Қазақстан тарихы логикалық құрылымдық кестеде (7 сыныпқа арналған қосымша оқу құралы) Алғы сөз Құрметті оқушы !
жүктеу/скачать 0,79 Mb.
|
Қазақстан тарихы логикалық - құрылымдық кестеде (Восстановлен)
Найман, Керейлер Орталық Азияның Шығысында Қазақстанмен шектес Моңғолияның аумағында қалыптасты Негізгі мекендеген жерлері - Моңғолияның орта және батысы Х ғ.бастап бұл тайпалар Қазақстан өңірін қоныстана бастады Найман Моңғолша «найман» сегіз дегенді білдіреді Моңғолиядағы Секиз өзенінің атауы VIIIғ бастап белгілі сегіз тайпа бірлестігі Орхон өзені мен Алтай тауының арасында өмір сүрген ХІІғ 2 жартысы- мемлекеттің аты шыға бастаған кезен Астанасы- Орхон өзенінің бойындағы Балықты (Қала бірде-ұйғырлардың,бірде-қырғыздардың,бірде-қарақытайлардың қолында болды) Қазақ хандығы құрылған кезде наймандардың территориясы- Ұлытаудан Есілге дейін. Наркеш Дайын (1160-1203) найман мемлекетінің негізін қалаушы Інісі Инанч-Білге білімділігінің арқасында наймандар қарақытайлардың үстемдігінен құтылды м  емлекет күшейді, сауда қарым-қатынасы дамыды
Бұйрық Даян Алтайдың Қара Ертістен Орунгу аймағын мекендеді далалық өлкеде билік жүргізді 1201ж-Соғақ суаты деген жерде Шыңғысхан мен Ван қосылып, 1204 –Шыңғысхан Даян ханды жеңеді  наймандарды құлатады
Найман, меркіт, қырғыз бірігіп,Шыңғысханға қарсы шықты. Бұйрық жеңіледі Баласы Күшілік (Жетісу) Шыңғысханнан Жетісу жеріне қашып кетеді Күшілік Жетісу жерінде мұсылман дініне қысым жасайды. Керейіттер Тайпаның аты-Керлин(Керулен) Өзеннің бойында қоныстанғандықтан,керейлер деп аталды. Орхон,Керулен,Селеңгі,Аргун өзендерінің бойында тұрды. Керейлер батыс жағында наймандармен көршілес отырған ұйғырлармен тығыз байланысты болды. Моңғол империясында хатшылар керейіттер болған. Қарақытай мемлекеті (1125-1212) Қытай деректері бойынша қарақытайлар Орт.Азиядағы (Солт.Моңғолия),Солт.Қытай,Маньчжурия,Усури өлкесін мекендеген қидан тайпалары 924-1125 ж – Алтайдан Тынық мұхитқа дейін Ляо деген атпен белгілі .
Этникалық тегі мен тілі туралы пікірлер моңғол тілдес парсы,араб деректерінде- түркі тілдес 1125 ж-Елюй Даши 40 мың қидандар Жетісуға енді Орталығы- Ғұз Ордасы (Баласағұнға жақын) Мемлекеттік лауазымы-гурхан
батыста - Еділ, Оңт. Орал Оңтүстікте – Балқаш, Жоңғар Алатауы «Қыпшақтар даласы» - Алтайдан Еділге дейінгі жер Қыпшақтар Есіл, Тобыл, Нұра, Елек, Сарысу өңірінде көшіп қонып жүрген Қыпшақтардың этникалық құрылымы VII-VIIIғ Батыс Шығыс 11 тайпа 16 тайпа 1) Бөрілер-хандар осы тайпадан сайланды 8 ірі 8 ұсақ тайпа болды 2) Дурут Ең беделдісі бөрілер, хандар осы тайпадан шықты 3) Йетиоба 4) Тоқсоба Қыпшақ бірлестігіне: түрік тілдес тайпалар қимақ, оғыз, құман, ежелгі башқұрт енген XIIғ бастап қыпшақтар Арал маңындағы билік жүргізген кезеңінде олардың құрамында: қарлұқ, қаңлы, жікілдер де болған Плано Карпини – « Қаңлылар қыпшақша сөйледі екен» Қоғамдық құрылысы Хандық билік орталығы – Орда  
