Қазақстанның казіргі заманғы тарихы

Дереу уақытта қаржы секторын тұрақтандыру. Әлемдік дағдарыс жәйінде маңызды міндет – қаржы жүйесін жүйелі және шуғыл тұрақтандыру, оны жаңа жаһандық нақты ахуалға сәйкестендіру болды. Бұл ретте:

-қаржы секторының теңгенің еркін бағамы жағдайында тиімді экономикалық айналымын қамтамасыз ету керек болды. Мұндағы қағидат Ұлттық валютаның бағамына Ұлттық қор қаржылары есебінен шексіз қолдау көрсету тәжірибесіне қайта оралуға мүмкін емес еді. Ұлттық банк және жалпы банк секторының барлық субъектілеріне кедергі болушы несиелер бойынша стресс-тестілеу жүргізуі міндеті тұрды. Сондай нәтижелер бойынша оларды мойындау және есептен шығару жөнінде шаралар қабылдау керек болды. Капиталдандыру проблемаларын шеше алмаған банктер қаржы жүйесінен «кетуі» алыстатылуы тиіс еді. Қазақстандық банктер барлық халықаралық стандарттарға, соның ішінде, Базель комитеті мен Халықаралық валюта қорының экономикалық талаптарына сәйкес келтіру міндеті тұрды. Қаржы айналымын «долларсыздандыру» арқылы тиімді амалдарын табу арқылы ұлттық валютаға деген сенімді нығайтудың маңызы зор болды;

-инфляциялық таргеттеу шеңберінде Ұлттық банк орта мерзімді болашақта инфляция деңгейін 4 пайызға дейін төмендетуі керек еді. Ол үшін пайыздық мөлшерлемелерді икемді өзгерту тетігі толыққанды пайдаланылуы міндеті батыл қойылды;

- үкімет тарапынан ұлттық банктегі институттық кемшіліктерді дереу жою қажет болды. Біртұтас Зейнетақы қорын, қайтарылмаған несиелер қорын және басқа да қаржы институттарын оның бақылауынан шығару міндеті де өткір сипат алды;

-2016 жылы зейнетақы активтері жеке қазақстандық немесе шетелдік компаниялардың басқаруына берілуі қолданды. Зейнетақы жиналымдарының табыстылығын арттыру мақсатында ондағы қаржыларды инвестициялау аясындағы тәжірибені жаңашаландырып әлемдік тиімді тәжірибеге ауыстыру қажеті туындады. Зейнетақы қорын бағалау мен басқару да Ұлттық қор аясындағы тәжірибеге сәйкестендіру міндеті қойылды. Ұлттық банк қоғам мен қаржы мекемелеріне өз қызметінің мәселелері бойынша үнемі тиянақты ақпарат беріп тұруы міндеті қойылды. Қаржы секторына қатысушылардың баршасымен қалыпты жұмыс бабындағы үнқатысуды жолға қоюдың маңызы зор еді.

Сөйтіп, жоғарыда сөз болған барлық кезек күттірмес шараларды қабылдағаннан кейін ғана экономиканы ынталандыруға, соның ішінде монетарлық тәсілдермен дамытуға жол ашылды. Бұл орайда Ұлттық банкті сауатты басқаруына көптеген жәйттер тәуелді болды. Осымен қатар ұлттық валюта – теңгеге сенімді күшейту міндеті туындады. Баршаға аян мәселе ол теңге салымдары – сол заманғы азаматтардың жиналымдарын сақтаудың ең үздік құралы екендігінде болса керек.

