Қазақстан Республикасыныңі білім және ғылым министрлігі

М. Өтемісұлы атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті

Бекітемін

педагогикалық факультет деканы

Муханбеткалиев Х.С. ______________

____ _______ _____________

Дене тәрбие теориясын және әдістемесін оқыту кафедрасы

кредиттік технология оқыту жүйесі бойынша

мамандықтары бойынша 4-курс студенттеріне арналған.

Курс -1

Семестр-2

Дәріс – 15 сағат

Практикалық сабақ –15 сағат

ОЖСӨЖ -30 сағат

СӨЖ – 30 сағат

Емтихан – 2 семестр

Барлығы: 90 сағат.

Орал – 2011

(аты-жөні, лауазымы, ғылыми дәрежесі)

( қолы )

( қолы )

Оқытушының аты-жөні: Бахтиярова Саягул Жаксыбаевна – оқытушы, магистр.

Офис: Спорт зал

Жұмыс мекен-жайы: Спорт зал

Жұмыс телефоны: 117

2.2. Пән туралы мәлімет

Пән атауы: Мектептегі жеңіл атлетика

Семестр 15 оқу аптадан 2 апта сессиядан тұрады. Бір аптада мысалы : 3 кредит сағат (оқу үрдісі кестесі және жұмыс оқу жоспарына сәйкес ауыстырылады) әр кредит – сағат бір байланыс сағаттан оқытушының жетекшілігімен студенттің өзіндік жұмысынан (ОЖСӨЖ), студенттің өзіндік жұмысынан (СӨЖ) тұрады.
Кредиттің аптаға бөліну кестесі.

Сабақтар	Өткізу уақыты	Сабақтар	Өткізу уақыты
Байланыс сағаты-1 (1 – практика)	50 минут	ОЖСӨЖ; СӨЖ	50 минут

Өту орны: стадион, спорттық алың, спорттық зал.

Жеңіл атлетика оқу бағдарламасының үлгісі оқу жоспарының «Дене тәрбиесінің мәдениеті және спорты» негізінде дене тәрбиелеу мәдениеті факультеттері мен академиялары студенттеріне арналған.

Бағдарлама мамандықты оқу бағдарламасында жаттығудың ілімі мен тәсілдемесін, спорттық мәре жайлары және оларды қажетті жаттығу құралдарымен қамтамасыз етуді оқытуды көздейді.

Оқу барысында дәрістерден семинарлардан әдістемелік және жаттығу сабақтарынан оқулық тәжірибелерден тұрады.

Дәрістерде студенттерге жеңіл атлетиканың даму тарихынан, әдіс тәсілдерін, жеңіл атлеттерді бастапқы дайындау және жеңіл атлетикадан ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуден, жеңіл атлетикадан оқу-жаттығу жиындарын ұйымдастырып, өткізуден т.б. негізгі мағлұматтар хабарланады.

Пәннің мазмұны.

Дәріс пен практикалық сабақ атаулары, оқытушының жетекшілігімен студенттердің өзіндік жұмысынан (ОЖСӨЖ) және студенттердің өзіндік жұмысынан (СӨЖ) сынақтық талап көлеміндегі сағаттан тұрады.

Жалпы дамыту және арнайы дамыту, жаттығуларын жеңіл атлетикамен айналысушыларға бір орында және қозғалыста жүргізу, жүгіріп келіп биіктікке «аттау», тәсілімен секіру, ұзындыққа «аяқты бүгіп» тәсілімен секіруді жүргізу.

Топтарды сапқа тұрғызу, мәлімдеме тапсыру, саптағы жаттығулармен бұйрықтарды орындау, дұрыс түсіндіріп көрсету және жоспарланған жалпы дамыту және арнайы дамыту жаттығуларын орындау. Айналысатын топтарды керекті құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету, өткізетін сабақ орнын әзірлеу.

1 кредит саны

№1 дәріс

Тақырыбы: Жеңіл атлетика пәніне кіріспе.

