3. «Зар заман» ағымы өкілдері көтерген қоғамдық өмірдегі негізгі мәселелерді анықтаңыз.
Жауабы:
XIX ғасырдың басында Ақындар XVIII ғасырдың ертегі әншілерін өздерінің ерекше шығармашылығымен алмастырады. Бұрын өз Отанының шекарасын қорғауда тұрған батырлардың подіктері мен героіктерін жырлаған ақындар енді күнделікті өмірді, жеке адамдардың ішкі әлемін, олардың сөздері мен іс-әрекеттерін көрсете бастады. Олардың жұмысының негізгі тақырыптары-Ресей империясының аймақты отарлауымен және ұлт-азаттық қозғалысымен байланысты оқиғалар.
Әскери бекіністердің құрылысы, хан билігінің жойылуы, округтік бұйрықтардың пайда болуы, жергілікті тұрғындардан жерді алып қою, экономикадағы терең дағдарыс дала тұрғындарының әлеуметтік-экономикалық жағдайының айтарлықтай нашарлауына әкелді. Бұл оқиғалар қатыгездікпен басылған и.Тайманұлы, М. Өтемісұлы, қ. Қасымұлы, ж. Нұрмұхамедұлы, Е. Қотибарұлы басшылығымен болған көтерілістердің туындауына себеп болды.
Өлкеде болып жатқан оқиғаларды бақылау XIX ғасырдың 40-60-шы жылдарындағы ақындардың терең саналы сенімдерінде қалыптасты және олардың жұмысында көрініс тапты.
Жазушы М.Әуезовтың "Зарзаман" дәуірі ("қайғы дәуірі") деп атаған XIX ғасырдың ортасындағы ақындар өз шығармаларында тәуелсіздіктің өткен жылдарын жырлап, халық бірлігінің қажеттілігі туралы айтты. Олар патшалықтың отаршылдық саясатына, дала тұрғындарының жалпы кедейленуіне төзгісі келмеді және халықтың болашағы үшін шын жүректен алаңдады.
Ақындар өз шығармаларында болыс билеушілерінің парақорлығын, билердің беделінің төмендеуін, хабарлауды және т.б. айыптады. кейбір ақындар қалыптасқан жағдайдан шығудың жолын көрмей, оны басқа әлемде жақсы өмір туралы идеяларды таратудан іздей бастады. Басқалары өткенді идеализациялауға кетті, өйткені ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы бірқатар көтерілістерді басу оларға болашаққа деген сенімсіздік тудырды.
"Зарзаман" дәуіріндегі ақындар шығармаларының негізгі идеясы-"Бірлік" ("бірлік") және "мемлекет-халық" ("ел") ұғымдары іргелі болып саналатын халық пен мемлекеттің тұтастығы. Бұл жолда ақындар дала тұрғындарының, сонымен бірге қазақтардың халық ретінде ерекше менталитеті мен ұлттық сипатының сақталуын көрді. Осы дәуірдегі поэзияның лейтмотиві тезисте қамтылған: "Біз бірлік-берекеденайырылыпбарамыз, бүйтеберсек құрымыз" ("біз бірлік пен бірліктен айырыламыз; бұдан әрі солай болса, халық ретінде жоғалып кетеміз").
Осы дәуірдегі ақындар шығармашылығының идеологиялық құндылығы - олар өткен даңқты кезеңдерді, қиын кезеңдерді жеңу сабақтарын мұқият түсіну арқылы халықтың рухын көтеруге ұмтылды. Осы кезеңдегі ақындар Ресей империясының даланы әлеуметтік-экономикалық, саяси, мәдени отарлауына ашық наразылық білдіреді.
Зарзаман дәуірінің ақындары дала тұрғындарының әлеуметтік-экономикалық жағдайының айтарлықтай нашарлауына, патшалық жерінің кеңеюіне және жайылымдық жерлердің тарылуына куә болды. Олар отаршылдық әкімшіліктің, сондай-ақ әртүрлі деңгейдегі шенеуніктердің зұлымдықтарын көрді. Кейбір ақындар бұрынғы хан билігін қайтаруды армандады. Сонымен бірге олардың жұмысында өткен уақыт туралы қайғы-қасіреттің себептері, алдағы өзгерістерден қорқу болды.
