Бағдарламасы «Дене шынықтыру және спорт мамандығы бойынша пәндерді оқытудың әдістемесі»
Дәріс. Тақырып: Кейбір спорт түрлеріндегі машықтану ерекшеліктері
жүктеу/скачать 209,08 Kb.
|
ДТТӘ дәрістер
| Дәріс. Тақырып: Кейбір спорт түрлеріндегі машықтану ерекшеліктері
Әр сапаны тәрбиелеудіњ әдістемесін оқу үшін алдымен, дене сапаларын тәрбиелеу әдістемесі сияқты жаттығулар мағынасы және демалыс, жүктемеге қатысты жалпы сұрақтарды анықтап алу қажет. Осы орайда ағзаның бейімделуі үшін жүктеменіњ қарқындылығы мен көлеміне мән беру қажет. Жекелей сапаларды тәрбиелеу әдістемесі нақтыланған тізбелік негізінде оқылады: Берілген сапаны тәрбиелеу мәселесі; Сапаны дамытуға қатысты жаттығулар; Дене сапаларын тәрбиелеудегі негізгі және қосымша әдістер; Демалыс пен жүктемені реттеу ерекшеліктері; Берілген сапаны дамытуда жаттығулардың сәйкестілігі; Жаттығушының жасы және жынысына байланысты сапаны тәрбиелеу ерекшеліктері. Иілгіштікті дамыту адамзат үшін дене мүсінін сақтауда және оған өмірге қажетті қозғалыстарды жүзеге асыруда қажет. Арнайы иілгіштікті меңгеруде тірек-қимыл аппараты қозқалысында спорттық және өзгеде қозғалыстар игеру үшін қажетті қозғалыс амплитудасына қол жеткізу керек. Шектен тыс иілгіштікті дамыту керек еместігін түсіну қажет. Студенттер иілгіштікті дамыту жайлы сабақты өткізу әдістемесімен және жаттығулардың әртүрлілігімен (жүктеменің ауырлығы және демалыс интервалы, жаттығушылардың жас ерекшелігіне қатысты иілгіштік деңгейіне мән беру), ерекшелігіміен танысуы қажет. Тақырыпты оқуды қортындылай келе, қимыл әрекетінде әртүрлі дене сапалықтарының даму үрдісіндегі байқалатын өзара байланысын анықтау қажет. Оқу мен тәрбие үрдісінің біртұтастығын қарастыра келе, дене сапалықтары икемділік пен машық арқылы көрінеді, жаңа қозғалыстарға оқыту сапаның белгілі деңгейдегі дамуына байланысты. Дене сапаларының мәнділігі жайлы түсінік “қимыл қабілеттілігі” және “дене сапалығы” жайлы түсініктерді меңгеруден басталады. Қимыл қабілеттілігі – адамның қимыл мүмкіншіліктерінің анықтамалық деңгейі, индивидуалдық ерекшеліктері. Дене сапалықтары – туа біткен морфофункционалды сапалар, осыған байланыста адамның дене белсенділігі қимыл әрекеті барысында өзің толық көрсету мүмкіншілігін алады. Адамның қимыл қабілеттерінің негізін дене сапалықтары құрайды, көріну формасы – қимыл икемділігі мен машықтары. қимыл қабілеттеріне күш, жылдамдық, күштік-жылдамдық, қимыл-координациялы қабілеттер, жалпы және арнайы төзімділік жатады. Одан кейін сапалық белгілері оқытылады: ептілік, иілгіштік, шапшаңдық және төзімділік. Сапаларды сипаттау барысында үнемі бір схеманы ұстанған жөн: сапаны анықтау; оның байқалу түрі, оның байқалуына әсер етін факторлар (физиологиялық, биомаханикалық, биохимиялық және т.