Келесі аса жауапты міндет, бюджет саясатын оңтайландыру болды. Бұл ретте жаһандық дағдарыстың ықпалы жағдайында экономика үшін тексерілген қағидат және бюджет саясатының дұрыс моделін табу өзекті болды. Бүгінгі әлемнің озық мемлекеттерінде бюджетке салықтық түсімдердің шамамен 20 пайызға дерлік төмендегенін баспасөз құралдары ақпаратынан қалың бұқараға аян. Тіпті қосылған құн салығын төлеу көлемі төрттен бірге, ал табысқа корпоративтік салық бойынша 13 пайызға төмендеді. Бұл бар болғаны кәсіпкерлікке қосымша салмақты білдіретін болды. Бюджет шығындарын Ұлттық қор есебінен жабу – көрегендік емес. Оның үстіне алдағы жылдардың қандай болары да белгісіз еді. Сондықтан, осы жағдайдағы Қазақстанның қағидатты ұстанымы – Ұлттық қор қаржыларын ағымдағы шығындарға пайдалануға тосқауыл қойылуы қажет болды. Ұлттық қордан республикалық бюджетке жыл сайынғы кепілдендірілген, шектеулі трансферт бірден-бір тетік болуына елеулі көңіл бөлінді. Үкімет Ұлттық қор қаржыларын жаңа жаһандық өмір шындығы жағдайында қалыптастыру мен пайдаланудың тұжырымдамасын әзірлеуге мәжбүр болды. Мемлекеттік кірістер мен шығыстардың бүкіл жүйесі қайтадан қаралды. Ең алдымен, бюджеттің кіріс базасын ұлғайту міндеті маңызды еді.

2017 жылдан бастап барлық тиімсіз салықтық жеңілдіктерді жою бағыты қолданды. Бұдан былай салықтық шеңберлерді оңтайландыру саласында тек үш деңгей ғана өзін сақтады. Олар – жалпы, жеке кәсіпкерлер үшін патент және шағын және орта бизнес, сондай-ақ, аграрлық сектор үшін арнайы салық жүйесі еді. Тек қана осындай амал арқылы «көлеңкелі экономиканы» жарыққа шығарудың мүмкіндігі аян болды. Салық саласының мөлдірлігін арттыру Үкіметтің басты міндетіне айналды. Тек осындай іс шаралары негізінде ғана экономиканың әрбір субъектісі салықтарды толық көлемде төлеуге мүдделі болмақ еді. Бұл жағдайда Үкімет салықтық әкімшілендірудің тиімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік алды.

Әлемді қамтыған дағдарыс аясында елдегі мүлікті жария ету мерзімдері 2016 жылдың 31 желтоқсанына дейін ұзартылды. Мүлік пен ақшаны заңды айналымға қайтару үшін қосымша ынталандыру шаралары белгіленді. Құпиялылық пен сот қудалауынан қорғауға кепілдік берілетін болды. Үкіметке жария ету жағдайларына тағы бір рет талдау жасауды және қажет болған жағдайда, оған қатысушыларға кепілдікті күшейтуге мүмкіндік берілді. Мүлікті жария етуге қатысу жөнінде әлі де ойланып жүргендердің барлығына осы мүмкіндікті пайдаланып қалуға жол ашылды. 2017 жылдың 1 қаңтарынан кірістер мен шығыстарды жаппай декларациялау жүргізуге шешім қабылданды. Одан кейін, олар қайда болмасын шығу төркіні мен салық салынуын анықтау мақсатында, соның ішінде Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымының қолғабысымен, есепшоттар мен активтерді анықтау шаралары қабылданатыны жарияланды. Бюджет шығындарын оңтайландыру жөніндегі шараларда пысықталдып, тіпті Үкімет барлық бюджеттік бағдарламаларға толық анықтамалық шаралар жүргізуді қолға алды. Дағдарыс жағдайында әр теңге де маңызды. Тиімсіз шығындар немесе жеке сектор есебінен жабылуы мүмкін шығындар бұдан былай бюджеттен шығарылатын болды. Өңірлік және индустриялық даму бағдарламаларының шығындары қайта қаралатын болды. Осымен қатар мемлекеттік шығындар мен субсидиялар жүйесі де қайта пысықталды.

Дағдарыс жағдайында «ҚазАгро» сыңайлас корпорациясы арқылы көрсетілетін мемлекеттік қолдау құралдары бүкіл ауылшаруашылық тауар өндірушілердің толық қолжетімді болуы міндеті қойылды. Бюджет шығындарын жеңілдету үшін мемлекет-жекеменшік әріптестігі тетігін белсендірек қолдану қажеті туды. Экономиканың басым салаларына жеке инвестицияларды ынталандыру бойынша қосымша шаралар қарастыру керек болды. Жеке инвесторларды жол, газ құбыры, ауруханалар, мектептер және басқа да нысандар құрылысына ғана емес, сонымен бірге, оларды қайта жаңғыртуға және техникалық қызмет көрсетуге тартуға айрықша көңіл бөлініп арнайы маңыз берілді. Бюджет шығындарын оңтайландырудан босаған барлық қаржыны бірінші кезекте халық үшін нақты нәтижелер әкелетін жобаларға бағыттау шаралары іске асырыла бастады.