XIX ғасырдың 40-60 - жылдарындағы осы бағыттың жарқын өкілдері Дулатабатайұлы, Шортанбаяқанайұлы, Мұрат Монкеұлы және т.б. деп атауға болады. олардың поэзиясының басты тақырыптарының бірі ескі заманда, қазақ халқының қаһармандық және аңызға айналған өткені бойынша қайғы болды.
Зарзаман дәуірінің ақындары біздің ұлттық тарихымызда лайықты орын алды. Олар патша үкіметінің әскери-отарлық әрекеттері аясында бұрынғы еркін және еркін өмірін жоғалтқан бір-екі ұрпақтың алдында халықтың трагедиясын айқын сипаттады.
|
4. «Қазақстан нарықтық жүйеге өту жолында кездескен қиындықтарды еңсеріп, әлемдік экономиканың белсенді қатысушысына айналды». Сіз бұл пікірмен қаншалықты келісесіз? Өз жауабыңызды негіздеу үшін бірнеше дәлелдер келтіріңіз.
Жауабы:
Иә, мен осы мәлімдемемен келісемін. Экономика саласында жүргізілген реформалар біздің елімізге жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу қиындықтарын еңсеруге, елді дағдарыстан шығаруға, халықтың табысын ұлғайтуға мүмкіндік берді. 2003 жылдан бастап индустриялық-инновациялық даму стратегиясы іске асырылуда. Осы жылдар ішінде елімізде 1000-нан астам жаңа кәсіпорын құрылып, әлемнің бәсекеге қабілетті 30 елінің қатарына кіру міндеті қойылды. 1993 жылғы 15 қарашада ұлттық валюта-теңге енгізілді. Валютаның енгізілуі Халықаралық Валюталық операцияларды жандандырды, Қазақстанның халықаралық аренадағы беделі артты, республикада 200-ге жуық банк, оның ішінде шетелдік қатысуымен пайда болды. 1996 жылдың қаңтарында ДСҰ-ға кіру туралы келіссөздер басталып, 2015 жылдың 10 маусымында аяқталды. ДСҰ-ға кіру Қазақстанның әлемдік экономикаға интеграциялануына, әлемнің жетекші 30 елінің қатарына кіруіне ықпал етеді.
Дәлелдер:
Соңғы екі онжылдықта Қазақстан нарықтық экономикаға көшу бойынша экономикалық реформаларды табысты жүргізуде. Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қолайлы жағдайлар жасалды, Мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру жүргізілді, банк секторы реформаланды, іскерлік жағдайлар жақсарды.
Қазақстан ДСҰ, ШЫҰ, ЕАЭО, ЕҚЫҰ және басқалары сияқты көптеген халықаралық экономикалық ұйымдардың қатысушысы болып табылады және әлемдік экономикалық жүйеге белсенді қатысады.
Қазақстан Республикасы-Мұнай, газ, уран, алтын, мыс, темір және т.б. сияқты бай табиғи ресурстары бар ел, Қазақстан астық пен мяса ірі өндірушісі болып табылады, сондай-ақ халықаралық деңгейде мұнай мен газды барлау мен өндіруді жүргізеді.
Қазақстанда IT, энергетика, логистика, туризм, денсаулық сақтау және басқалары сияқты экономиканың жаңа салалары белсенді дамып келеді, бұл халықаралық ынтымақтастықты нығайтуға және басқа елдермен экспорттық-импорттық байланыстарды дамытуға мүмкіндік береді.
Осылайша, Қазақстан нарықтық экономикаға көшуде елеулі табыстарға қол жеткізіп, әлемдік экономикалық жүйенің белсенді қатысушысына айналды. Оның Халықаралық экономикалық ұйымдарға қатысуы және бай табиғи ресурстардың болуы, сондай-ақ экономиканың жаңа салаларын дамыту шетелдік инвестицияларды тартуға және басқа елдермен экономикалық байланыстарды нығайтуға ықпал етті.
|
5. «ХХ ғасырдың 20-80 жылдары Қазақстан ғалымдары техника және жаратылыстану ғылымдарының дамуына зор үлес қосты». Сіз бұл пікірмен қаншалықты келісесіз? Өз жауабыңызды негіздеу үшін бірнеше дәлелдер келтіріңіз.
