Бағдарламасы «Отбасы социологиясы»

Жұмыс оқу бағдарламасының титулды парағы

Нысан ПМУ Ұ С 7.18.3/30

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Павлодар

- әлеуметтану және гендер пәндерінiң тоғысқан жерінде пайда болған отбасы социологиясы ғылымының құрылымы мен ерекшелiгiн неғұрлым толық ашу;

- негізгі әлеуметтік институттардың бірі ретіндегі отбасының қазіргі орны мен ролін және отбасымен байланысты, қоғамда кең таралған ажырасу, жетімдік, ерте некелер, толық емес отбасылар, отбасындағы қақтығыстар сияқты мәселелерді анықтау, осы мәселелерді шешу бойынша қабылданған шараларды талдау;

- қазіргі әлем мен Қазақстандағы отбасылық-некелік қатынастардың жағдайын талдау, отбасы мен некенің ары қарай нығаюының негіздері мен маңыздылығын ашу;

- отбасы мен некенің әлемдік қоғамдық үрдістердің индустриализациясы, модернизациясы, ғаламдануы жағдайындағы ролін қарастыру; рассмотреть

Пәнді оқыту нәтижесінде магистранттар білуі керек:

- отбасылық-некелік қатынастарды талдау әдiстерiн;

- отбасы және неке институттарының қазiргi даму тенденцияларын;

- ең маңызды әлеуметтiк институт ретіндегі отбасы мен некенің даму тарихы және оны зерттеуде қолданылатын жалпы ғылыми және жеке ғылыми әдiстерді;;

- отбасылық-некелік қатынастардың социологиялық талдауының пәндiк облысын.
Пәнді оқыту нәтижесінде магистранттар жасай алуы керек:

- осы пәннiң шеңберiнде алынған бiлiмдер мен дағдыларды кәсiби қызметте қолдану;

- отбасы және неке әлеуметтануының пәндік облысын басқа ортақ әлеуметтiк мәселелер мен әлеуметтанулық теориялардан бөлу;

- бүкіл ғаламшар адамдарының өмiрiн қанағаттандырудың ең маңызды мүмкiндiгi ретіндегі алғашқы әлеуметтiк қауымдастық күйiн бейнелейтін қазiргi отбасылық-некелік ахуалды талдау.

- әлеуметтанулық зерттеулердiң әдiстерi;

- халықтың ғаламдық мәселелерi;

- қоғамның әлеуметтiк құрылымы.

Пәннің тақырыптық жоспары

ПМУ ҰС 7.18.2/07

Отбасы әлеуметтануы әлеуметтік білім саласы ретінде. Ғылымның объектісі. Отбасы әлеуметтануының пәнінің анықтамасы. Отбасының макро- және микроәлеуметтануы. Ғылыми танымның құрылымындағы отбасы әлеуметтануының әдіснамалық негіздері. Отбасы әлеуметтануы адамдар тобының (отбасының) өмір сүру әрекетінің және мәдениетінің ерекше саласы ретінде. Отбасы әлеуметтануының әлеуметтанулық ғылымдар жүйесіндегі орны.

Отбасының анықтамасы. Отбасының құрылымы және отбасы мүшелерінің қызметтік міндеттері. Отбасының қызметтері. Отбасының спецификалық және спецификалық емес қызметтері. Отбасының репродуктивті, экзистенциалды, әлеуметтендіру қызметтері. отбасының тәрбиелік, шаруашылық-тұрмыстық, эмоционалдық, рухани қарым-қатынас, әлеуметтік бақылау қызметтері.

Жұбайлық, туыстық және ата-аналық сипаттағы отбасы құрылымдары. Моногамдық және полигамдық неке. Эндогамдық және экзогамдық неке. Агамия және инцестке қойылатын тиым ұғымдары. Билік көрсеткіші бойынша патриархалды, матриархалды және эгалитарлы отбасылар түрлері. Серіктестік отбасылар және олардың түрлері. Синкратиялық және коллегиалды отбасылар. Автономды отбасылар. Патрилокальды, матрилокальды, унилокольды, эванкюлелокальды және неолокальды отбасылар. Гомогенді, гетерогенді, гомогамды және гетерогамды отбасылар. Кеңейтілген және нуклеарлы отбасылар. Құрамдас немесе күрделі нуклеарлы отбасылар, қайталанған отбасылар. Репродуктивті отбасы және бағдарлық отбасылар. Көпбалалы және жалғыз балалы отбасылар.