б.). Бұл тұста көрсетілген сапаға тән сапалық даму динамикасымен танысу, қимыл әрекеттілігі мен фазалық демалыс пен жүктеменің ықпалымен жұмыс қабілеттілігіндегі өзгерістері ескеріледі. Соңында қимыл машықтары мен дене сапалықтарының дамуы мен байқалуы үрдісінің өзара байланысын ажырата түсіну. Иілгіштік және оны тәрбиелеу әдістемесінің негіздері – сұрақты талдауда иілгіштікті тәрбиелеу мәселесін анықтаудан бастау қажет. Иілгіштік – бұл қозғалысты үлкен амплитуда орындау қабілеттілігі (көріну түрі – белсенді; пассивті иілгіштік; иілгіштіктің көріну тәсіліне байланысты – динамикалық және статикалық). Иілгіштік әсіресе 15-17 жаста дамиды. Мақсатты түрде иілгіштікті дамыту 6-7 жастан басталуы қажет. Дене тәрбиесінде басты мәселе жан-жақты иілгіштік дамыту, өмірге қажетті қимыл әрекеттегі қабілеттіліктер – күштік, жылдамдық, төзімділікті осы деңгейде қамтамасыз ету. Иілгіштікті дамыту құралы ретінде, максималды амплитуда орындалатын жаттығулар қолданылады. Оларды немесе созылу жаттығулары (белсенді,пассивті ,статикалық) деп те атайды. Иілгіштікті жетілдіріп және дамытуда әдістемелік тұрғыда созылу жаттығуларын тиімді үлесін, жүктеменің дұрыс мөлшерін анықтау қажет. Иілгіштікті жоғары амплитуда арқылы бағалайды, сыналушы тарапынан мүмкіндігіне байланысты. Қозғалыс амплитудасын бұрыш градустары арқылы сызық өлшемімен белгілейді, арнайы аппаратура мен педагогикалық тесті қолдана отырып. Аппаратура құралымен өлшеу тәсілі – механикалық (гониометр көмегімен), механоэлектрлі (электрогониометр көмегімен), оптикалық, ренгенографикалық. Негізгі педагогикалық тесті бағалауда қарапайым бақылау жаттығулары жатады (бұѓана буындағы, омыртқа бағанасындағы, жамбас буындағы, тізе буынындағы, жамбас буындағы сергектік). Оны тәрбиелеу әдістемесінің негіздері және ептілігін анықтау үшін бірінші, жаңа қозғалыстарды тез меңгеру қабілеттілігі екіншіден, аяқ-асты өзгеретін жағдайға талабына сәйкес қимыл әрекетін қалыптастыру. Ептілік координациялық қабілеттіліктердің жиынтығы арқылы көрінеді, дене тұрақтылығын және қозғалыс амплитудасы қажеттілігін сақтау бойынша. Ептілікті тәрбиелеу барысында мәселелердің екі тобы шешіледі – дамуы үшін жанжақты және арнайы бағытталған. Осыдан шыға отырып, келесі мәселелер анықталады – дене бөліктері қозғалыстарымен келісе отырып қабілеттілігін жақсарту; қабілеттілікті дамыту қозғалысты өлшеу кеңістіктегі, уақыт және күш параметрлері бойынша; және т.б. Дене тәрбиесі және спорт тәжірибесі ептілікті тәрбиелеу үшін үлкен деңгейде артықшылығы бар – жоғары координациялы күрделі және жаңашылдық элементтерін ұстайтын дене жаттығулары. Ептілікті тәрбиелеуде келесі әдістемелік қадам негіздері қолданылады – координациялық күрделілікті өсіру арқылы жаңа әртүрлі жаттығуларды оқыту; аяқ-асты өзгеретін жағдайға талабына сәйкес қимыл әрекетін қалыптастыру арқылы қабілеттілікті тәрбиелеу; қимылдық қабылдау және сезіну негізінде кеңістік, уақыттық және күштік дәлдікті көтеру: рационалды емес бұлшық кернеулігін жеңу. Қимыл координациялық онтогенетикалық дамуда бала қабілеттілігі 11-12 жасында жаңа қимыл бағдарламаларын жасаудың жоғары деңгейіне қол жеткізеді. Дене тәрбиесі және спортта координациялық қабілеттіліктерді дамытуда келесі әдістер қолданылады – стандартты-қайталамалы жаттығулар: вариативті жаттығулар; ойындық; сайыстық. Қимыл координациялық қабілеттіліктердің әртүрлілігі олардың даму деңгейін бірыңғайлы бағалауға мүмкіндік бермейді. Сондықтан дене тәрбиесі және спортта әртүрлі көрсеткіштерді қолданылады, оның ішіндегі ең маңыздысы – қандай да бір комбинация, қозғалысты меңгеруге жіберілген уақыт; өзгерген жағдайға сәйкес қимыл әрекетін қайта құруға қажет уақыт; қимыл қрекетін техниканың негізгі сипаты