Жауабы:
Мен Қазақстан ғалымдары ХХ ғасырдың 50-80-ші жылдарында техникалық және жаратылыстану ғылымдарының дамуына үлкен үлес қосты деген пікірмен келісемін/келісемін.
50-80 жылдары Қазақстанда геологиялық, химиялық, географиялық, медициналық, ауыл шаруашылығы ғылымдары табысты дамыды.
Мысалы, 1956 жылы геология ғылымдары институты Орталық Қазақстанның бірегей болжамдық-металлогендік картасын жасай алды.
Қазақстандық ғалымдар Батыс Қазақстан аумағындағы мұнай мен газдың ірі кен орындарын зерттеуге және игеруге қатысты.
Қазақстан ғалымдарының арқасында Ертіс –Қарағанды Су арнасын салуға мүмкіндік туды.
Агроном ғалымдар бидайдың жаңа сорттарын шығарды.
ХХ ғасырдың 50 - жылдарының аяғында ҚазКСР ҒА құрылымында 50 ғылыми-зерттеу мекемесі жұмыс істеді. 1985 жылға қарай Қазақ КСР-нің 40 мыңнан астам ғылыми қызметкері болды.
50-80 жылдары Қазақстанда геологиялық, химиялық, географиялық, медициналық, ауыл шаруашылығы ғылымдары табысты дамыды.
50-80 жылдары Қазақстанда Қазақстанның ғылыми мекемелері үлкен зерттеу жұмыстарын жүргізді. Геологтар пайдалы қазбалардың ең бай кен орындарын ашты. Олар Менделеевтің барлық дерлік кестесі республиканың жер қойнауында ұсынылғанын дәлелдеді.
АН минералды ресурстар бөлімі қара және сирек металдардың, отын ресурстарының геологиясына кешенді зерттеу жүргізді. 1956 жылы Орталық Қазақстанның металлогендік карталарының әдістемесін әзірлегені және құрастырғаны үшін ғалымдар И. и. Бок, Р. А. Борукаев, г. ц. Медоев, Д. Н. Қазанли, К. и. Сәтбаев және т. б. Ленин сыйлығына ие болды.
Жаңа кен орындарының ашылуы мен игерілуі жаратылыстану ғылымдарының дамуына ықпал етті. Мысалы, академик Д. В. Сокольский катализаторларды электрохимиялық әдіспен зерттеуді ұйымдастыра алды.
Академик у. М. Ахмедсафин Гидрогеология және гидрофизика саласында жемісті еңбек етті. Академик-химик, публицист және қоғам қайраткері Е. А. Бөкетовтың есімі тек ғылыми ортада ғана емес, жалпы жұртшылық арасында да кеңінен танымал болды.
Орталық Қазақстанды сумен жабдықтау, энергетика мен отқа төзімді және жергілікті шикізаттан жасалған құрылыс материалдары индустриясын дамыту мәселесі зерттелді.
Орталық Қазақстанды сумен жабдықтау проблемаларын ойдағыдай шешу үшін Академик Ш. Шоқиннің жетекшілігімен ғалымдар тобы Ертіс – Қарағанды магистральдық каналын салудың негізгі мәселелерін әзірледі.
Қарқынды зерттеулерді Астрофизика Институтының ғалымдары, математиктер және биологиялық және ауылшаруашылық ғылымдарының өкілдері жүргізді. М. А. Айтхожин бастаған ғалымдар тобы генетика мен микробиологияда айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізді. 1976 жылы Ленин сыйлығының авторлық ұжымы арасында моноформаларды (жасушаішілік бөлшектердің жаңа класын) ашу және зерттеу бойынша бірқатар жұмыстары үшін М.Айтхожин марапатталды.
Бүкілодақтық ауылшаруашылық ғылымдары академиясының шығыс бөлімі. Академик А. и. Бараев бастаған В. И. Ленин топырақты қорғау жүйесін құру бойынша зерттеулер жүргізді.
Биология және ауылшаруашылық ғылымдарының ғалымдары бидайдың жаңа сорттарын шығарды.
Медицина (аллергология, онкология, вирусология) саласында айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізілді.