Келесі маңызды шара жекешелендіру және экономикалық бәсекелестікті ынталандыру міндеті болды. Дағдарыс жағдайында тұрақты экономикалық өсімді қамтамасыз ету үшін ішкі ресурстарды барынша босатудың маңызы зор. Ол үшін мемлекет басшылығы екі тиімді құралды – кең ауқымды жекешелендіруді және бәсекелестікті ұлғайтуды пайдалануға батыл бел байлады. Әлемдегі өркениет елдері тәжірибесі бойынша өсім мен бәсекелестікті өткір тежейтін үлкен мемлекеттік сектор – 7 мыңнан астам кәсіпорындардар болып табылады. «Самұрық-Қазына» және «ҚазАгро» холдингтері өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының орасан зор активтеріне тиімді бақылау жасауға құзыреті жеткіліксіз еді. «Самұрық-Қазына» қорының активтері ІЖӨ-нің 40 пайыздан астамын құраған еді, 500-ден астам «немерелер» мен «шөберелерден» тұрған. «ҚазАгро» және «Бәйтерек» холдингтері бюджет пен банктер арасындағы тиімсіз делдалдарға айналды. Осылардың бәрі шеннен астам қызметшілерімен және шектен тыс бюджеттік ресурстармен қоса жүреді, сонымен бірге, жеке инвестициялар мен бастамаларды ығыстырып шығаруға апарып соқтырады.

Дағдарыстан шығу тұста мемлекеттік сектор нысандарын жекешелендіруге шектеулерден арылу маңызды болды. «Мемлекеттік мүлік туралы» Заң мен Азаматтық кодекстің бірқатар ережелерін қайта қарап, жекешелендіруге жатпайтын стратегиялық нысандардың санын қысқартуға бел байланды. Үкіметке мемлекеттік меншіктегі ұйымдардың бәрін қоса отырып, жекешелендірудің жаңа бағдарламасы әзірлеу ісі тапсырылды. Олардың ішінде, «Самұрық-Қазына», «Бәйтерек» және «ҚазАгроға» кіретіндері де болды. Жекешелендіруден кейін осы үш басқарушы холдингтің бәрі ықшам ұйымдарға қайта құрылымдалатын болуы көзделді. Жекешелендіру әділетті нарықтық баға бойынша, ашық және бәсекелі жүзеге асырыла бастаған. Мұнда акцияларды қор нарықтарына орналастыру мен ашық аукциондар шешуші тетіктерге айнала бастады. Оған қазақстандық және шетелдік инвесторларды барынша мол қатыстыру үшін барынша жағдай туғызылды. Үкіметке барлық акционерлердің мүлкінен қол үзгендердің активтерін сатып алуға деген басым құқықтарын алып тастау міндеті жүктелді. Осы орайда Үкімет еркін және саламатты бәсеке үшін жағдайларға жол ашты. Бұл ретте төмендегідей бірнеше бағыттағы шаралар қолға алынды:

біріншісі, Үкімет тарапынан монополияға қарсы іс харекетті күшейту бойынша нақты ұсыныстар жасау тапсырылды. Бұл жолы монополияға қарсы мекеме туралы мәртебесі мен жұмыс тәртібі жан жақты талданып өлшенген жеке заң керек болды;

екіншісі, бағаны жасанды реттеу түрінде нарықтық ынталандыруларға қатысты бұрмалауға тыйым салу қажет болды. Үкіметке экономиканың барлық салаларында нарықтық баға қалыптастыруға әрі қарай көшуді батыл жалғастыру тапсырылды;