Дәрістің мазмұны:

1. 
   Жеңіл атлетика пәніне сипаттама беру және оның классификациляқ түрлері
   
2. 
   Дене тәрбиесіндегі жеңіл атлетиканың орны мен маңыздылығы.
   

1. 
   Ара қашықтыққа жүгіру
   
2. 
   Мәреден өту
   

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин. М., ФиС, 1989
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   

№1 практикалық сабақ

Тақырыбы: Бір қалыпты 3000 метрге ара қашықтыққа жүгіру

Практикалық сабақтың мазмұны:

1. 
   Айнымалы жүгіру 2000 метр ара қашықтыққа дейін
   
2. 
   Ойлы қырлы жермен 2500 метр дерге дейін жүгіру
   

1. 
   Төменгі сөре
   
2. 
   төменгі сөреден екпіндей шығу
   

маңыздылығы.

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   

3-ші кредиттік сағат.

№ 2 дәріс

Тақырыбы : Жеңіл атлетиканың шығу тарихы.

Дәрістің мазмұны : Жеңіл атлетика спортының пайда болуы.

1. 
   Ежелгі Грециядағы жеңіл атлетика.
   
2. 
   Қазіргі заманғы олимпиадалық ойындар.
   

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   

№ 2 Практикалық сабақ.

Тақырыбы : Жалпы дене дайындығы.

Практикалық сабақтың мазмұны : Жалпы дене жаттығулары және арнаулы жаттығулар, дене күшінің дамуын жеңіл атлетика жаттығуларының әдісін меңгеру.

ОЖСӨЖ. Мазмұны : Екпіндеп жүгіріп келіп « аяқты бүгу » тәсілімен ұзындыққа секіру.

1. 
   Итерілу
   
2. 
   Жүгіруді итерумен байланыстыру.
   

ОЖСӨЖ мазмұны : Ұшудағы қозғалыс.

1. 
   Қону немесе түсу.
   
2. 
   Жүгірудің барлық ұзындығын анықтау.
   

5-ші кредиттік сағат.

№ 3 дәріс.

Тақырыбы : Қазақстандағы және Ресейдегі жеңіл атлетиканың даму тарихы.

Дәрістің мазмұны : 1. Қазақстандағы женіл атлетиканың даму тарихы.

2. Ресейдегі женіл атлетиканың даму тарихы.

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   

№ 3. Практикалық сабақ.

Тақырыбы : Гранатты арқадан иық арқылы лақтыру тәсілі.

Практикалық сабақтың мазмұны :

1. 
   Гранатты ұстап көру және бір орыннан лақтыру.
   
2. 
   4 адымнан лақтыру.
   
3. 
   Қысқартып алынған жүгіруден лақтыру.
   
4. 
   Толық жүгіруден лақтыру.
   

1. Биіктікке « аттау » тәсілімен секіру.

2. Биіктікке секірудегі итерілу.

СӨЖ мазмұны : Қазақстандағы жеңіл атлетиканың даму тарихы.

ОЖСӨЖ мазмұны :

1. Биіктікке « аттау » тәсілімен секіру.

2. Итерілуге және жүгіруге дайындық.

3. Ұшу сатысындағы қозғалыс.

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   

7 – ші кредиттік сағат.

№ 4 Дәріс. Тақырыбы : Жеңіл атлетика жаттығуларының негізгі әдістері.

Дәрістің мазмұны :

1. 
   Спорттық жаттығу ұғымын анықтау.
   
2. 
   Спорттық жүрудің және жүгірудің негізгі әдістері.
   

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   

№ 4 Практикалық сабақ.

Тақырыбы : Эстафеталық жүгіру.

Практикалық сабақтың мазмұны : Эстафеталық таяқшаны аймақтың сыртында беру.

ОЖСӨЖ мазмұны :

1. 
   Ядроны итеру.
   
2. 
   Ядроны ұстау және әртүрлі бастапқы қалыптан итеру.
   

ОЖСӨЖ мазмұны :

1. 
   Ядроны бір орыннан итеру.
   
2. 
   Ядроны секіріп және айналып итеру.
   

