Бағдарламасы аясында іске асырылды Karen Armstrong
жүктеу/скачать 28,29 Mb. Pdf көрінісі
|
Karen Armstrong. A History of God
| (Holy Grail)
әпсанасына қатты әсер еткендей көрінеді; бұл әпсана осы дүниеде емес, Құдайының көрінісін білдіретін мистикалық Иләһи Шаһарға жасалған рухани саяхатты білдіреді. Бернард Абеляр секілді ойшылдардың интеллектуализміне іштей сенбейтін және оның аузын буып, үнін шығармауға серт берген-тін. Абелярды «Адам ақылымен Құдайды тани алады деп Христиан сеніміне деген құрметті жоюға тырысушы» деп айыптады 335 . Әулие Павел шырқаған махаббат мінәжатына сілтеме жасай отырып, философтың Христиан мейірімінен мақұрым екенін айтты: «Ешбір нәрсені сыр деп танымайды, ешнәрсеге айнадан қарамайды, есесіне барлық затты жүзбе-жүз көруге тырысады». 336 Ақыл тәжірибесі мен махаббаттың қа - тар қолданылуы мағынасыз дейтін. 1141 ж. Бернард Абелярды Епископтар - дың Соборына сөгіске шақырды. Соборды негізінен өзінің жақтастарымен толтырды. Олар Абелярды сыртта күтіп алды да, кіре берісте қорқытып ауыр сөздер айтты. Бұл қиын шаруа емес еді, өйткені Абеляр онсыз да Паркинсон дертіне шалдыққан-тын. Бернард Соборда қызыл сөзбен түйреп шүйліккені соншалықты, Абеляр қатты мүжіліп кетті және араға бір жыл толмастан қай - тыс болды. Бұл ақыл мен жүректің айырылғанын көрсететін символикалық жағдай болды. Августиннің Үштігінде жүрек пен ақыл айырылмастай еді. Ибн Сина мен әл-Ғазали секілді мұсылман файласуфтар Құдайды ақылдың жалғыз өзі таба алмайтынын алға тартқан еді, бірақ екеуі де махаббат идеалы мен мистикалық ережелер арқылы жарыққа шыққан философияны жақтайтын. Он екінші және он үшінші жүзжылдықта Ислам әлемінің алдыңғы қатар - лы ойшылдары ақыл мен сезімді қабыстырмақ болып, философияны сопы - лардың ұсынған махаббаттың руханилығы пен шығармашылық қабылдау 335 Письмо Бернара Клервоского папе от лица архиепископа Реймского и других . Перевод Н . А . Сидоровой . Цит . по изд .: Абеляр Петр . История моих бедствий . – М .: Издательство АН СССР , 1959. – С . 135. 336 Письмо Бернара Клервоского магистру Гвидо де Кастелло . – Ibid. – С . 136. 290 түрінің айырылмастай тұтастығы шындығын құптағанын көреміз. Бернард айқын ақылдан қорқатын және оны сананың сезімшіл, интуитивті қырынан барынша ары ұстауға тырысатын. Бұл қауіпті еді: интуицияның бағдарсыз ұлғаюын туғызады, бұл суық ақылдан да үлкен қателікке ұрындыруы мүм - кін еді. Бернард үндеу тастаған крест жорығының зұлматы сау ақылдан ұзақ идеализмге сүйенуінен және христиандар сүйенетін мейірім этика - сын жоққа шығаруынан туындады. 337 Осылайша Бернардтың Абелярға қа - тысты жек көрініші «жақыныңды сүй» идеалынан алыс көрінетін. Онымен қоймай жорықшылардың да Исаға деген махаббатын басқа діндегілерді өлтіріп, оларды Қасиетті Мекеннен қуу арқылы дәлелдеулерін талап етуі – Христиандықтың идеалдарын аяқ асты етудің көрінісі. Бернард Құдайдың мистикалық қырын ашып көрсетуге тырысып, діни тебіреніс пен кемелдену сезімдерін суалтатын рационализмнен үрейленуге хақылы еді. Алайда ал - дын ала қалыптастырып алған пікірлерін түбін қопарып зерттемей жатып, шетін пікірге жүгіну, субъективті көзқарасқа қатты берілу дінде өте қауіпті фанатизмге жол ашады. Қажеттісі, ақылды