушы санауыштар.

Екілік санағыштар импульстарды екілік санау жүйесінде санайды. Екілік санағыштың негізгі түйіні санақ қосқышты триггер. Ол импульсты екі модуль бойынша санайды.

Санақ импульстары бірінші триггердің санақ кірісіне беріледі. Келесі триггердің санақ кірісі оның алдындағы триггердің шығысымен тура байланысқан.

Санақ модулі Ксан=2^N, мұндағы N – санағыштың разряд саны.

Санағыштың жиілігі бөлшектеу жұмысы кезінде оның шектік жиілігі бірінші разряд триггердің ауыстырып – қосу шектік жиілімен анықталады.

Есептеу техникасында екілік санақ жүйелері жиі қолданылады. Қарапайым және сенімді электрондық схемалар екі мәннен ғана тұратын сандармен жұмыс істейді. Адамдар үшін бұл жүйелер ыңғайсыз сондықтан кейде есептеу жүйесі ондық сандармен жұмыс істеуі қажет.

Кодтау схемасы, әрбір ондық санды екілік кодталған топ болып көрсетеді және екілік кодталған ондық тізбек болып аталады.

Ондық сандарды кодтау үшін бірнеше әдіс бар.

Жоғарыда қарастырылған екілік санағыштарда санақ коэффициенті санауыштан разряд санымен белгіленген. Бір тәуелділікпен байланысты Ксан=2^N және 2, 4, 8, 16, 32, 64 тең болуы мүмкін. Бірақ практикада санақ коэффициенті көрсетілген мәндерге тең болмайтын санауыштарға қажеттілік туындайды. Мысалы, Ксан = 3, 5, 7, 9, 10 және одан да басқа.

Оларды екілік негізде жасауға болады. Жалпы құрастыру принципі Ксан=2^N санауыштан дәл келетін артық сандарды алып тастауға негізделген.

Рұқсат етілмейтін күй сандары S келесі түрде анықталады:

Ксан - талап етілетін санақ коэффициенті.

Ксан=2^N санауышты құрастыру үшін келесі тәсілдерді қолдануға болады:

1. Екілік санауыштың барлық разрядтарын «0»-ге еріксіз орнату.

2. Еріксіз есептік тәсіл.

Оныншы санақ импульсі келгенге дейін триггерлерді ауыстырып қосу кезегі екілік санағыштағыдай.

Шын мәнінде санақ импульсі келгенге дейін Э1÷Э4 элементтерінің қандай да бір кірісіне логикалық 0 Q1=0 шығысынан беріледі және олардың барлығы бірінші импульстің сигналын Тt2 -Тt4 кірісіне өткізу үшін жабық бірінші санақ импульсі Тt1 триггерін ғана ауыстырып қосады.

Келесі екінші санақ импульсі келгенде Э1 сигналды өткізуге дайын болады. Э2 элементі Q2=0 кірісі бойынша жабық, Э3 элементі Q2= Q3=0 кірісі бойынша жабық, ал Э4 элементі Q4=0 кірісі бойынша жабық.

Екінші санақ импульсі 0 күйіне Тt1 триггерін, бірлік күйіне Тt2 триггерін ауыстырып қосады.

Үшінші санақ импульсі келгенде Э1÷Э4 элементтер бір кірістері бойынша жабық. Үшінші санақ импульсі Тt1 триггерін ғана ауыстырып қосады. Осылай санақ импульстері келген сайын кестеде көрсетілгендей бір күйден екінші күйге өтеді.

1. Q1= Q4=1;

2. Q2= Q3=0 (1001);

3. Q2= Q3= Q4,

сигналдары Э1, Э2, Э3 элементтерді жабады. Ал Q4=1 сигналы Э4 элементінен оныншы сигнал келгенде ашуға дайындайды. Оныншы импульс келгенде Тt1 және Тt4 триггерін «0» күйіне ауыстырады.

Санауыштардың барлық разрядтарының «0» күйін қамтамасыз етеді.

Олар импульс сандарын тіркеу үшін және оны экранға көрсетуде кеңінен қолданылады. Декадалық санауыштарды тізбектей қосады. Әр декадада рұқсат беру сигналы «1» күйіне тең болады.