бойынша нақты орындау; тепе-теңдік бұзылғанда тұрақтылықты сақтау; координациялық қатынаста күрделі қимыл тапсырмасын орындау тұрақтылығы. Осы негізде, аталған сұрақты оқу барысында ептілікті тәрбиелеуде негізгі талап үнемі жаңашылдық пен құралдың әртүрлілігі екендігіне мән беру қажет. Оқу құралында ептілікті тәрбиелеуде келтірілген әдістемелік тәсілдерді оқу қажет. Шапшаңдық және оны тәрбиелеу әдістемесінің негіздері - адамның функционалдық өзіндік ерекшілік кешені, қимыл сипатының шапшаңдығын қимыл реакциясының уақытын анықтайтын, шапшаңдық ұғымы арқылы түсіндіріледі. Шапшаңдық байқалғанда бағалау барысында ажыратады - шапшаңдық реакциясын алғыз жылдамдық қозқалысы; қозғалыс жиілігін. Шапшаңдықтың байқалуы бір-бірімен тәуелді емес. Адам жасайтын барлық қимыл реакциялары екі топқа бөлінеді: күрделі және қарапайым. Шапшаңдық пен жылдамдық түрлерінің байқалуы бірқатар факторларға байланысты – орталық жүйке жүйесінің және адамның жүйке-бұлшық аппаратының жағдайы; бұлшық ұлпасының морфологиялық ерекшеліктеріне; бұлшық күшіне; бұлшықтың қысымнан сабырлы қалыпқа тез түсу қабілеттілігіне; қозғалыс амплитудасына; жылдам жұмыс барысында қозғалыс координациясына қабілеттілік; жасы мен жынысы; адамның табиғи жылдамдық қабілеттілігі. Жылдамдықты дамыту үшін қолайлы кезең 7-11 жас саналады. Жылдамдық қабілеттілігін үшін негізгі мәселе ретінде келесі - жылдамдық қабілеттілігін жан-жақты дамыту; жылдамдық қабілеттілігін, жылдамдық және шапшаңдық қимылы маңызды рол атқаратын мамандық бойынша максималді дамыту; белгілі бір еңбек іскерлігінде жетістік тәуелді жылдамдық қабілеттілігін жетілдіру. Дене тәрбиесі және спорт тәжірибесінде қойылған мәселелерді шешу үшін шектеулі немесе мөлшерлі жылдамдықта орындалатын жылдамдықты дамыту құралдары қолданылады. Оларды үш негізгі топқа бөлуге болады – жылдамдық қабылеттілігінің жекелей компоненттеріне әсер етуге бағытталған жаттығулар; барлық негізгі жылдамдық компоненттеріне кешенді әсер ететін жаттығулар; жанасып әсер ететін жаттығулар. Жылдамдық қабілеттілігін тәрбиелеудің негізгі әдістері саналады: қатаң регламентацияланған жаттығулар әдістемесі (максималды жылдамдық қозғалысына қойылған қимылды қайталау); сайыстық әдіс; ойындық әдіс. Жылдамдық қабілеттілігін бағалау үшін төмендегідей бақылау жаттығуларының тобын қолданады (тесттер) – жылдамдықтың қарапайым және күрделі реакциясын бағалау үшін; жалғыздық қозғалыстың жылдамдығын бағалау үшін; әр түрлі бұлшық еттередегі қозғалыстың максималдық жылдамдығын бағалау үшін; біртұтас қимыл әрекетінде байқалатын, көп жағдайда қысқа қашықтықта жүгіруде жылдамдықты бағалау үшін. Осы орайда аталған сұрақты оқу барысында қимыл реакциясының шапшаңдығы мен қозғалыс шапшаңдығы (сондай-ақ жиілігі) бір-біріне тәуелсіз. Максималды жылдамдыққа жүйке жүйесінің оңтайлы қозу жағдайымен және шаршамаған тұсында қол жеткізуге болады. Қимыл реакциясын және қозғалыс шапшаңдығын дамытуға ықпал ететін әдістемелік тәсілдерді меңгеру қажет. Күш және оны тәрбиелеу әдістемесінің негіздері - бұл адамның бұлшық еттерінің күші есебінен қарсылықты жеңу және оған қарсы тұра білу қабілеттілігі. Күш қабілеттілігі өздігінен емес, қандайда бір қимыл әрекеті негізінде пайда болады. Осы тұста күш қабілеттілігінің