Қазіргі қазақ тілі ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені
жүктеу/скачать 2,55 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәрістің мазмұны
| 6-дәріс.
Тақырыбы: Құрмалас сөйлем синтаксисі. Дәрістің мақсаты: синтаксистің негізгі объектісінің бірі сөйлем болатын болса, студентке құрмалас сөйлем, оның зерттелуі, өзіне тән белгілері түрлері туралы алғашқы мәлімет беру. Дәрістің мазмұны: 1.Құрмалас сөйлем синтаксисінің даму жолдары, оның өзіне тән белгілері. 2.Құрмалас сөйлемнің түрлері, ұқсастықтары мен ерекшеліктері. Құрмалас сөйлемдер жай сөйлемдегі сияқты, қандай да бір ойды білдіріп қоймайды, олар кем дегенде екі не одан да көп жай сөйлемдерден құралып, бір күрделі ойдың желісін құрайды. Міне, осындай сөйлемдердің құрамындағы әрбір жеке жай сөйлемдер мағыналық, тұлғалық, структуралық ерекшеліктері болады. Құрмалас сөйлемдер құрамына енген мағыналық, белгілі бір тиянақтылығы бар, сол тиянақтылықты тұлғалық жағынан көрсететін, сөйтіп, бір құрылым түзетін синтаксистік қасиет қазіргі қазақ тілінде әбден орныққан. Ол осынысымен тіліміздің заңдылығында сипатталады. Осының бәрі бір диалектикалық бірлікте құрмалас ретінде таныған сөйлемнің басынан табылуы тиіс. Құрмалас сөйлемнің зерттелу барысын сөз қылғанымызда, оны негізінен 3 кезеңнің төңірегінде қарастырамыз. 1930-1940-жылдар арасы. 1940-1950-жылдар. 1950-жылдардан осы кезге дейінгі шақ. Құрмалас сөйлемге тән белгілер: предикативтік бөлінудің мазмұн бірліктері. құрылымдық бірлік. интонациялық бірлік. ( М. Серғалиев). Лингвистика ғылымында құрмалас сөйлемдерді топтастырудың бірнеше түрі қолданылып келеді. Олардың негізгілері: ДӘСТҮРЛІК, ҚҰРЫЛЫМДЫҚ-СЕМАНТИКАЛЫҚ, ФУНКЦИЯЛЫҚ топтастырулар. Дәстүрлік немесе логика-грамматикалық топтастыру бойынша құрм. сөйлем: салалас. сабақтас. аралас. Құрылымдық- семантикалық топтастырудың негізінде құрм. сөйлем: жалғаулықты. жалғаулықсыз. Функциялық жағынанқұрмалас сөйлем жай сөйлем сияқты: хабарлы. сұраулы. лепті- деп бөлінеді. Сұрақтар: Құрмалас сөйлемнің зерттелуінің әр кезеңінің ерекшелігі неде? Құрмалас сөйлем мен жай сөйлемнің ерекшеліктері қандай? Әдебиеттер: 1.Балақаев М., Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. Синтаксис, 1971. 2.Аманжолов С. Қазақ тілі ғылыми синтаксисінің қысқаша курсы.Алматы,1984 3.Есенов Қ. Құрмалас сөйлем синтаксисі. Алматы,1995. 4.Серғалиев М. Күрделі синтаксистік тұтастық. Алматы,1989. 5.Қазақ тілінің грамматикасы. Астана 2002. 6.Шәукенов Қ. Синтаксис Алматы, «Ана тілі»,1996. 7.Қордабаев Т. Қазақ тіліндегі құрмалас сөйлемдер синтаксисі.Алматы,1985 8.Қордабаев Т. Қазақ тіл білімінің қалыптасу,даму жолдары.Алматы,1987. 9.Есенов Қ. Сабақтас құрмалас сөйлемнің құрылымы. 10.Балақаев М. Қазақ әдеби тілі Алматы, «Мектеп»,1997. 11.Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер.Алматы,1999. 12.Балақаев М. Қазақ тіліндегі сөз тіркесі мен сөйлем синтаксисі Алматы,1992. жүктеу/скачать 2,55 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|