Оң қанат Сол қанат Сарайшық Сығанақ (Жайықта күші басым болды) (Сыр өзені бойында) хан - елді басқарған тархандар, басқақтар, бектер, байлар және ру-тайпа көсемдері –ақсүйек- шонжарлар Қарапайым халық (жатақтар) М. Қашқари: құлдарды”яланкуг” деп атаған Саяси жағдайы XIғ бастап Қазақстанның Жетісудан басқа жерлерінің барлығы қыпшақтардың қолында болды 1) Алтай Еділге дейін жер (Шығыс Дешті қыпшақ) 2) Еділ Донға дейінгі жер (половцы) Оңтүстік орыс далаларын, Кавказ, Қырымды алды, шекарасы Донға дейін ұлғайтылды 3) Дон Дунай (венгрілер қыпшақтарды “кундар” “командар” деп атады) Хорезм шахы Атсыз қыпшақтардың қол астындағы оғыздардың жеріне бірнеше рет шабуыл жасады ,1133ж- қыпшақтар жеңіліп қалды Хорезмдіктер қыпшақтарды толық жеңу үшін, арасына іріткі салды Сығынақ Отырар ханы билеушісі  Қадыр- Буке жиені Алып- Дерек
Хорезм билеушілері Текеш пен II Мұхаммед арасына іріткі салды 1195ж- Текеш Қадыр-Букеге қарсы шықты. Алып-Деректің әскерін пайдаланды Бұл шайқаста қыпшақтар жеңілді Хорезм мен қыпшақтар арасында соғыс басталды. Отырар, Сығанақ,Арал теңізінің аумақғы үшін ұзақ жылдар бойы қақтығыс көзіне айналды Монғолдардың келіумен қақтығыс тоқтатылды Шаруашылығы Ибн Баттута: “Қыпшақтар жері мал жаюға өте қолайлы, сиыр өсірді ” П. Карпини мен Г. Рубрук (XIIIғ)- қыпшақтар 10 немесе 22 өгіз тартып, оның үстіне үй тігетін болған. Еуроп саяхатшылары қыпшақтардың сүттен қалай май, құрт, қымыз алатынын айтты. Рубрук айран туралы жазды. Еврей саяхатшысы Петахья ( XII ғ)- тары мен күрішті көп өсіреді деп жазды Әл- Омари ( XIV) -“аздап бидай, арпа өсіреді. Көп өсіретіні тары болды ”деп жазды Ауған, Иран, Египет, Үнді жерлернде қыпшақ жылқылары өте жоғары бағаланды, 100-500 динарға сатылды. 
Бұл тайпалардың тілі, наным – сенімі, қоғамдық құрылыстары, шаруашылығы бір – біріне ұқсас болды 
Қыпшақтар этникалық құрамы VII-VIII ғасырларда қалыптаса бастаған 
Қыпшақ бірлестігіне қимақ, оғыз, құман, ежелгі башқұрт тайпалары да енген Үшінші тарауға арналған тест сұрақтары 1.Керейіт мемлекетінің орталығы А) Сығанақ В) Суяб С) Битөбе D) Тараз Е) Балықты 2.“Монғол жеріндегі IX-XIII.ғ.өмір сүрген керейлер күшті дамыған ел”-деп айтқан тарихшы А) М.Қашғари В) Рашид ад-Дин С) В.В.Бортольд D) Әл-Идриси Е) Әл-Морвази 3.Керейіттерде малдың басты түрі А) Түйе В) Жылқы мен қой С) Ірі қара D) Қой мен ешкі Е) Сиыр мен қой 4.“Қыпшақтар даласы”атанған аймақ: А) Жетісу В) Қазақстанның оңтүстігі С) Алтайдан Еділге дейін D) Оңтүстік Сібір Е) Орталық Қазақстан 5.“Қаңлылар қыпшақша сөйлейді екен”-дегенді айтқан саяхатшы А) Г.Рубрук В) Плано Карпини С) Әл-Морвази D) Петохья Е) Әл-Омари 6.Қарахан мемлекетінің негізін Сатұқ Боғра хан қалаған жыл А) 941ж В) 942ж С) 955ж D) 456ж Е) 457ж 7.Қарахандарды 1089 ж. басып алды: А) Арбтар В) Қытайлар С) Селжұқтар D) Түріктер Е) Эфтaлиттер 8.Қарахан мемлекетін Хорезм шахы Мұхамед құлатқан жыл А) 1212ж В) 1214ж С) 1221ж D) 1213ж Е) 1215ж 9.Қарахандардың жылқы малына ерекше көңіл бөлетінін айтқан ғұлама А) М.