Қазіргі қазақ тілінің бағдарламасы
жүктеу/скачать 478 Kb.
|
Lekcya lekcykologya
- Бұл бет үшін навигация:
- 7.Салааралық күрделі терминдерді, атауларды алғашқы әріптері мен буындары бойынша қысқартып қолдану. ШНОС, ІІМ.
| 12 дәріс.Терминология.
1.Мемлекеттік тілдің терминология саласында қызмет ету принциптері. 2.Терминдену мәселесі, оның тәсілдері. 3.Қазақ тіліндегі сөздік қабаттардың терминдену ерекшеліктері. 4.Ұлттық ғылым тілі, салааралық терминдер. 1.Қазақ әдеби жазба тілі мемлекеттік тілдің негізін қалайды. Ал ғылымы мен оған қатысты терминдері әдеби тілдің басты арнаулы қабаты. МТ терминология саласына қызмет етуі тиіс. Ол үшін алдымен оны дамыту үшін мемлекет қамқорлығына алу керек. Бұл принцип енді жүзеге асырылып келеді. Терминологиялық хабаршы шығарылып жатыр. 2.Терминология саласындағы жаңа ізденістерді құптау керек, алайда әркім өз білгенімен термин жасауға болмайды. М, пуризмді айтуға болады. Велосипед – шайтан арба, Термин жасаудағы жаңа үрдіске мән беру керек, алайда барлық халақаралық терминдерді тілдік қолданыстан шығарып, тек ұлт тілінен бәріне балама іздеу қажет емес. Үнқағаз - газета 3.Қазақтың төл тілін лексикалық байлықты барынша пайдалану. Бұл салалық теминдердің атауларын өзгертуде, жаңадан жасауда ойландыратын принцип. Жаңа сөз жасау деген шартты ұғым. Бағдарлама, зейнеткер, зейнетақы. Қалта телефон – сотовый , ұялы т. ардагер. 4.Теринжасам үрдісінде басқа да түркі тілдеріндегі тәжірибелерді пайдалану. Ұшақ, тікұшақ. /Родина қырғыздарда Жаһандау -қазақтарда/ 5.Баламасы жоқ х/аралық терминдерді қазақ тіліне икемдеп қолдану. Компьтер –білгі саяр – санай алатын. Фр. тілінде /кағаңт сорок 40 күн жұқпалы аурулардан сақтну шараларына арналған белгілі бір мерзім. Мұны қалай өз тілімізде айту к/к. Терминнің бір ерекшелігі – шарттылық пен дәстүр. 6.Орыс тілінен аударылған /славян/ терминдерді мүмкіндік болса, аударып қолдану. Егер аударуға мүмкін болмаса, қазақ тілінің фоно-морфологиялық ерекшеліктерге үйлестіре қабылдау. Орыс тілінен алынғандар Х/аралық т-ге қарағанда аз. Қазақ терминологиясында 70 пайызы х/аралық терминдер. 7.Салааралық күрделі терминдерді, атауларды алғашқы әріптері мен буындары бойынша қысқартып қолдану. ШНОС, ІІМ. 2.Терминдену мәселесі, оның тәсілдері. Терминдену дегеніміз – термин емес сөздің термин қатарына өтуі, белгілі бір терминологиялық жүйеден орын аулы. Ал терминденуші сөз тек жалпы қолданыстағы сөз ғана емес, ол диалектизм де, кәсіби сөз де, тіпті архаизм да болуы мүмкін. Мысалы жалпы қоланыстағы сөз кебек – жол шаруашылығы терминдері арасында /высевка/ өте майда ұсақ тас қалдықтары , ал биологияда - ұн елеген кездегі дәнді дақылдардың майда қалдығы. Бұл салааралық омоним терминдер. Бұл семантикалық тәсіл. Ал морфологиялық тәсіл - -лық/лік... жазықтық, ды/ді ғыш-қыш көтергіш; калькалау. Сөздерді қысқарып алу.Синтаксистік тәсіл сөздің тіркесуі арқылы - құрғақ газ, жер қойнауы, кен орны тб. 3.Қазақ тіліндегі сөздік қабаттардың терминдену ерекшеліктері. Жалпыхалықтық тілдегі барлық сөздердің терминдену қабілеті әр түрлі болып келеді. Белгілі бір лексикалық қабаттар немес лексика-семантикалық топтар термин шығармашылығында өнімділік танытса, кейбір қабаттары терминдену үрдісінде аз. Мәселен, сөз таптары тұрғысынан алғанда бір ған зат есімнен жасалған терминдерге , басқа сөз таптарын салыстыруға да болмайды. Жалпы қолданыстағы сөздер мен қатар, аймақтық лексикада терминдену бар. М, құжат, алқа /коллегия/, ақжайма /простыня/ т.б Көнерген сөздер – кіреуке батыр киетін темір сауыт, ал медицинада стомотологияда эмаль, әкім, жасақ, сарбаз т.б. Кәсіби сөздер - қоза /гузопая/- өсіп келе жатқан жас мақта; жүктеу/скачать 478 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|