ХХ ғасырдың 50 - жылдарының аяғында ҚазКСР ҒА құрылымында 50 ғылыми-зерттеу мекемесі жұмыс істеді. 1985 жылға қарай Қазақ КСР-нің 40 мыңнан астам ғылыми қызметкері болды.
|
6. «Көшпелі мал шаруашылығының технологияларын меңгеру арқылы Орталық Азия халықтары әлемдік материалдық мәдениеттің дамуына үлес қосты». Сіз бұл пікірмен қаншалықты келісесіз? Өз жауабыңызды негіздеу үшін бірнеше дәлелдер келтіріңіз.
Жауабы:
Көшпелі мал шаруашылығының пайда болуы және дамуы. Қазақстанның табиғаты мен климатының ерекше жағдайлары халықтың шаруашылық қызметінің нысандарының дамуына әсер еткені белгілі. Біздің эрамызға дейінгі 2 мыңжылдықтың ортасында қазақ даласының шөлейттенуі басталды, жауын-шашын мөлшері соншалықты аз болды, бұл барлық жерде егіншілікпен айналысуға мүмкіндік бермеді. Күн радиациясының жоғарылауы, мезгіл-мезгіл қайталанатын құрғақшылық, су мен топырақ ресурстарының шектеулілігі, өсімдік жамылғысының азаюы және жемшөп өнімділігінің төмендігі, сондай-ақ топырақ қабатының эрозияға бейімділігі адамның әлеуметтік-мәдени және экономикалық бейімделудің өзіндік түрлерін таңдауға мәжбүр болуына әкелді.
Қазақстанның едәуір бөлігінің табиғи-климаттық жағдайлары көшпелі мал шаруашылығын дамытуға анағұрлым қолайлы болды. Адам жылқыны қолға үйреткен кезде, ол үлкен қашықтыққа салыстырмалы түрде оңай жүре алды. Жылқы алғаш қолға үйретілген аймақтардың бірі Солтүстік Қазақстан болды. Бұған Ботай елді мекеніндегі қазба жұмыстары кезінде табылған археологиялық олжалар дәлел бола алады. В. Зайберт).
Көшпелі мал шаруашылығы малшылардың қазіргі табиғи-климаттық жағдайларға бейімделуінің ең жақсы нысаны болды. Малшылар қоршаған ортаға жақсы бейімделіп, көшіп-қонудың оңтайлы және ұтқыр нұсқаларын, қоныстану жүйелерін дамытып, малдарын достарының шабуылынан, суық пен ыстықтан, су мен Жемнің жетіспеушілігінен қорғады. Қатал климатқа байланысты олар алыс қашықтыққа және тебеневкаға қабілетті малды, негізінен жылқылар мен қойларды ұстай бастады. Көшпелі мал шаруашылығы жағдайында біздің ата-бабаларымыз шағын рулық бөлімшелерге бөлуге мәжбүр болды: бұл жайылымдық жерлерге жүктемені біркелкі бөлуге мүмкіндік берді. Малшылар жайылымдарды сақтау мақсатында қоршаған ортаны – экожүйені өте ұқыпты және ұтымды пайдаланды. Жайылымдар қысқы, көктемгі, жазғы және күзгі болып бөлінді. Маусым бойы көшпенділердің барлық маршруттары қатаң түрде анықталды және олардың ауқымы бірнеше жүз шақырымға жетті. Қазақтардың дәстүрлі мал шаруашылығы үш негізгі түрден тұрды: көшпелі, жартылай көшпелі және отырықшы. Көшпелі мал шаруашылығы кезінде мал жыл бойы Жем-шөпте болды және малшылар жылжымалы тұрғын үйлерде (киіз үйлерде) тұрды. Жартылай көшпелі мал шаруашылығына малдарды жайылымдық-жартылай қорада ұстаудың болуы тән. Жартылай көшпенділер қыста стационарлық тұрғын үйлерде, ал көктемде, жазда және күзде портативті жерлерде өмір сүрді, егіншілік пен шабындық алқаптардың шағын ошақтары болды. Отырықшы мал шаруашылығы кезінде қазақтар жылдың көп бөлігін елді мекендерде тұрып, суық мезгілде малды жабық үй-жайларда ұстады. Сонымен қатар, олар егіншілікпен және табиғи шабындықтардан шөп жинаумен айналысты. Жылы мезгілде мал елді