Қашғари В) Ж.Баласағұн С) Әл-Морвази D) Ахмет Яссауи Е) Әл-Бируни 10.Қарақытай мемлекетін құрған орталық-азиялық тайпа А) Қидандар В) Жалайырлар С) Керейлер D) Наймандар Е) Қоңыраттар 11.Елюй Дашы 1143 жылы қаза болған соң билікті қолына алған А) Ағасы В) Баласы С) Әйелі D) Інісі Е) Атасы 12.1208жылы Қарақытайларды Шығыста жеңген А) Ойраттар В) Наймандар С) Жалайырлар D) Оғыздар Е) Қарлұқтар 13.Найман мен Керейлердің мемлекеттік билік жүйесінде жақсы дамыған А)Сот ісін жүргізу В)Іс-қағаздарын жүргізу С)Әскер ісі D)Сауда Е)Тайпаларды басқару
берген мемлекет: А)Қарақытай В)Қыпшақ С)Найман D)Керей Е)Монғол
А) Монғолияның орта және Батыс аудандары В) Қытайдың солтүстігі С) Орталық Қазақстан D) Шығыс Қазақстан Е) Батыс Қазақстан 16. Қарахан мемлекетінің құрылуында басты рөлді қай тайпа атқарды? А) жікіл тайпасы В) яғма тайпасы С) қарлұқ тайпасы Д) оғыз тайпасы Е) қимақ тайпасы
А) Білге Құл Қадыр – хан В) Сатұқ Боғра – хан С) Оғұлшақ Д) Арслан Е) Хасан
А) 955 жылы В) 987 жылы С) 960жылы Д) 1043 жылы Е) 1046 жылы
А) Үзкент қаласы В) Балықты қаласы С) Қарақорым Д) Баласағұн Е)Сығанақ
А) әл – Марвази В) Қадырғали би Қосымұлы С) Рашид ад – Дин Д) Әбілғазы Е) Әл-Омари
4- тарау Ұлы Жібек жолы Қытай жазба деректерінде Б.З.Б II-Iғ Үйсін мемлекеті Қытаймен араласты. Б.З.Б I ғ.ортасы алашқы рет Қытай елінен батыстағы елдерге қарай жібек артқан керуендер шықты. Б.З.Б II ғ орта халықаралық дипломатикалық қатынастар дамыды. Қытай императоры У ди 138 ж.батысқа елшілік жібереді. 13 жылдан соң елге оралады.Иран шахына Қытай императорынан жібектен жасалған киімдер жіберген. VI ғ.бастап Еуразияға,Түрік қағанатына белгілі болды. Хуанхэ Батыс. Солт.-Батыс Оңтүстік Солтүстік Ферғана Испиджап Орта Азия Самарқанд Сырдария төменгі ағысы Иран Түркістан Ирак Батыс Қазақстан Сирия Қара Теңіз Жерорта теңізі Еуропа Ж   етісу
Тараз Тараз Тараз Алматы Алматы Сарқан Шелек Қапшағай Солт-шығыс Қазақстан Сүмбе Шеңгелді Құлан Жаркент Алтынемел Хантау (Ілебалық) Дүнгене Балатопар Қойлық Айнабұлақ Алакөл Рубрук монғолияға Мөңке ханға барған Жонғар қақпасы Испиджаб Оңт. Бат Шымкент Шаш Отырар Самарқанд Түркістан Бұқара Сауран Қарақұрым (Жыланқарауыл) Батысқа Сығанақ Ақсүмбе Баршынкент Орт. Қаз. Хорезм Жанкент (Арал теңізінің солт. жағалауында орналасқан) Каспийдің солт-шығ Батыс Солт. Қаз Отырар Шауғар Сырдария арқылы Васич қаласы (Иасы) Сүткент Шаш Жент Қызылқұм арқылы Үргеніш(Хорезм) Еділ бойымен Кавказ Алтын орда Төртінші тарауға арналған тест сұрақтары 1.Жібек сауда жолына «Ұлы» сөзінің қосылу себебі: А) Шығыс пен Батысты байланыстырды В) Оңтүстік пен Солтүстік байланыстырды С) Оңтүстік пен Шығысты байланыстырды D) Батыс пен Орта Азияны байланыстырды E) Солтүстік пен Батыс елдерді байланыстырды. 2.Б.з.б. ІІ-І ғасырларда Қытай елімен сауда байланысын жасаған: А) Қарлұқ қағанаты В) Қарахандықтар мемлекеті С) Үйсін мемлекеті D) Соғды елі E) Оғыз мемлекеті 3.