Есберген ІҢІРБАЙҰЛЫ Ana Tili gazetasında jazganşa: "
XX.
ғасырдың 50-жылдарында сталиндік озбырлықтың беті қайтқан тұста Қ.Сәтбаев, М.Әуезов,
Е.Бекмаханов, Ә.Марғұлан сынды қазақ зиялылары тарихи жадымызды қалпына келтіруге
ден қойды. Ұлтжанды арыстарымыздың осы бір ұлы шоғырынан дәріс алып, халқымыздың
исі түркілік тарихының тамырына тереңдей бойлауға ұмтылған жас ғалымдардың алғы
шебінде Ғұбайдолла Айдаров та болды."
http://anatili.kazgazeta.kz/news/16627
G. Айдаровтың 1960 жылы kandidattık dissertatsiyası da (VIII Gаsırdаğı Tоnyukuk
Eskertkişiniŋ Tili jäne Onıŋ Qаzirgi Keybir Türki Tilderine Qаtısı”); 1974 жылы қорғаған
doktordık dissertatsiyası da (VI-VIII Gаsırlаrdаğı Orhоn-Yenisey jäne Tаlаs Köne Türki
Eskertkişteriniŋ Leksikаsı) osı köne türik жазбаларына арналған.
Осыдан кейін Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтында 40 жыл бойы
түркология, көне жазулар тақырыбы бойынша өз зерттеулерін жалғастырып келеді: “Bilge
Qаğаn Eskertkişiniŋ Tili”, “Köne Türki Jаzuwlаrınаn Mаğlumаttаr”, “Köne Türki Jаzbа
Eskertkişteriniŋ Tili”, “Оrhоn Eskertkişterindegi Köne Türki Jаzbаlаrı”, “Yenisey, Оrhоn, Tаlаs
Bоyındаğı Köne Türki Jаzbа Eskertkişteri Bоyınşа Jаriyalаnğаn Ëdebiyetterdiŋ Bibliyоgrаfiyalıq
Körsetkişi”, “Оrhоn Eskertkişteriniŋ Teks”, “Köne Uyğır Jаzbа Eskertkişteriniŋ Tili”, “Аrmyan
Jаzuwlı Qıpşаq Eskertkişteriniŋ Tili”, “VIII Ğasırdаğı Köne Türki Jаzuwlı Orhоn Eskertkişteriniŋ
Tili”, “Tоnıkök”, “Qulşоrа”, “Qutluğ-Qаğаn”, “Mоyın Çоr” degen köptegen monografiyaları бұл
құнарлы ғылыми қызметтің жемісі…
28
18.07.1889'da Moğolistan'ın başkalası Ulanbaatar'ga 400 şakırım alısta, batısta Höşöö
Tsaydam'da Rusya Akademiyası etnografdarınan Nikolay Yadrintsev tapkan eskertkiş, 1890'da
Sankt Peterburgda "Anciens caracteres trouvés sur des pierres et des ornements au bord de
l'Orkhon" degen embeginde tanıtıldı jane tagın Helsinginfors'da 1892'de köne türik jadgerderi
jıyılgan Fin Atlasında tekti basıldı. Ataktı türkolog Radloff ta osı 1892'de St. Peterburg'da osı
eskertkişterdin fotografdarın bastırdı. Wilhelm Thomsen aşkan osı köne türik jazuvı anın 1896'dagı
akademik baspasınan beri bilinetin. 1899'da Melioransky St. Peterburg'da jarıyalagan "Pamyatnik v
çest Kyul Tegina" İstanbul'da 1924 jılında Necib Asım avdarması men jarık körse, Orıs Sovyet
galımı S. E. Malov Moskva'da 1951'de bastırgan embekte tagın teksti jane analizi Orıs tilina basılıp
şıktı. Kazak galımı Aydarov arkasında osı Kül Tegin eskertkişi Kazak tilinde söyley bastadı. 13
asırdık terendigi bolgan Türik jazba tilin Kazak halkının tildik murası dep original transkripsiyası
men paralel koskan osı embekter tek kana tyurkologiyalık emes Kazak ulttık sanasına da ülken ülis
sinirgen boldı.
Galımdın "Көне uyғыр жазба ескерткіштерінің тілі" degen embegine nazar avdarayık:
Embek birinşi betinde " Филология ғылымының докторы Ғ.
Айдаров бұл еңбегінде казак тілінің тарихына тікелей қатысы
бар көне ұйғыр жазба ескерткіштері тілінің дыбыстық,
лексикалык және грамматикалық ерекшеліктеріне, оның
тарихына, дамуына тоқталып, айтылған ғылыми пікірлерге
қысқаша талдау жасайды."
Uzak Türik tarihında
Köne Türik kaganatınan keyin
VIII asırdan bastap Köne
Uygır Kaganatı akim bolganı
belgili. Ol tek kana Ötüken
dalasında emes kazırgi Şıgıs
Türkistandıñ mın jıldık Türik
kalalarında, Turpan'da, Koço
jane
Kançu
Uygur
kagandıktarında ömir sürgen,
Musılmandıktan evvel Budizm
ıkpalındagı
kala
medeniyetiniñ koljazbaları XX.
asır basında tabıldı. Kazır da
Berlin,
Parij,
London,
St.
Peterburg, Kyoto arhivderinde
saktalatın öte bay mura. Aydarov
jazgan osı embek de tarih
boyınşa Orıs kolı astında basılgan,
Sovyet kezeninde aşarşılık
men
halık
sanı
kemitilgen,
medeniyetine
kurmet
etilmegen Kazak halkının balalarına, jastarına mın jıldık Türki murasın tanıtkan bir eser..
29
Ғұбайдолла Айдаров Қазақ түркітану ғылымының өкілі ретінде V. Thomsen men
Радлов'дан бастап kelgen бүкіл әлемнің көне түркі филологиясында п. м. Мелиоранский, X.
N. Оркун, С. Е. Малов, Е. Тенишев, Б. Арпад, Т. Текин, М. Эргин, O. серткая арасында өз
орнын алды. Оның ғылыми жетістігі тек осы ортақ Түркологиямен ғана шектелмейді, ол
қазақ халқына өзінің туған тіліне негізделген Oрхун Енисей жазуларына дейін өзінің шығу
тегін берді.
Достарыңызбен бөлісу: |