мекендерден сәл қашықтықта жайылды. Ұлы даланың көшпелі малшылары өз жерлеріне ұқыпты қарады, аумақтарды ажырата білді және оларды ерекше жағдайларда ғана қалдырды (мысалы, эпидемия кезінде). Бұл сәтті көрнекті түркітанушы-лингвист В. В. Радлов тіркеді:"тайпа немесе тайпалық бөлімшелер қандай да бір аумақты өздерінің меншігі ретінде қарастырады және көршілерінің басып кіруіне жол бермейді". Еуроцентристер сонымен қатар көшпелі халықтар құқықты да, адамгершілікті де білмейді және әлемдік өркениетке ештеңе әкелмейді деп сенді. Еуроцентризмнің қарсыластары (Л.Н. Гумилев және т. б.) Көшпенділердің әлемдік өркениеттің дамуына үлес қосқанын дәлелдеді: олар киіз үй, арба, қисық қылыш, бит, ер-тоқым, үзеңгі және т. б. ойлап тапты. аймақтың басқа ресейлік зерттеушілері таңқаларлық фактіні атап өтті: ХІХ ғасырға дейін дала тұрғындарының едәуір бөлігі өте бай болды. Байлық, ең алдымен, мыңдаған мал басымен есептелді. Малдың көп болуы көптеген дала тұрғындарына жайлы өмір сүруге мүмкіндік берді
Осылайша, көшпелі мал шаруашылығы технологиясын игеру көшпелі мал шаруашылығы жүйесінің өз тәжірибесінің, білімі мен Орталық Азия ресурстарын пайдалану қабілетінің, дамудың экономикалық қозғалтқышының, ғылыми және техникалық әлеуетінің арқасында Орталық Азия халықтарының әлемнің материалдық мәдениетін дамытуға қосқан маңызды үлесіне айналды.
|
7. «Көшпелілер мен отырықшылар арасындағы қарым-қатынастар Сыр бойындағы қала мәдениетінің дамуына ықпал етті». Сіз бұл пікірмен қаншалықты келісесіз? Өз жауабыңызды негіздеу үшін бірнеше дәлелдер келтіріңіз.
Жауабы:
Иә, келісемін / келісемін. Сырдария оазисінің көшпелі және отырықшы тұрғындары арасында сауда-шаруашылық алмасу болды. Металдарды балқыту. Қазақстан аумағындағы қала мен дала тұрақты қолма-қол ақшасыз сауда-шаруашылық алмасу жағдайында болды. Сонымен, көшпенділерге отырықшы тұрғындардың өнімі қажет болды. Отырықшы тұрғындар да дала өнімдерін алуға қызығушылық танытты. Сонымен қатар, Жетісу және Сырдария өңірі қалалары көшпелі Даланы Орталық Азия, Персия, Қытай елдерімен байланыстыратын сауда орталықтары болды. Көшпенділер сауда-саттық алмасу үшін ірі қара мал, мал шаруашылығы өнімдерін (ет, жүн, былғары), кошмаларды, арканаларды, сондай-ақ ағаш және былғары ыдыстарды, металл бұйымдарды (күміс және алтын зергерлік бұйымдар), қару-жарақтарды, ат әбзелдерін, жануарлардың жүні мен мүйіздерін, аңшы құстарды, аңшы иттерді ұсына алады. Бұл тауарларды тек жергілікті қалалардың тұрғындары ғана емес, сонымен қатар көрші елдер мен аймақтар да іздеді.
Отырықшы тұрғындар айырбастау үшін ауылшаруашылық өнімдерін ұсына алады: бидай, арпа, бұршақ дақылдары, көкөністер, жемістер, кептірілген жемістер, дәмдеуіштер, нан; қолөнер бұйымдары: қыш және қаңылтыр бұйымдар, кілемдер, маталар, зергерлік бұйымдар, қару-жарақ, сәнді заттар. Сауда көшпенділерге де, қала тұрғындарына да тиімді болды.
Көшпенділер мен отырықшы тұрғындар арасындағы сауда алмасу Сауран, Алмалық, Янгикент, Испиджаб қалалары маңындағы жәрмеңкелерде жүзеге асырылды, онда көшпенділер мал айдап, ет пен жүн, сондай-ақ басқа да өнімдер әкеліп, қала тұрғындарынан ыдыс-аяқ, мата, нан және тәттілерге айырбастады.