9– ші кредиттік сағат.

№ 5 Дәріс. Тақырыбы : Жеңіл атлетика түрлерінің негізгі әдістері.

Дәрістің мазмұны : Секірудің негізгі әдістері.

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   

№ 5 Практикалық сабақ.

Тақырыбы : Эстафеталық жүгіру.

Практикалық сабақтың мазмұны :

1. 
   Эстафетаны қабылдайтын жүгірушінің сөресі.
   
2. 
   Эстафеталық таяқшаны үлкен жылдамдықта аймақтың ішінде беру.
   

1. 
   800-1500 метр арақашықтыққа жүгіру.
   
2. 
   Жоғарғы сөре.
   

ОЖСӨЖ мазмұны :

1. 
   Әркім өз жолымен жүгіру.
   
2. 
   Бір жолмен жүгіру.
   

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   

11– шы кредиттік сағат.

№ 6 Дәріс. Тақырыбы : Жеңіл атлетика жаттығуларының негізгі әдістері.

Дәрістің мазмұны : Лақтырудың негізгі әдістері.

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   

№ 6 Практикалық сабақ.

Практикалық сабақтың мазмұны :

1. 
   Спорттық жүріс.
   
2. 
   Спорттық жүрісте аяқ пен жамбас қозғалысы.
   

1. 
   Қысқа ара қашықтыққа жүгіру.
   
2. 
   Тікелей жүгіру.
   
3. 
   Бұрылыста жүгіру.
   

ОЖСӨЖ мазмұны :

1. 
   Қысқа ара қашықтыққа жүгіру.
   
2. 
   Төменгі сөре және сөрелік екпін.
   
3. 
   Мәреден өту.
   

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   

13– ші кредиттік сағат.

№ 7 Дәріс. Тақырыбы : Үйретудің және жаттығудың негізі.

Дәрістің мазмұны :

1. 
   Үйрету және жаттықтыру педагогикалық процесстің бір бөлімі.
   
2. 
   Типтік үлгімен үйрету.
   

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   

№ 7 Практикалық сабақ.

Практикалық сабақтың мазмұны: Топтардың арасында өткен түрлерден жарыс өткізу. 100 м жүгіру, ұзындыққа секіру, биіктікке секіру, ядро итеру, эстафеталық жүгіру (4 х 400), (4 х 100)

ОЖСӨЖ мазмұны: Кросстық дайындық – бір қалыпта жүгіру

СӨЖ мазмұны: Кросстық дайындық

ОЖСӨЖ мазмұны: Ойлы – қырлы жермен жүгіру (ойлы – қырлы жермен айналып жүгіру)

СӨЖ мазмұны: Үйретудің және жаттығудың негізі.
Әдебиеттер :

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   

15- ші кредиттік сағат

№8 дәріс. Тақырыбы : Үйретудің және жаттығудың негізі.

Дәрістің мазмұны :

1. 
   Жеңіл атлетика түрлерінің уйрету әдісінің сәйкестігі
   
2. 
   Жаттықтыруды арттырудың әдістемесі және амалы.
   

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   

№ 8 Практикалық сабақ.

Практикалық сабақтың мазмұны: Жалпы дене дайындық (сабақ барысында)

1. 
   дене күшін дамытуда жалпы дене жаттығуларын және арнаулы жаттығу
   
2. 
   спорттық ойындар (футбол, қол добы, баскетбол)
   

СӨЖ мазмұны: Жеңіл атлетика түрлерінің үйрету әдісінің сәйкестігі

ОЖСӨЖ мазмұны: Кедергілі жүгіру (100 м/ 110 м) – жоғары сөре және сөрелік екпін келесі кедергіден өту.

СӨЖ мазмұны: Жаттығуды арттырудың әдістемесі және амалы

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   

17- ші кредиттік сағат

№9 дәріс. Тақырыбы : Жарысты ұйымдастыру және өткізу.

Дәрістің мазмұны :

1. 
   Жарыстың сипаты
   
2. 
   Жарыстың күнтізбесі.
   

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   

№ 9 Практикалық сабақ.