үшіншісі, бәсекелестік аясында саясат банкроттыққа кезіккен және жұмыс нәтижесі тиімсіз компанияларды оңалтуды реттеу үдерістерімен қоян-қолтық жүргізу міндеті қойылды. Теориялық тұжырымдар бойынша нарықтық экономика – күштілердің бәсекесі болса даму сұраныстарына тиісті жауап бере алмайтындар нарықтан кетуге немесе қызметін жаңашаландырып қайтадан бастауға мүмкіндік алулары керек. Қазақстан экономикасында бұл бір сарында қалып келген еді. Тіпті тиімсіз компаниялар мемлекеттен түрлі түрдегі субсидиялар мен жеңілдіктер алуға арқа сүйеуге дағдыланған болатын. Бірде-бір дамыған елде компаниялардың банкроттығы саланың ыдырауына немесе жұмысшыларын босата отырып, кәсіпорынның тоқтауына мүмкіндік бермейді. Тиімсіз менеджерлердің орнына өзімен бірге инвестициялар әкелетін жаңа меншік иелері келеді. Сөйтіп, бұдан былай Қазақстанда бәсекеге қабілетсіз компанияларды мемлекет есебінен «сүйреуге» шектеу болатыны жарияланды. Осы орайда жеке және заңды тұлғалар үшін банкроттықтың нақты және түсінікті ресімдерін сақтау міндеті қойылды.

Осыған дейін мемлекет кәсіпкерлікті барынша қолдап, оған барынша материалдық қамқорлық жасап, аяққа нық тұруына барлық жағдайды жасады. Ал әлемдік дағдарыс санатында сол кәсіпкерлерге үлкен жауапкершілік артылды. Жекешелендірудің жаңа легіне белсенді қатысу, қаржыны заңдастыру, ашық жұмыс істеу осы тұғырықтан абыройлы шығудың басты кепілі туралы мемлекет тарапынан міндет қойылды. Қуатты ел болу – өмірдің қайсы бір жәйіне де бәсекеге қабілетті болуды мақсаттайды. «Қазақстанда жасалған» әрбір бұйымда мынадай төрт қасиет – сапа, ыңғайлы, әдемі және бағасы арзан болуы тиіс деген талап қойылды.

Төртінші. Жаңа инвестициялық саясаттың негіздері. Бұл орайда таяудағы онжылдықта Қазақстанның алдында тұрған төмендегідей міндеттер айқындалды:

- экономиканың жыл сайынғы өсімін 5 пайыз деңгейінде сақтау;

- өңделген тауарлардың шет елге шығару межесін (экспортын) 2015 жылғы межеден кем дегенде екі есе ұлғайтып, оны жылына 30 миллиард долларға дейін жеткізу;

- экономикаға құйылатын жыл сайынғы инвестицияларды 10 миллиард доллардан астамға ұлғайтып, тұтастай алғанда 10 жыл ішінде - кем дегенде 100 миллиард долларға жеткізу;

- 660 мыңнан астам жаңа жұмыс орындарын ашу, еңбек өнімділігін 2 есе арттыру.

Экономикалық өсімнің мұндай қарқыны тек экспорттық табыстар ағынын мүмкін ететін жаңа драйверлер қалыптастыру есебінен ғана қамтамасыз етіле алады. Жаңа жаһандық нақты ахуалдың мәні тек әртараптандырылған экономиканың ғана жаһандық дағдарыс салдарына тиімді қарсы тұра алатын қабілетінде болуы мүмкін. Сондықтан да республикадағы индустрияландыру бағдарламасын толығынан іске асыру міндеті аса маңызды тапсырыс болды. Президент ұсынысымен бүкіл халық қолдаған жаңа инвестициялық саясат қабылданды. Оның негізгі түйіндемелері:

а) трансұлттық корпорацияларға екпін түсіре отырып, жеке инвестициялар тарту маңызды. Экономика мен әлеуметтік салаларға «күрделі инвестициялар» тарту үшін оңтайлы орта қалыптастыру керек. Бұл ретте «Астана» Халықаралық қаржы орталығын құру туралы шешім қабылданды. Ол исламдық қаржыландыру, приват-банкинг және қайта сақтандыру салаларында өңірлік хаб ету көзделді. Осының нәтижесінде Қазақстан күшті институттары, білікті, тиімді және болжамды үкіметі бар өңірдегі көшбасшы-елге айналуы керек. Сарапшылар пайымдауынша республикада озық техникалық кадрлар, әлемдік деңгейдегі инфрақұрылымдар болуы тиіс, қоғамдық тәртіп пен адамдардың жеке қауіпсіздігі қамтамасыз етілуі керек. Инвестициялық ахуалды жетілдіруге бағытталған реформаларды әрі қарай жалғастыру ЭЫДҰ және басқа да халықаралық қаржы институттарымен бірлесіп жүргізілуі көзделді. Осы мақсатта Қазақстан Үкіметі үш ай мерзім ішінде инвестициялық ахуалды жақсартудың егжей-тегжейлі жоспарын даярлап ұсынды. Бұдан бөлек, инвесторлармен жұмыс белсенділігін жандандыру үшін қаржы көздерін тарту мен инвестициялық ахуалды жақсартуға бағдарланған Үкімет кеңесі құрылып жұмысқа кірісті. Өңірлерде жергілікті маңыздағы жобаларды жүзеге асыру үшін инвестициялар тартуға қажетті осындай кеңестер құрылды;