Көшпенділер мен отырықшы тұрғындардың мәдени және экономикалық өзара іс-қимылы мен өзара ықпалы. Қала мен дала сауда-шаруашылық алмасудан басқа, үнемі мәдени байланыстар мен өзара әсер ету жағдайында болды. Дала тұрғындары отырықшы тұрғындардан білім мен дағдыларды алды және керісінше. Сондай-ақ, тіл, әдет-ғұрып, күнделікті өмір, өнер, діндер, қолөнер және тіпті экономикалық кәсіптер қарыз алуға ұшырады.
Сонымен, далаға қоныс аударған иран-тілді соғдиялықтар көп ұзамай түркі тілін игерді, түркілердің киімдері мен әдет-ғұрыптарының кейбір элементтерін алды. Көшпенділер отырықшы тұрғындардан ирригациялық құрылыстар салуды үйренді, бұған Оңтүстік Қазақстан, Жетісу, Сырдария өңірі мен Орталық Қазақстандағы арықтар, каналдар, бөгеттер мен су қоймаларының қалдықтары дәлел бола алады, өйткені мұнда егіншілік негізінен суармалы сипатта болды.
Сонымен қатар, Көшпенділер отырықшы тұрғындардан тұрғын үй және ғибадат ғимараттарын салу тәсілдерін, декор элементтерін, құрылыс материалдарын, ерітінділер мен бояулар жасаудың құпияларын қабылдады. Мәселен, билеушілер мен дворяндар өкілдерінің жерленген жерінде қауын ескерткіштерін тұрғызу, сондай-ақ Жошы хан, Алаш хан, Айша-бибі және т. б. құрметіне салынған кесенелерді тұрғызу өнері кеңінен таралуда.
Көшпенділер мен отырықшы тұрғындар арасындағы мәдени өзара әсердің тағы бір маңызды аспектісі-Ислам, несториандық, буддизм, манихейлік және зороастризм сияқты діндер мен діни-философиялық жүйелердің Далаға енуі және таралуы. Мәселен, мысалы, Суяб біраз уақыттан бері Жетісудағы буддизмнің орталығы болды. Оңтүстік Қазақстанда, Жетісуда, Сырдария өңірінде Византия мен Персияда қуғын-сүргінге ұшыраған несториандық пен манихейліктің ізбасарлары пана тапты. Қоныс аударған несториандар мен манихейлер Қазақстан қалаларында өз қауымдарын құрып, ғибадатханалар салды. Сонымен, Тараздағы несториандық шіркеу мен зират белгілі.
|
8. «Қазақ КСР-нің құрылуы – мемлекеттілікті қалпына келтірудегі алғашқы қадам». Сіз бұл пікірмен қаншалықты келісесіз? Өз жауабыңызды негіздеу үшін бірнеше дәлелдер келтіріңіз..
Жауабы:
Ия, мен келісемін/келісемін, өйткені 1936 жылы Қазақ КСР-нің құрылуы ел тарихындағы маңызды кезең болды және мемлекеттілікті қалпына келтірудің алғашқы қадамы болды. 1917 жылғы Ресей империясының территориясындағы революциялық оқиғалар Қазақстанға да әсер етті. Мемлекеттілікті қалпына келтіру процесі кеңестердің билігін орнатудан басталды. Азаматтық соғыс бұрынғы Ресей империясының шетіндегі ұлттық мемлекеттілік идеясымен санасу қажеттілігін көрсетті. Қазақстан автономиясының білімі бойынша дайындық басталды. 1920 жылы Қазақ АССР-нің құрылуы осы бағыттағы алғашқы қадам болды, Қазақстан ресми түрде мемлекет ретінде танылды. 1920-1936 жылдар кезеңінде Қазақстан 1936 жылғы Конституция бойынша одақтас республика-Қазақ КСР мәртебесіне көтерілді. Республикаға оның мемлекеттік шекараларының аумағы бекітілді. 1937 жылы Қазақ КСР Конституциясы қабылданды. Мемлекеттік биліктің жоғарғы органы Қаз Жоғарғы Кеңесі болып жарияланды. КСР.
