-80 жж. Қазақстанда кеңестік мәдениет пен ғылымның дамуы

1. Қазақстанда кеңестік әдебиет пен өнердің дамуы.

2. Қазақстанда білім мен ғылым дамуының ерекшеліктері.

Өнеркәсіптік кәсіпорындардың өсуі, совхоздардың ашылуы даярланған және жоғары білікті кадрларды талап етті. Осы міндеттерді шешу мақсатында 1947 жылдың қарашасында Кеңес үкіметі "Қазақ КСР-інде жоғары және орта білімді одан әрі дамыту шаралары туралы" қаулы қабылдады, ол бойынша республикада мектептер мен басқа оқу орындарын салуға, олардың материалдық-техникалық базасын жарақтандыруға қосымша қаражат бөлінді, Қазақстанға білікті кадрлар жіберілді. Жергілікті жастар арасынан елдің орталық ЖОО-на қабылдау кеңейтілді.

Мемлекет мектеп білім беруге ірі қаржы бөлді. Егер 1946 жылы осы мақсаттарға 85,6 млн рубль жіберілсе, 1950 жылы - 146,5 млн рубль. Сирек қоныстанған аудандарда интернат мекемелерінің желісі құрылып, оларда 1953 жылға қарай 40 мыңға жуық бала оқыды. Республика Үкіметі 1950 жылдардың шегінде жалпыға бірдей сегіз жылдық міндетті оқытуға, ал облыс және ірі өнеркәсіп орталықтарында он жылдық оқытуға көшу жөнінде шаралар қабылдады. Жалпы, 1950 жылға қарай республикада 1 млн 439 мың оқушы контингенті бар 9088 жалпы білім беретін мектеп жұмыс істеді. Қажеттілігіне қарай кешкі және сырттай мектептер құрылды. Дегенмен, оқу орындарында, мектептерде сабақтар, оқулықтар үшін Үй-жайлар әлі де жетпеді.

1946 жылы ҚазКСР Ғылым академиясы құрылды. Соғыстан кейінгі жылдары Қазақстан ғалымдарының қатысуымен Пайдалы қазбалардың көптеген кен орындары барланды. Түсті металдардың жаңа кен орындарын ашу және игеру өз кезегінде табиғи ғылымның одан әрі дамуын ынталандырды. Мысалы, 1946-1949 жылдары Қазақ КСР ҒА ғылыми-зерттеу мекемелері өндіріске 900-ден астам ұсыныстар мен зерттеулерді енгізу үшін берілді. Ғылыми ізденістердің неғұрлым тиімді қайтарымы үшін Қазақ КСР ҒА-ның көшпелі сессиялары тәжірибеге алынды. Қазақстандық ғалымдардың қолданбалы ұсыныстары өңірлердің өндірістік күштерін зерделеуді және жедел пайдалануды жылдамдатты.

1950 жылдың аяғында Қазақ КСР Ғылым Академиясы жүйесінде 50 ғылыми-зерттеу мекемелері жұмыс істеді, оның ішінде 19 институт, 13 сектор, екі мұражай, обсерватория, үш ботаникалық бақ және 8 ғылыми база.

1960 жылдардың соңында Қазақстан елдің ірі ғылыми орталығына айналды. 1985 жылы республикада 40 мыңнан астам ғылыми қызметкер жұмыс істеді. Олардың ішінде 864 ғылым докторы, 650 академик, Ғылым Академиясының корреспондент-мүшесі, профессорлар болды.

Өнеркәсіптің қарқынды дамуы, ғылымды Мақсатты қаржыландыру оның айтарлықтай өсуіне себепші болды. 1976 жылы Лениндік сыйлықтың авторлық ұжымының ішінде жас ғалым Мұрат Айтхожин жаңа клеткаішілік бөлшектерінің ионоформаларын ашу және зерттеу бойынша жұмыстар сериясына ие болды. 1985 жылы Лениндік сыйлықтың Орталық Қазақстанның кешенді металлогеникалық және болжамдық карталарын әзірлегені және құрастырғаны үшін ғалымдар И. И. Бок, Р. А. Борукаев, Г. ц. Медоев, Д. Н. Казанли, К. И. Сәтпаев және т. б. ие болды.

Ғалымдардың зерттеулері Оңтүстік Маңғыстау мен Орал-Ембі бассейніндегі мұнай мен газдың ірі кен орындарын игеруге, Ертіс-Қарағанды каналын салуға, егіншіліктің топырақ қорғау жүйесін енгізуге ықпал етті. Биологиялық және ауыл шаруашылығы ғылымдарының қызметкерлері күздік және жаздық бидайдың жаңа сорттарын шығарды.

Бірақ КСРО басшылығы қабылдаған мәдени құрылыстың міндеттері ғылыми еркіндіктің кез келген көріністерін жоққа шығарды. Ғылыми-техникалық прогрестің ең маңызды бағыттарындағы кеңестік ғылымның басымдығын қамтамасыз етуге елеулі үлес қосуға шақыру "диалектикалық материализм"идеологизацияланған догмаларына адалдықпен бір қатарға қойылды.

Аштық

Ауыл шаруашылығында егіншілік көлемі күрт азайып кетті. Мал шаруашылығы терең күйзеліске ұшырады. Ұжымдастыру қарсаңында Қазақстанда 40,5 млн бас мал болды, ал 1933 жылдың 1 қаңтарында олардан қалғаны бар болганы 4,5 млн бас еді. 1931—1933 жылдары бүкіл Қазақстанды құшағына алған аштықтан 6,2 млн республика халқының 2,1 млн-ы қырылды.

Қазақстанның барлықжерлерінде мал басы саны көп төмендеген. Алматы және Оңт Қаз обл мал саны 40,6 пайызға кемісе,Қызылорда обл 40,7 пайызға кеміген, басқа облыстарда да 32-39 пайызға төмендеген.Ұжымдастыру саясатынан туындаған аштық Адай ауданына қарасты Бозашы және Қарақұм ауылдарына а ауыр тиді. 1928 жылы Бозашыда 3000 отбасы малсыз қалған.

Шабындық және егістік жерді қайта бөлу, тәркілеу, азық-түлік салығы, күштеп отырықшыландыру мен ұжымдастыру барысындағы зорлық-зомбылықтардан көп азап шеккен ең алдымен қазақ халқы болды. Бар дүниесінен, мал-мүлкінен, құрал-саймандарынан, тіпті жертөлесінен де айырылған қазақтар ашаршылыққа ұшырап, босқын күйге көшті.

Өлкелік партия комитетінің Торғай ауданындағы уәкілі 1932 жылдың қыркүйегінде мұнда әр адам басына орта есеппен 56 килограмм ғана астық және бір ғана мал калғанын, ал бұлар алты айдан кейін мүлде таусылып, қаңтардың соңына қарай, қыстың кақаған, сары аязында нағыз қиямет-қайым орнайтынын алдын ала ескертіп, дабыл қақты. Ол сонымен бірге кейбір толық емес мәліметтер бойынша ауданда ең кемі 2042 адам аштық құрбаны болғанын, ал 8500 адам аштан өлейін деп жатқанын Құрамысов пен Кахианидің, Исаев пен Құлымбетовтың аттарына жолдаған ресми мәлімдемесінде ашық айтты. Анадан туғандай тыржалаңаш, аш адамдардың дала төсінде босып сандалып жүргендерін, басқасын былай қойғанда, олардың даладағы атқұлақ пен сарышұнақты түгін қалдырмай жеп койғанын жазды. Осындай қайғылы жағдайдың көрші Батпаққара ауданында да кеңінен орын алып отырғаны да айтылды.