б) экономикалық өсімнің өңірлік шеңберлерін қалыптастыру үшін барлық инвестициялық жобалар алты макроөңірлер, яғни: Оңтүстік, Солтүстік, Орталық-Шығыс, Батыс, Алматы, және Астана үшін жеке бағдарламалар әзірленді. Ірі өңірлік жобалар айналасында шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту міндеті қойылды. Сондықтан, кәсіпкерлікті қолдаудың «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы макроөңірлердің инвестициялық бағдарламаларының құрамдас бөлігі болып енетін болды. Бұл орайда еңбек қорларының жұмылғыштығын замануи дәрежеде жетілдіру бойынша, бірінші кезекте, еңбек күші артық өңірлердің еңбек қоры жетіспейтін өңірлерге ауыстырып отыруға бағытталған шараларды ескеру міндеті қойылған.

Макроөңірлер «Нұрлы Жол» бағдарламасы шеңберінде құрылатын біртұтас көліктік, логистикалық және коммуникациялық құрылым аясында біріктіру шаралары да ойластырылды. Бұл ретте «Орталық – Оңтүстік», «Орталық – Шығыс», «Орталық - Батыс» тиімді және өзекті бағыттары бойынша 11 жобаны жүзеге асыру қажеттілігі туындады. «Боржақты – Ерсай», «Алматы – Шу» теміржол желілері мен Құрық портындағы паромдық өткел құрылыстары жедел қарқынмен жалғастырылатын болды. Бұл жобалар 2015 жылдын соңында 72 мың адамды жұмыспен қамтыды.

Сонымен қатар, болашақтағы өскелең экономикалық конъюнктураны ескеріп, қаржыландыру көздерін әртараптандыру қажет болды. Елбасы ҚХР-ға сапары барысында ЭксимБанкпен 2,6 миллиард доллар займ тарту туралы уағдаластыққа қол жеткізілді. Мемлекеттік бюджет есебінен елдегі бұрын соңды назардан тыс қалып келген қатынас жолдары төселе бастады. Осыдан бұл жобаларға шетелдік және жергілікті инвесторларды да тарту керек болды. «Нұрлы Жол» бағдарламасы жобаларына жеке капиталды тарта отырып, қаржыландыру қалпіне келтіру ісіде қолға алынды;

в) әлемдік және өңірлік рыноктарда экспорттық тауарларды белсендірек игеру міндеті қойылды. Республика территориясы жақын жатқан елдердің экономикалық әлеуеттерін тиімді пайдалануға дағдыланды. Бұл орайда бірінші кезекте, Қытай, Ресей, Иран, Моңғолия, Үндістан, Пәкістан, Орталық Азия және Кавказ елдері болды. Аталған елдер үлесіне жыл сайын 3,5 триллионнан астам доллардың тауарлары мен қызметтерін тиетін болды. Еуразиялық экономикалық одаққа шешуші өңірлік рыноктармен еркін сауда туралы келісім шарттары жасалды. Аталған мәселелерді республика әріптестерімен бірлесіп жасап, барша елдер үшін пайдалы етіп шешуге ұмтылыс қарқын алды. СІМ-ге осы міндеттерді орындау үшін Қазақстанның шетелдердегі мекемелерінің барлық ресурстарын іске қосу қажеттігі туындады;