Осылайша, Қазақ КСР – ін құру-ұлттық мемлекеттілікті қалпына келтірудің алғашқы қадамы, ол өз мүдделерін қорғауға және мәдениетті дамытуға күрделі жолдан өтуге мүмкіндік берді. Этникалық аумаққа жақындап келе жатқан шегінде ұлттық-аумақтық мемлекеттілік қайта құрылды, мемлекеттік шекаралар белгіленді, қазіргі заманғы басқару органдары құрылды, қазақ этносы мен елінің дұрыс атауы қалпына келтірілді.
1919 жылы 10 шілдеде Ленин "Қырғыз өлкесін басқару жөніндегі революциялық комитет туралы Уақытша Ережеге"қол қойды. Бұл комитеттің құрамына тек коммунистер ғана емес, Алаш Орда өкілдері де кірді. Бұл даладағы азаматтық соғыстың аяқталуын тездетті. 1920 жылдың көктемінде Қазақстан автономиясының сипатын анықтауға арналған съезд дайындалды. КАССР Түркістан Республикасынан Адай және Маңғышлақ уездері берілді, алайда қазақ ұлтының аумақтық шоғырлануы аяқталған жоқ. Түркістан кеңестерінің VIII съезі өткізіліп, ОСК сайланды, онда көпшілік мұсылмандар. Партияның "мұсылман бюросы" құрылды. Осылайша коренизация басталды . 1920 жылы 26 тамызда Кеңес үкіметі – ВЦИК және РСФСР Халық Комиссарлары Кеңесі-РСФСР құрамында "Қырғыз (Қазақ) Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасын құру туралы" жарлық шығарды, ол сол кезде кеңестік автономия негізінде құрылған алғашқы Федеративті социалистік мемлекет болды.Қаулы депутаттардың жергілікті Кеңестері, ОСК және Халық Комиссарлары Кеңесі қазассряваляются деп белгілеп, Қазақстан аумағын анықтады.Әскери аппаратпен нығайту үшін Қазақ әскери комиссариаты құрылды.4-12 қазан аралығында Орынборда Қазақ АССР Кеңестерінің Құрылтай съезі өтті. Бұл күн-1920 жылғы 4 қазан, қазақ кеңес мемлекеттілігінің туған күні. Съезд жоғарғы билік органдарын-Орталық Атқару комитетін, Төраға болып Сейітқали Мендешев пен республиканың Халық Комиссарлар Кеңесін сайлады. Оның төрағасы В.Радус-Зенкович болды. Съезде Қазақ Кеңес мемлекеттілігінің қалыптасуының негізгі қағидаттарын, сондай-ақ республиканың бүкіл өмірін социалистік қайта құруға бағытталған шаралар кешенін конституциялық түрде айқындаған" ҚазАССР еңбекшілерінің құқықтары декларациясы " қабылданды, Қазақстан еңбекшілеріне кең саяси құқықтар бекітілді, азаматтардың құқықтары мен міндеттері белгіленді.Декларация Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының Конституциясы алғаш қабылданған 1937 жылға дейін республика Конституциясы ретінде қызмет етті. Орынбор қаласы автономиялық республиканың алғашқы астанасы болды.
1922 жылы желтоқсанда КСРО құрылды, оған Қазақстан кірді, Орталық Азияның ұлттық-аумақтық бөлінуі нәтижесінде КАССР (Қазақстан) құрамындағы аққара-қалпақ ақ құрылды. КАССР құрамына бұрынғы Түркістан республикасының Сырдария және Жетісу облыстары да кірді. Республикалар мен облыстар арасындағы шекаралар этникалық принцип бойынша жүргізілді. Қазақ мемлекеттілігінің ұзақ тарихы және жүздер арасындағы келіспеушіліктерді еңсеруге бағытталған қазақ зиялыларының ағартушылық жұмыстары Қазақстанның этно-аумақтық шекараларын нақты айқындауға және кеңес мемлекеттілігі шеңберінде этносты азды-көпті ұлтқа біріктіруге мүмкіндік берді.