Практикалық сабақтың мазмұны: Дискі лақтыру

1. 
   снарядты ұстап көру, әртүрлі бастапқы қалыптан лақтыру
   
2. 
   дискіні бір орыннан лақтыру
   

СӨЖ мазмұны: Жарыстың сипаты

ОЖСӨЖ мазмұны: Кедергілі жүгіру (100 м/ 110 м) – төменгі сөре жүгіріп кедергілерден өту.

СӨЖ мазмұны: Жарыстың күнтізбес

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   

19- ші кредиттік сағат

№10 дәріс. Тақырыбы : Жарысты ұйымдастыру және өткізу.

Дәрістің мазмұны :

1. 
   Жарыстың ережесі
   
2. 
   Жарысқа дайындық және оны өткізу
   

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   

№ 10 Практикалық сабақ.

Практикалық сабақтың мазмұны: Дискі лақтыру, айналыс, дискіні айналыспен лақтыру.

ОЖСӨЖ мазмұны: Биіктікке «асырма» тәсілімен секіру. Биіктікке секіруден серпіліп итеру

СӨЖ мазмұны: Жарыстың ережесі

ОЖСӨЖ мазмұны: Биіктікке «асырма» тәсілімен секіру. Серпіліп итеруге және екпін алуға әзірлену.

СӨЖ мазмұны: Жарысқа дайындық және оны өткізу

Әдебиеттер :

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   
5. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің әдістемесі. М., ФиС, 1989
   
6. 
   Дене тәрбиесі (IXI) сыныптыраға арналған үлгі бағдарлама, Алматы, Рауан, 1993
   
7. 
   Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы Дене тәрбиесі (V-VIII- ші сыныптарға арналған үлгі бағдарлама)Алматы, Рауан, 2002 ж.
   

21- ші кредиттік сағат

№11 дәріс. Тақырыбы : Жарысты ұйымдастыру және өткізу.

Дәрістің мазмұны :

1. 
   Төрешілер алқасы және оның міндеті
   

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   

№ 11 Практикалық сабақ.

Эстафеталық жүгіру. (таяқшыны ауыстырмай беру) – эстафеталық таяқшаны беру

ОЖСӨЖ мазмұны: Биіктікке «асырма» тәсілімен секіру. Ұшудағы қозғалыс сатысы.

СӨЖ мазмұны: Төрешілер алқасы және оның міндеті

ОЖСӨЖ мазмұны: Биіктікке «асырма» тәсілімен секіру. Планкіден өту және түсу

СӨЖ мазмұны: Бас төрешінің және бас хатшының міндеті

Әдебиеттер :

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   

23- ші кредиттік сағат

№12 дәріс. Тақырыбы : Жеңіл атлетика сабағын ұйымдастыру, жоспарлау және оқу жұмысының есебі.

Дәрістің мазмұны :

1. 
   Орта мектептегі жеңіл атлетика сабағын жоспралау және оқу жұмысының есебі
   

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   
5. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің әдістемесі. М., ФиС, 1989
   
6. 
   Дене тәрбиесі (I-XI) сыныптыраға арналған үлгі бағдарлама, Алматы, Рауан, 1993
   
7. 
   Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы Дене тәрбиесі (V-VIII- ші сыныптарға арналған үлгі бағдарлама)Алматы, Рауан, 2002 ж.
   

№ 12 Практикалық сабақ.

Практикалық сабақтың мазмұны: Эстафеталық жүгіру (таяқшыны ауыстырмай беру) – эстафета қабылдаушы жүгірушінің сөресі

ОЖСӨЖ мазмұны: Ұзындыққа «иілу» тәсілімен секіру – серпіліп - итерілу

СӨЖ мазмұны: Орта мектептегі жеңіл атлетика сабағын жоспралау және оқу жұмысының есебі

ОЖСӨЖ мазмұны: Ұзындыққа «иілу» тәсілімен секіру – жүгірумен итеруді байланыстыру

СӨЖ мазмұны: Мектепте сыныптант тыс жұмыс