Б. Б. Ахметов Редакциялық алқа
жүктеу/скачать 2,87 Mb. Pdf көрінісі
|
zhinak-kongress
|
ӘОЖ 908 (075.8) Ә.КЕКІЛБАЕВ ШЫҒАРМАЛАРЫНЫҢ КӨРКЕМДІК ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ ФОЛЬКЛОРЛЫҚ-ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КОМПОНЕНТ Бекешов С.С. Ш.Есенов атында Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университеті Аңдатпа . Әбіш Кекілбаев - ХХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі. Оның прозалық шығармалары шығармашылық қызығушылықтары мен ой- пікірлерінің негізгі шеңберін айқындады және оның қиялға, философияға, психологизмге бейімділігін ашты. Бала кезінен бастап жазушы фольклорды жақсы біліп қана қоймай, оны бойына сіңірді. Оның көркем талғамы аңыздар, дәстүрлер, астарлы әңгімелер мен балладаларды қалыптастырды деп айтуға болады, сондықтан Әбіш Кекілбаев қазақ халқының тарихы мен халық шығармашылығына жиі назар аударғандығы мақалаға арқау болды. Түйінді сөздер : философия, психологизм, этнографизм, акценттер, интонация. Әбіш Кекілбаев - ХХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі. Оның прозалық шығармалары шығармашылық қызығушылықтары мен ой-пікірлерінің негізгі шеңберін айқындады және оның қиялға, философияға, психологизмге бейімділігін ашты. Бала кезінен бастап жазушы фольклорды жақсы біліп қана қоймай, оны бойына сіңірді. Оның көркем талғамы аңыздар, дәстүрлер, астарлы әңгімелер мен балладаларды қалыптастырды деп айтуға болады, сондықтан Әбіш Кекілбаев қазақ халқының тарихы мен халық шығармашылығына жиі назар аударды. Ә. Кекілбаевтың шығармашылық жолының басы көптеген қазақ әдебиетшілерін өз халқының өткеніне, өзінің белгісіз тарихына мұқият және өткір көңіл бөлу кезеңімен тұспа- тұс келді. Жазушы мүлдем басқа жолмен жүрді. «Ұмытылған жылдар балладасы», «Хатынгол балладасы», «Құдық» повестерінде ол ежелгі аңыздар, ертегілер мен астарлы әңгімелерді шебер ұйымдастыра отырып, жарқын және қатал өткеннің адамгершілік келбетін қалыптастырып қана қоймай, қазіргі заманның жаһандық проблемаларына да назар аударады. Адамзаттың жалпыға ортақ мәселелерін көтеріп, фольклорлық мотивтер мен сюжеттерді кеңінен қолдана отырып, А.Кекілбаев кейіпкерлердің рухани әлемінің тереңдігін ашады. Оның көптеген шығармаларының оқиғалары, сюжеттері халық көрінісінде 142 фольклордан белгілі, бірақ стильдік және мазмұнды акценттер, интонациялар жазушы әлемінің жеке көзқарасынан айқын көрінеді [1]. Этнографизм өзінде әр дәуірдегі халықтың рухани және материалдық мұрасын сақтайды. Олар халықтың қоғамдық өмірін, ұлттық тарихын немесе мәдениетін сипаттайды, сондай-ақ мәдени-рухани байлықтың қайнар көзі болып табылады. Осылайша, «баллада» өлімнің себебі болғандықтан, повесть беттерінде жерлеу, жерлеу, салт-жоралғылар мен табынулар жасау, мінажат ету, дұға оқу, құрбандық шалу және т.б. сияқты көптеген ескертулер кездеседі. Оларды мәтінге енгізіп, жазушы қазақ пен түрікмен дәстүрі арасындағы айырмашылықты атап көрсетеді. Қазақта аза тұту кезінде, ауылда мазасыздық орнайды. Біреу келеді, біреу кетеді, өлгендерді жоқтайды. Қазақтардағы жерлеу рәсімі өлген күні емес, бір тәуліктен кейін емес, екі күн өткен соң да орындалады: өлгендерге «соңғы рет» үйден «көшіруге» мүмкіндік береді, ал алыс жерлерден туғандар мен туыстарына, қайтыс болған адаммен қоштасып, соңғы құрмет көрсетуге мүмкіндік береді. [2]. Ал тұтқын - қазақтың түрікмен ауылында байқайтыны «мұнда тыныш, бірақ көңілсіз. Мұнда олар мәйітті жерге беруге асығады. Мұндай әдет-ғұрып айқын: күн батқанға дейін жерлеу, ең болмағанда түн ортасына дейін мәйітті қараусыз қалдыру - үлкен күнә. Орта Азияның басқа халықтары сияқты, қазақтар да, түркімендер де жерлеу рәсімдері мен еске алу шараларына, қайтыс болған адамның руласы тікелей қатысады. Адамның қайтыс болғаны туралы білгеннен кейін ауылдың құрметті қарттары марқұмның үйіне барып, жерлеуді ұйымдастыра бастайды. Бұл әдет-ғұрып А. Кекілбаевтың әңгімесінде де көрініс табады. Осылайша, қарастырылған фольклорлық бейнелер мен этнографизмдер мысалында фольклорлық-этнографиялық компонент Ә. Кекілбаевтың повестері эстетикалық арсеналының ажырамас бөлігі болып табылатындығын айтуға болады. ӘДЕБИЕТТЕР 1. Традиционная культура жизнеобеспечения казазов. Очерк теории и истории. Алимбай Н., Муканов М.С., Аргынбаев Х. Алматы:1998. 2. Описание Средней Орды киргиз-кайсаков. Андреев И.Г.Алматы: Ғылым, 1998. жүктеу/скачать 2,87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|