г) техникалық кадрлар дайындау жүйесін барынша дамыту ісі өзекті сипат алды. Техникалық және кәсіби білім беру саласы инвестициялық саясаттың негізгі бағыттарының бірі болғандықтан Германия, Канада, Австралия және Сингапур сияқты мемлекеттермен осы бағыттағы орталықтар бірлесіп құру ісі қолға алынды. Сөйтіп, бүкіл еліміз үшін техникалық және кәсіби білім беру жүйесінің жаңа моделі қалыптаса бастады;

д) Болашақтың экономикасын құру үшін негіз қалау маңызы ескеріліп Қазақстан экономикасының инновациялық әлеуетін арттыруға елеулі көңіл бөліне бастады. Смарт-технологиялар, жасанды интеллект, киберфизикалық жүйесінің интеграциялары, болашақтың энергетикасы, жобалау және инжиниринг салаларында кадрлар біліктілігін жетілдіру ісі қарқын алды. Мұны тек тиімді ғылыми-инновациялық жүйе құру арқылы ғана мүмкін болатыны аян. Назарбаев Университеттің «Астана бизнес кампусы» хайтек-паркінің базасы мен Алматыдағы «Алатау» технопаркінде болашақта бой көтеретін қуатты зерттеу университеттері мен инновациялық кластерлері негізіне айналатын болды. Астанада ЭКСПО-2017 Халықаралық мамандандырылған көрмесін өткізу аясында республикада «жасыл технологияларға» негізделген жаңа энергетиканы белсенді дамытуға кең мүмкіндік берілді.

Экономикалық тәуекелдерге, жалпы, ештеңеге де қарамастан, ел халқын әлеуметтік қолдау шаралары абыроймен және толығынан орындау міндеті қойылды. Осындай ұстанымның жарқын мысалы 2016 жылдың 1 қаңтарынан бастап денсаулық сақтау саласы қызметкерлерінің еңбекақысын орташа – 28 пайызға дейін, білім беру саласы қызметкерлерінің – 29 пайызға дейін, әлеуметтік қорғаудағы қызметкерлер 40 пайызға дейін өсуінен көруге болады. Мұнда бюджет қызметкерлерінің түрлі категорияларына қатысты сараланған тәсіл ұтымды қолданылып келген. 2016 жылы мүгедектігі мен асыраушысынан айырылған отбасыларына әлеуметтік жәрдемақылардың 25 пайыздық өсімі, сондай-ақ, стипендиялар қамтамасыз етілді. 2016 жылдың 1 қаңтарынан бастап инфляция деңгейінің алдын алу үшін, ынтымақты зейнетақы 2 пайызға индекстелді. 2016 жылы «Б» корпусындағы мемлекеттік қызметшілердің еңбекақысы 30 пайызға арттырылды. Осылайша еңбекақыны өсіру үшін қаржы тауып, республика басшылығы халық алдындағы әлеуметтік міндеттемелерді орындауға мүмкіндік тауып келген. Осымен қатар барлық әлеуметтік жағынан әлсіз қорғалған жіктерге қамқорлық күшейтіле түскен.

Ғаламдық дағдарыстан әлбетті шығудың шарты ол Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамын нығайту болып табылады. Тек осы жәйтте ғана сыртқы сілкіністерге орнықты, тиімді экономиканың нақты негізі болуға берік табаны төселуі мүмкін. Азаматтарға әлеуметтік қолдауды кеңейту мақсатында 2016 жылдың бірінші тоқсанының соңына дейін еңбекпен қамтудың жаңа Жол картасы өмірге келді. Бағдарламаларды қаржыландыру көлемі 2009-2010 жылдары жүзеге асырылған осыған ұқсас Жол картасымен салыстырғанда әлдеқайда ұлғайтылған. Бұл жергілікті инфрақұрылымдарды дамыту мен елді мекендерді абаттандыру жобалары есебінен еңбек рыногының тұрақтылығын қамтамасыз ететін болды. Кадрларды кең ауқымды қысқа мерзімді қайта даярлау мен біліктілігін арттыру ұйымдастырылды.