Жібек жолының басы басталатын аймақ: А) Қытай жеріндегі Хуанхэ өзені В) Янцзы өзені аймағы С) Қытайдың батыс аймағы D) Қытайдың Орталық аймағы E) Қытайдың Солтүстік аймағы 4.Қытай елінен алғаш рет жібек артқан керуендер Батысқа қарай жолға шыққан ғасыр: А) б.з.б ІV ғасырдың басы В) б.з.б ІІІ ғасырдың аяғы С) б.з.б. V ғасырдың басы D) б.з.б. І ғасырдың ортасы E)б.з.б. VІ ғасырдың басы 5.Жібек сауда жолы арқылы ерте кезден көп елге тараған қазіргі кезге дейін базарда сатылатын көкөніс түрі: А) қытай немесе болгар бұрышы В) қызанақ С) пияз D) сәбіз E) орамжапырақ 6.Жібек өндіруді дамытып, Қытаймен бәсекеге түскен ел: А) Византия В) Соғды С) Үндістан D) Иран E) Жапония 7.Соғды тілінде жазылған қол жазба Жібек жолы арқылы жеткізіліп, осы уақытқа дейін сақтаулы тұрған ел: А) Қытай В) Византия С) Жапония D) Үндістан E) Орта Азия 8.Византия шеберлерінің жасаған күміс құмыралар табылған қала: А) Отырар В) Испиджаб С)Түркістан D) Тараз E) Талғар 9.Жібек жолының халықаралық қарым-қатынас жағынан дами бастаған кезеңі: А) б.з.б. ІІ ғ.басы В) б.з.б. ІІ ғасыр С) б.з.б. ІІ ғ.ортасы D) б.з.б. ІІ ғасырдың соңы E) б.з.б. ІІІ ғасыр 10.Қытай императоры У-Дидің 138ж. Жібек жолы арқылы Батыс елдеріне жіберген елшілігі қайтып оралды: А) 13 жылдан кейін В) 15 жылдан кейін С) 10 жылдан кейін D) 18 жылдан кейін E) 5 жылдан кейін 11.Алғашқы кезде сауда жолында елшіліктер арасында ақша, құнды сыйлық орнына жүрген аса бағалы тауар: А) жібек В) бағалы аң терісі С) алтын D) күміс E) гауһар тастар 12.Қазақстанның Оңтүстік-Шығысындағы Шығысқа шығатын керуен жолының негізгі қақпасы: А) Тараз В) Шелек С) Құлан D) Сүмбе E) Жетісу 13.Жібек жолының Қазақстандағы Солтүстік–шығыс тармағы арқылы Монғолияға Мөңке хандығына барып қайтқан елші: А) Рубрук В)Сюань-Цзянь С) Клоусон D) Диц E) Томсон 14.XIII ғ. Басында Жібек жолындағы сауданың бәсеңдеп, қалалардың әлеуметтік экономикалық жағынан күйреуіне алып келген оқиға: А) Сауданың төмендеуі В)Тауарлардың жетіспеушілігі С) Монғол шапқыншылығы D) Салықтың көбеюі E) Тонаушылықтың күшеюі 15.Ұлы Жібек жолы қатынасының әлсірей бастауына әсер еткен басты оқиға: А) Монғол шапқыншылығы В) Жібектің жетіспеушілігі С)ХVІІ ғасырдан бастап теңіз жолдарының ашылуы D) әлеуметтік-экономикалық байланыстың нашарлай бастауы E) тауардың жетіспеушілгі
А) Иран шахына В)Орыс патшасына С) Түрік қағанына D) Византия императорына E) Сирия билеушісіне 17. Сығанақ қаласынан Ақсүмбеле арқылы шығатын тармақ Қазақстанның қай бөлігіне барды? А) Солтүстік Қазақстан В) Орталық Қазақстан С) Батыс Қазақстан Д) Шығыс Қазақстан Е) Оңтүстік Қазақстан
А) бір В) екі С) үш Д) төрт С) бес 19. Арал теңізінің солтүстік жағынан жағалай өтіп, қай қалаға бағыт алды? А) Ақсүмбе В) Жанкент С) Сауран Д) Сығанақ Е) Отырар 20. Испиджаб қаласынан шыққан Ұлы Жібек жолының бір бағыты қай қалаға бағытталды? А) Шаш В) Сайрам С) Сығанақ Д) Бесбалық Е) Басқамыр |
-тарау X-XIIғ қала мәдениеті