көрінуі әр түрлі факторлар әсер етеді, оған үлес әр жағдайда өзгеріп отырады қимыл әрекетінің байланысына байланысты, адамның жас ерекшелігі, жынысы және тұлғалық қабілеттеріне байланысты. Осылардан ерекшелеп алады: өзіндік бұлшық еттер; орталық-жүйке: тұлғалық-психикалық; биомеханикалық, физиологиялық факторлар сондай-ақ қимыл әрекеті жүзеге асатын сыртқы ортаның әсері. Өзіндік-күш қабілеттілігін және оны басқа дене қабілеттерімен (жылдамдық-күш, жылдамдық ептілік, күш төзімділігі) біріктіруді ерекшелейді. Күш қабілеттілігін дамытуда негізгі мәселелер қатарына төмендегілерді жатқызамыз: адамның тірек-қимыл аппаратындағы барлық бұлшық еттерінің жалпы үйлесімділі дамуы; өмірге қажетті қимыл әрекеттерін күш қабілеттілігімен біртұтас жан-жақты дамуы; күш қабілеттілігін спорттың нақты бір түрі немесе кәсіби-қолданбалы дене тәрбиесі бойынша дамуына мүмкіндік және жағдай жасау. Күшті дамыту құралы болып бұлшық еттердің кернеулік деңгейін көтеруге бағытталған, жоғарғы деңгейдегі қарсылық күші бар жаттығулар табылады. Мұндай құралдарды күштік деп атайды. Олар негізгі және қосымша болып бөлінеді. Негізгі құралдар қатарына: сыртқы заттар күшімен; өз дене салмағымен; жаттығу құралдарын қолдану; жұлқына-тежеу жаттығулары; изометриялық жүйедегі статикалық жаттығулар жатады. Қосымша күштік жаттығу құралдарына қатарына: сыртқы ортаны қолдану жаттығулары; өзге заттардың қарсылығын қолдану арқылы. Бұлшықтық топтарға күштік жаттығулардың әсер ету деңгейіне байланысты жергілікті, аймақтық және жалпы немесе жалпы әсер етуші болып бөлінеді. Күштік жаттығуларды қолдану барысында салмақ салу көлемін көтерілетін жүк арқылы, немесе бір ретте қайталау мүмкіншілік санын максималды көлем пайызымен мөлшерлейді, қайталамалы макимум деген арнайы терминмен анықталады (ІМ). Бірінші жағдайда салмағы минималды болуы мүмкін (максимумнан 60 %), аз мөлшерлі (максимумнан 60 тан 70 %), орта (максимумнан 70 тан 80 %), үлкен (максимумнан 80 тан 90 %), максималды (максимумнан 90 % жоғары) (Р.Роман). Екінші жағдайда салмақ төмендегідей болуы мүмкін: Шектеулі – 1 ІМ; Шектеулімөлшерлі – 2-3 ІМ; Үлкен – 4-7 ІМ; Мөлшерлі үлкен – 8-12 ІМ; Кіші – 19-25 ІМ; Өте кіші - 25 ІМ жоғары (В.М.Зациорский, 1970). Дене тәрбиесі тәжірибесінде әртүрлі күштік қабілеттерді тәрбиелеуге бағытталған көп мөлшердегі әдістер қолданылады. Олардың ішіндегі кең таралғаны: максималды күш салу әдісі; шектеулі емес күш салу; динамикалық күш салу; “соққы” әдісі; статикалық әдіс (изометриялық күш салу; статодинамикалық әдіс; айнымалы жаттығу әдісі; ойын әдісі). Ұл баланың күшінің дамуындағы қолайлы кезең 13-14 тен 17-18 жас, ал қыз балаларда 11-12ден 15-16 жас саналады. Дене тәрбиесі тәжірибесінде мөлшерлі-күштік мүмкіндіктер екі тәсілмен бағаланады: өлшеу құралдары көмегімен – динамометр; динамографтар, тензометрлік күшөлшеуші құралдар; арнайы бақылау жаттығуларымен, күшке тестілер (жіп арқылы секіру, қолѓа тіреліп жерден итерілу, белаѓашта айналмалы көтерілу және т.