басып жаншитын және Құдайдың хақ дінінің көрсеткіші саналатын өзгеге жан ашуды тәрк еткен «махаббат» сезімі емес, сау ақылға жеңдіретін субьективизм еді. Батыс Христиандығына Фома (Томас) Аквинский (1225-1274) секілді тұрақты ықпал еткен ойшыл өте аз. Ол Әулие Августиннің ілімі мен Батысқа енді жеткен грек философиясын синтездеуге тырысты. Он екінші ғасырда Еуропада оқымыстылар негізінен Испанияда шоғырланған-тын. Бұл жер - де мұсылмандардың ғылымымен танысқан болатын. Мұсылман және яху - ди интеллектуалдарының жәрдемімен қисапсыз қазынаны Батысқа тарату үшін ғаламат аударма жұмыстарын жүзеге асыруға кірісті. Платон, Аристо - тель және антика кезеңінің ар жағындағы философтардың арабша нұсқала - ры енді латыншаға аударылып жатты және Солтүстік Еуропа жұрты бұған тұңғыш рет қол жеткізді. Аудармашылар Ибн Рушдтың еңбектері мен араб ойшылдарының және дәрігерлерінің жаңалықтарымен ғана емес, жақын ке - зеңдегі Мұсылман ғылымымен де айналысты. Кейбір Еуропа христиандары 337 Armstrong, Holy War, pp. 199–234. 291 Таяу Шығыстағы Исламды құртуға белсене кіріскенде, Испаниядағы мұсыл - мандар Батысқа өз мәдениетін жасауға жәрдем етіп жатқан еді. Фома Ак - винскийдің Summa Theologiae жүйесі жаңа фалсафа мен Батыс Христиандық дәстүрін біріктіру ұмтылысы болатын. Аквинский Ибн Рушдтың Аристотель түсіндірмесінен айрықша әсерленген-тін. Бірақ Ансельм мен Абелярға қарама-қарсы кейіпте Үштік мистикасының ақылмен танылатындығына сенбейтін. Ол Құдайдың тіл жетпейтін ақиқаты мен Ол жайындағы адами догматтарды объективті түрде бір-бірінен айыратын. Дионистің «Құдай адам ақылымен танылмайды» деген идеясына қосылатын: «бастан-аяқ адамның Құдай жайында барша білгені, Оны білмегенін білу болғандықтан, адам Құдайдың ақылға сыймайтынын, Ол жайлы ойлағанымыздан да үстем екенін білу екендігін де біледі». 338 Summa ның соңғы сөзін жаздырған кезде Аквинскийдің көңіл-күйі нашарлап, басын екі қолымен ұстап, қимылсыз отырып қалғандығы жайлы әңгіме бар. Жазып отырған қызметкерінен не болғанын сұрағанда, барлық жазғандарының ақиқатпен қауышқан кезде түк те маңызды болмай қалатынын айтып жауап береді. Аквинскийдің діни тебіренісін жаңа философиямен байланыста қалыптауға бет алысы, сенімін басқа ақиқаттармен сабақтастыра отырып, ақиқаттың басқаша көрінісін өз ішінде матап тастамау үшін маңызды еді. Шектен шыққан интеллектуализм қауіпті, бірақ Құдай менмендігіміздің қатпарында мақұлданып қалып қоймасы үшін діни тәжірибенің мазмұны әрдайым терең ой сүзгісінен өтіп отыруы тиіс. Аквинский Құдайды Оның өзін Мұсаға танытқанындай анықтайтын: «Мен не болсам да Олмын». Аристотель Құдайдың міндетті болмыс екенін айтқан-тын: Аквинский де Құдайды «Болмыс» (Qui est) деп анықтап, Інжіл Құдайымен байналыстырып еді. Бірақ Құдайдың басқаша болмыс атаулыға ұқсамайтындығы жайында Аквинский өте ашық пікір білдірген болатын. Құдай өзіне тән «Болмыс» ретінде анықталса лайық: «бұл болмысты бар қалпында (esse seipsum) түсіндіреді, мұны басқа ешқандай болмыс түрі біле алмайды». 339 Аквин - 338 De Potentia, q.7, a.5. ad.14. 339 Перевод С . И . Еремеева . Цит . по изд .: Фома Аквинский . Сумма теологии . жүктеу/скачать 28,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|