Дағдарыс қысымына қарамастан елдегі кәсіпкерлікті жетілдіру мақсатында микронесиелелер дүниеге келді. Осымен бірге Елбасы ұсынысымен жаңа әлеуметтік саясат міндеттері жасақталды. Мемлекеттің әлеуметтік саладағы рөлі әлсіз қорғалған азаматтарды қолдау және адам капиталына тұрақты қаржы (инвестиция) құю арқылы ісі қолға алынды. Атаулы әлеуметтік қолдау тек мұқтаж адамдарға, олардың нақты табыстары мен өмір сүру жағдайын бағамдау негізінде, көрсетілетін болса, басқалар қажетті қаржыны өздерінің еңбектерімен өндіруі тиіс болды. Азаматтардың жекелеген топтарының ерекше сұраныстарын ескере келе, өмір сүрудің ең төменгі деңгейінің құрылымдары қайта қаралып және оның түрлі деңгейлерін белгілеу жолдары іске асырылды. Үкімет дереу мезгілде әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін оңтайландыру бойынша ұсыныстар бекіткен. Осы шешім бойынша еңбекке жарамды адамдарға мемлекеттік қолдау тек олардың қайта оқуға немесе еңбекпен қамту бағдарламаларына қатысуы аясында қолы жететін болды. Үкімет ұйғарымы аясында әлеуметтік көмектің аталмыш түрлері 2017 жылдан бастап өмірге енгізіле бастаған. Әлеуметтік саясаттағы мемлекеттің басымдығы адам капиталын дамытуға кең ауқымды инвестициялар бөлуді қолдаған. Бұған дейін қабылданған бағдарламаларға сәйкес, білім беру және денсаулық сақтау салаларын жаңғырту жаңашаландырылған түрде жалғасты. Республикада 2017 жылдан бастап жаңа жоба – «Баршаға арналған тегін кәсіби-техникалық білім» бағдарламасы жан жақты пысықталып іске асырылатын болды.

Сөйтіп, әлемді шарпуға ұмтылған ғаламдық дағдарысты Республикада дер кезінде ауыздықтау үшін білімді, еңбекқор, бастамашыл, белсенді болған мемлекет және оған әрдайым дағдыланған мемлекет алғашқы қадамдарын жасады. Жұмыс пен сұраныс тығыз өзара тәуелді мемлекеттк құрылымға Қазақстан батыл бел байлады. Техникалық мамандықтардың, ғылым мен инновацияның күні туған замандағы ғаламдық дағдарыстан бекім сенімдегі шеберліктің шыңына жете алатын техникалық маман өкілдеріне бетбұрыс жасалды. Қазақтың ежелгі заманынан баршаға аян «ерінбей еңбек еткен, талмай ғылым іздеген, жалықпай техника меңгерген адам озады» деген даналы ойының кезі келгенде болды. Тек осы шартты ұстанған жәйтте азаматтардың тұрмысы жақсы, абыройы асқақ болуы мүмкін. Жүзеге асырып жатқан түбегейлі реформалар мен қолға алынған қыруар істердің бәрі қазақстандықтар үшін, болашақ үшін жасалып жатқанын әр қайсымыз ой үшінде ұстағанымыз жөн.

Бұл орайда жастарымыздың жұмысшы мамандығын белсенді меңгеруде үлкен болашақтың сыры жатыр, сондықтан жұмысшы мамандықтарын меңгеру керек. Жылдар өтеді, бірақ, осы өмірлік тәжірибелерің, қандай өмір жолын таңдаса да, міндетті түрде кәделеріңе жарайды. Тұтастай алғанда, ғаламдық дағдарыстан абыроймен шығуға арналған шаралар нақты сипатқа ие және, әдеттегісінше, материалдық тұрғыдан сенімді қаржыландырумен қамтамасыз етілген. Мысалы, 2014-2015 жылдары шағын және орта бизнесті дамытуға 1 триллион теңге бөлініп игерілген болатын.

Бұл істерді материалдық тұрғыдан қолдауға бірнеше шетелдік ұйымдар қол үшін берген. Басқа түскен қындықтарды еңсеруде Қазақстан жалғыз емес. Мысалы, «Нұрлы Жол» бағдарламалары жобаларына –2,7 триллион теңге Қазақстанға халықаралық қаржы ұйымдары тарапынан бөлінді. Қытай Халық Республикасы 2,7 миллиард доллар көлемінде несие берді. Тұтастай алғанда, осы дағдарыстан шығу жобаларын жүзеге асыруға 7,5 триллион теңге тартылуы тиіс еді. Осы қаржыларды тиімді пайдалану – еліміздің басты міндеті және жауапкершілігі болды.