б.). Берілген сұрақ негізінде қосымша және негізгі әдебиеттерді оқи отырып, күшті тәрбиелеудің (күш жаттығулары) арнайы құралдары жайлы нақты түсінік алу қажет. Бұлшық еттің әр тобына максималды мүмкіндігң 50 % төмен емес жаттығуларды күштік жаттығу қатарын санайды. Салмақ салу көлемін таңдау сұрағын қарастырған кезде, жаңабастағандарға алғашқыда орта салмақ салуды, ал жаттыққандарға мөлшерлі шектеулі және шектеулі салмақты қолдану қажеттілігін анықтап алу қажет. Күшті тәрбиелеудің – жаттығу әдістері қайталамалы және прогрессивті нұсқалары қандай негізгі әдістері ретінде қолданылатыны жайлы ары қарай нақты түсінік алу қажет. Күштік жаттығуларды қолдану тиімділігін (аптасына сабақ саны қанша, апта циклінде күштік жаттығулар орны және т.б.) қортындыда анықтау қажет. Төзімділік және оны тәрбиелеу әдістемесінің негіздері - бұлшық қабілеттілік үрдісі кезінде дене басқаруына қарсы тұра білу қабілеттілігі. Төзімділіктің байқалуы қимыл әрекетінің әр түрінде көрініс беруі көптеген факторларға байланысты: биоэнергетикалық, функционалдық және биохимиялық экономикаландыру, функционалдық тұрақтылық, тұлғалық-психикалық, генотипі (тектік), орта және т.б. Төзімділіктің дамуы мектеп жасына деінгі уақыттан 30 жасқа дейін созылады. Неғұрлым қарқынды тұсы 14тен 20 жас аралығы саналады. Төзімділікті дамытудағы негізгі мәселе әртүрлі қимыл әрекеті барысында талапты жағдай жасау; жылдамдықты дамытуда, күштік және координациялық-қимыл төзімділігін; спорт түрі барысында маңызды роль атқаратын төзімділік түрін жоғары деңгейде максималды жағдайға жеткізу. Жүрек-тамырларын және тыныс жүйесіне максималды өндіруді итермелейтін жаттығулар жалпы (аэробты) төзімділікті дамыту құралы ретінде саналады. Дене тәрбиесі тәжірибесінде циклдік және ацеклді сипаттағы әртүрлі дене жаттығулары қолданылады, мысалы жалғаспалы жүгіріс, велосипед тебу, жүзу және т.б. Негізгі талаптар, төмендегі тізіммен ұсынылады: жаттығулар мөлшерлі және үлкен күштегі жұмыстар ауқымында орындалу қажет: оның ұзақтығы бірнеше минуттан 60-90 минутқа созылады; жұмыс бұлшықеттердің ауқымды қызмететуімен жүзеге асырылады. Көптеген дене жаттығуларын орындау барысында қосылған жүктеменің ағзаға түсуі келесі компономенттермен сипатталады (В.М.Зациорский, 1966) – жаттығу интенсивтігі; жаттығу ұзақтығы; қайталау саны; демалыс интервалының ұзақтығы; демалыс сипаты. Мысалы, жаттығулар арасында демалысты жоспарлағанда немесе бір сабақ шегінде әртүрлі жаттығулармен интервалдың үш типін ажырату қажет: толық интервалдар; кернеулі интервалдар; минимакс интервалдар. Жекелей жаттығулар арасында демалыс сипаты белсенді және пассивті болуы мүмкін. Төзімділікті дамытудағы негізгі әдістер қатарына: ауыспалы интенссивтілігімен бірлік негіздегі жаттығулар әдістемесі; айнымалы жаттығулар әдістемесі; ойын әдістемесі; сайыстық әдіс. Осы негізде келесі ереже сақталады: қолжетімділік, жүйелілік. Төзімділіктің негізгі бір критериі уақыт саналады, уақыт бойы адам әрекеті барысындағы берілген қарқынын ұстайды. Спортта төзімділік өзге тест топтары арқылы өлшенеді, тест нәтижелері әлеуметтік мүмкіндіктердің жүзеге асу деңгейін байқатады. Дене тәрбиесі және спортта төзімділіктің салыстырмалы көрсеткіші танымалы саналатын: жылдамдық қоры, төзімділік индексі, төзімділік коэфиценті. Берілген тақырыпты қарастыру барысында жалпы және арнайы төзімділікті, олардың сипаттық ерекшеліктерін, спортта арнайы төзімділіктің қай түрлері орын алатынын ажырата білу қажет (жылдамдық, күштік, төзімділік ). Әртүрлі әдістемелік жаттығулар қалай қолданылады, демалыс интервалына жүктеме интенсивтілігі мен көлемінің сәйкестігі, жалпы және арнайы төзімділіктің әдістемелік ерекшеліктері қандай екендігін ұғыну маңызды. Төзімділікті тәрбиелеу әдістемесі жайлы айтылған мәліметке қосымша ретінде оқу құралында келесіні назарда ұстау қажет:жоғары мөлшердегі жұмысқа төзімділікті тәрбиелеуде жетекші ретінде қайталамалы-интервалды жаттығулар әдістемесі саналады, ағзаның қышқылемес тағамның жинақтылуы жағдайында жұмысқа қабілеттілігін қалыптастырады. Максималды қуаттың циклдік жұмыстағы төзімділігін тәрбиелеуде қысқа және ұзартылған (ұзақ спринт) бөліктегі қайталамалы жаттығулар негізгісі болады. Күштік төзімділікті тәрбиелеуде жетекші әдіс ретінде салмақ салудағы бір ретте 10-12 рет игеретін қайталамалы жаттығу саналады. Төзімділікті тәрбиелеуде мінезді (гимнастикада, спорттық ойындарда, күресте және т.б.) құрамдастыруда интервалды жаттығулардың әртүрлі нұсқалары, айналмалы ағынды жаттығу әдістері қолданылады. Қимыл сапаларының дамуы дене мүсінін сақтауға және адам үшін өмірдегі қажетті қозғалысын жүзеге асыруға қажет. Дене мүсіні сыртқы пішінімен көрінеді, әр адам үшін денесін түзу ұстау үшін. Сапалы дене мүсінін қалыптастыру бала кезден бекіп және жетілдіруде дене тәрбиесінің маңызды мәселесі сналады. Дене мүсінін негізгі антропометрлік белгілері ретінде: дене бөліктерінің сәйкестілік орналасуы (бас, дене және аяқ) тиістік жазықтық пен омыртқа профилінде (мойын, кеуде және бел бөліктеріндегі иірім көлемі). Дене мүсінін бес түрін ажыратады: тік, бүкір, шалқайған, иілген. Дене мүсінің тік түрінен басқалары ауытқушылық саналады. Дене мүсінін сапалы тұрғыда қалыптастыру денетәрбиесінің маңызды бөлімі саналады. Балалармен сабақта тәртіп болу қажет: әр сабақ, әр денеминуты, денемәдениеті үзілісі және күнделікті таңертеңгілік гимнастика денемүсінін түзететін жаттығулардан және денемүсінін бақылаудан бастау қажет. Дене салмағы және дене салмағын түсіру әдістемесі жайлы сұрақты ашу туралы бірер сөз. Денежаттығулары барысында, әсіресе күштік негізде бұлшықеттердің көлемінің (гипертрофии) өсуіне әкеледі. Күштік жаттығулармен айналысу әдістемесі сабақтары, бұлшықеттер салмағының ұлғайуына бағыттала отырып денежаратылысын жақсартумен қатар спортсменнің күшін көбейту мақсатында қолдануға болады. Айтылған мәселе бойынша қортынды шығады, бұлшықеттерді ұлғайтуға бағытталған жаттығуларға талап қойу: бұлшықеттер кернеулігі шектен тыс болмау қажет. Сонымен қатар жаттығудың басқа әдісін қолдана отырыпдене салмағын төмендетуге болады. Алдымен дені сау,жақсы жетілген ағза үшін майдың кішігірім жиналуы байқалады (ерлерде мөлшермен Ѕ дене салмағынан, әйелдерде мөлшермен 1/16). Естен шығармау керек май басу – қатерлі де қауіпті ауру. Сондықтан осыған қарсы қомақты, толық адамдарға максималды қарқынды жаттығулардан, ұзақ сарынды – жүріс, ескек есу, жүзу, шаңғыда сырғанау және т.б. ұзақ жұмыс барысында дене майы жойыла бастайды. Жүктеменің ұзақтығы мен қарқындылығы ағзаның мүмкіндігіне байланысты. Ай мөлшерінде дене салмағының төмендеуі қарт адамдарда 2-3 кг, жастарда 3-4 кг аспау қажет. жүктеу/скачать 209,08 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|