КАССР-ді ұлттық-мемлекеттік ресімдеу 1925 жылғы сәуірде Қазақстан Кеңестерінің съезінде аяқталды. Съезд республиканы Қазақ АССР деп өзгертті. Қазақтарға орыс тіліндегі ресми құжаттарда олардың аты-жөні қайтарылды. ҚазАССР астанасы Қызылорда деп өзгертілген Ақ мешіт болды. ҚазАССР-дің құрылуы ұлттық егемендікті қалпына келтіру жолындағы қадам бола отырып, қазақ халқының өміріндегі маңызды оқиға болды.
|
9. «Андрон тайпаларының материалдық мәдениет жетістіктері әлемдік мәдениет дамуында ерекше орын алады». Сіз бұл пікірмен қаншалықты келісесіз? Өз жауабыңызды негіздеу үшін бірнеше дәлелдер келтіріңіз.
Жауабы:
Мен бұл тұжырыммен келісемін (келісемін), өйткені Андронов тайпаларының материалдық мәдениетінің жетістіктері әлемдік мәдениеттің дамуында ерекше орын алады. Жауабыңызды негіздеу үшін мен бірнеше дәлел келтіремін:
Біздің дәуірімізге дейінгі III ғасырдың аяғы мен II мыңжылдықтың басындағы материалдық мәдениеттің маңызды жетістіктері доңғалақты көліктің пайда болуы және қоладан металлургияның дамуы болып табылады.
Қазақстан аумағындағы қола дәуірі Андронов дәуірі деп аталады. Андроновтар-бір мәдени-тарихи қауымдастықты құрайтын қола дәуіріндегі (дала қола мәдениеттері) дала мал шаруашылығы дақылдарының тасымалдаушылары. Олар мал бағушылар болды, олардың негізгі байлығы табындар болды. Андроновтықтардың өгіздер тартқан төрт доңғалақты арбалары және атпен тартылған екі доңғалақты жауынгерлік арбалары болды.
Бірте-бірте андроновтар атқа мінуді қалап, күймелерінен бас тартты. Олар сондай-ақ егіншілікпен, аңшылықпен және балық аулаумен айналысты; шебер қолөнершілер болды, қару-жарақты жақсы меңгерген. Алдымен олар бекініс қабырғалары бар елді мекендер салды, содан кейін үлкен жартылай жерлестерден ашық елді мекендерде өмір сүре бастады. Кейінірек оларда жеңіл жер үсті тұрғын үйлері пайда болды. Андроновтардың мал шаруашылығы мәдениеті - Ұлы Дала өркениетінің қалыптасу жолындағы маңызды кезең.
- Андронов мәдениеті Еуразиядағы қола дәуірінің алғашқы мәдениеттерінің бірі болды, ол Оңтүстік Оралдан Орта Азияға дейін кең аумаққа таралды. Андронов тайпалары мал шаруашылығымен, егіншілікпен, металлургиямен, саудамен және қолөнермен айналысқан 1. Олар күрделі әлеуметтік ұйым құрды және өздерінің көркемдік дәстүрлерін дамытты 1.
- Андронов мәдениеті басқа мәдениеттерге әсер еткен көптеген инновациялар мен өнертабыстардың көзі болды. Олардың ішінде әскери және сауда мақсаттары үшін пайдаланылған дөңгелектері бар арбалар деп атауға болады 2, дамыған діни сананы көрсететін от пен өртеу культі 3, Металл өңдеудің жоғары деңгейін көрсететін қола құралдары мен қару-жарақтар 1.
- Андронов мәдениеті үнді-ирандықтардың атасы болды, олар кейіннен өз тілін, мәдениеті мен дінін ЕО Еуразиясының көп бөлігіне таратты. Үнді-ирандықтар үндістер, парсылар, мидиялықтар, парфиялықтар, сақтар, сарматтар, аландар және т.б. сияқты тарихи халықтарды тудырды. Олар сондай-ақ ежелгі мемлекеттерді (Мидия, Парсы империясы), әдебиетті (Ведалар, Авеста), философияны (веданта, зороастризм), ғылымды (астрономия, математика) және өнерді (сәулет, кескіндеме) құру арқылы әлемдік өркениеттің дамуына үлес қосты.
Осылайша, Андронов тайпаларының материалдық мәдениетінің жетістіктері әлемдік мәдениеттің дамуы үшін үлкен маңызға ие болды деген қорытынды жасауға болады, өйткені олар техникалық және рухани прогрестің жоғары деңгейін көрсетті және үнді-иран өркениетінің негізін қалады.
|
|
Достарыңызбен бөлісу: |