Қазақстан салмақты сыртқы саяси қызметімен бүкіл әлем бойынша көптеген қолдаушылар тапты. Елбасы сапарлары әлемнің жетекші елдерінің көшбасшыларымен байыпты келіссөздер жүргізді. ҚХР-мен 23 миллиард долларға шикізаттық емес сектордағы ынтымақтастық туралы уағдаластыққа қол жеткізілді. Бұл – 40-тан астам жаңа кәсіпорын тұрғызу қадесіне жарамды. Елбасының Лондон мен Парижге сапарлары бойынша да, экономикалық ынтымақтастық тұрғысынан алғанда, табысты болды. Жасалған еларалық келісімшарттардың жалпы көлемі 11,5 миллиард долларды құрады. Елімізге Ресей Президентінің сапары Қазақстанның дәстүрлі ізгі көршілестік қарым-қатынастардың тұрақтылығы мен беріктігін және экономикалық интеграцияның одан әрі өрістеп жатқанын көрсетті. Жапония мемлекетімен инвестициялық және технологиялық ынтымақтастықтың көкжиегін жандандырып кеңейтіп келеді. Осы екі ел арасындағы шарт бойынша бұйырса Республикаға тұңғыш рет «Тойота» концерні келіп, Қазақстанда автомобильдер шығаратын болады.

Ширек ғасырлы тәуелсіз тарихтағы қол жеткен биіктің бірі республикаға халықаралық қаржы институттарының жоғары сенімі болып табылады. Тарихымыздың осындай тағдырлы кезеңінде еліміздегі реформаларды қолдай отырып осындай алып мемлекеттер 9 миллиард доллар көлеміндегі қаржыға жеткізуімізге жол ашты. Еуропалық Одақпен тереңдетілген әріптестік пен ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Әлемдік қоғамдастықпен ядролық қарусыз әлем үшін, содырлық пен экстремизмге қарсы күресте бір жағадан бас шығарып келеміз деп бағалауға тұрарлық. Қазақстан кез келген жанжалдардың бейбіт жолмен шешілуін қалады және осы үшін қолынан келгеннің бәрін іске асырды. Дүниежүзінде республика бастаған көпсалалы реформалар, Жүз қадам туралы анық хабардар және оларды қолдайды. Бұл реформалар, өзара байланысты міндеттерді орындау оңай болмады, мүмкін, тіпті, ауыр соғуы ықтимал. Бірақ, оларға балама болған жоқ. Егер істердің бәрін батыл қолға алмайтын болсақ, онда әлемдік даму сәулешігінен әбден алыстап қалуымыз аян. Бірақ тәуелсіз тұстағы Қазақстан, әдеттегідей, алдына қойған міндеттерінің бәрін абыроймен атқарып келеді және әлемдік сыннан шығатынына сенім мол, ол туралы Президент Қазақ хандығының 550 жылдығы мен төл тарихымыздың беттерінде жан жақты дәлелдеген еді.

Адамзаттың тарихы дәлелдегендей, дағдарыстардың бәрі өткінші, өтеді де кетеді. Ел тәуелсіздігі, ұлт мұраты, ұрпақ болашағы сияқты ұлы құндылықтар ғана мәңгі. Жоғарыда баяндалған қиындықтардың барлығын жеңуге болатын, қарғып өтетін бөгеттер тәріздес. Олай болса көлденең шыққан кедергілерге кідірмей, дамыған 30 елдің қатарына қосылу мақсатына ілгерілей түсеміз. Президент Н.А.Назарбаев 2015 жылғы 30 қарашадағы Жолдауында «Рухы биік, еңбегі ерен, бірлігі мығым Мәңгілік Ел болу үшін бізде бәрі бар. Тәуелсіздіктің туын желбіретіп, тұғырын нығайтқан біздің тарих алдында жүзіміз ашық. Біздің тірегіміз – тәуелсіздік, тілегіміз – тұрақтылық, білегіміз – бірлік»,- деп нық айтқан. Барды бағалап, жоқты жасай білген жасампаз жұртымыздың көк байрағы әрдайым биікте желбірейтініне сенім мол.