Отбасын зерттеу тарихы. Әлеуметтанудың пайда болуына дейінгі отбасы туралы көзқарастар. Платон, Аристотель, Гоббс, Руссо, Милль еңбектері. И.Я.Бахофен, Дж.Ф. Мак-Леннан, Ж.Ф.Лафито, Дж.Миллер, Д.Иениш, Л.Морган еңбектері. Әлеуметтік институт ретіндегі отбасын зерттеудің эволюциялық және функционалдық тәсілдері. Отбасын зерттеудегі ресейлік әлеуметтанушылардың қосқан үлестері: М.М.Ковалевский, Ю.И.Семенов, С.П.Толстов, М.О.Косвен, т.б. Отбасын эмпирикалық зерттеу. Отбасын әлеуметтік институт және шағын топ ретінде қарастыру. Отбасы әлеуметтануының дамуындағы қазіргі кезең. И.Кон, Г. Н. Андреева, Н. Бердяев, М. С. Мацковский, А.Г.Харчев, Я. Щепанский, С. И. Голод, А. И. Антонов еңбектеріндегі неке және отбасы мәселелері. Н. А. Аитов, М. М. Тажин, К. Г. Габдуллина, З. Ж. Жаназарова, С. И. Оспанов, М. Б. Татимов, т.б. еңбектеріндегі қазақстандық отбасының қазіргі жағдайын зерттеу.

Тарихтағы отбасыға дейінгі кезең. Топтық неке ұғымы. Көпбалалылықтың әлеуметтік нормалары жүйесі. Индустрияға дейінгі кезеңдегі отбасы. Орта ғасырлардағы патриархалды отбасы. Майорат қағидасы. Индустрияға дейінгі кезеңдегі отбасының өмір салты. Отбасы және индустриализация. Көпбалалы болу нормалары жүйесінің жойылуы. Отбасы институтының тиімділігі критерийлері.

Жалпы және отбасылық әлеуметтену ұғымдары. Әлеуметтенудің басқа институттарымен салыстырғандағы отбасының ролі. Жалпы әлеуметтену отбасындағы тұлғаның әлеуметтік мінез-құлқының диспозициялық құрылымының қалыптасуы ретінде. Отбасылық әлеуметтену және бала құқығы. Отбасылық әлеуметтенудің тарихи ерекшеліктері. ХV-XX ғғ. балаларды тәрбиелеудің әлеуметтік-мәдени үлгілері және оларды әлеуметтік оқшаулаудың түрлері. Әлеуметтенуді зерттеудегі қазіргі әлеуметтанулық тәсілдер. Феминизм және отбасындағы гендерлік әлеуметтену.

Отбасы әлеуметтік-символдық бірлік ретінде. Отбасындағы бірлесе өмір сүру тиімділігі. Отбасының өмірлік циклы. Отбасының өмір циклының толық болмауы. Отбасын генеалогиялық зерттеу. Геносоциограмма – ерекшеліктері мен мәні. Отбасындағы тұлғааралық қатынастар. Отбасындағы бірінші және екінші ретті қатынастар қайшылығы. «Отбасылық мәнсап» ұғымы. Модальды немесе бұзылмаған отбасы. Отбасылық бірлікті зерттеудегі әлеуметтанулық және психологиялық көзқарастардың ерекшеліктері.

Балалы болудың әлеуметтік нормалары немесе репродуктивті нормалар. Репродуктивті мінез-құлық: ұғымы, құрылымы. Репродуктивті үрдіс және репродуктивті цикл. Балалы болу қажеттілігі және репродуктивті бағдарлар. Репродуктивті мотивтер және оларды әлеуметтанулық өлшеу. Балалардың пайда болуының әлеуметтік, экономикалық, психологиялық мотивтері. Балалы болудың әйел және ерлер ішіндегі мотивтері. Балалы болу қажеттілігінің бағдарлары өлшемдері. Репродуктивті жағдайларды мәселелік және қарапайым тұрғыдан анықтау. Отбасының репродуктивті мінез-құлқының психологиялық ерекшеліктері.

Отбасылық мінез-құлық диспозициясы. Жұбайлар қажеттіліктерінің сәйкестігі. Некелік және ажырасулық мінез-құлық. Некелік статус пен некелік серіктестік қажеттілігі. Некемен қанағаттану және некенің тұрақтылығы. Отбасының ынтымақтастығы. Әлеуметтенулік немесе ата-аналық мінез-құлық. Ата-ана позицияларының типологиясы. Өзін-өзі сақтау немесе экзистенционалды мінез-құлық. Денсаулық әлеуметтануы және отбасы әлеуметтануы.

Неке мен ажырасу ұғымдары. Неке мен ажырасудың мотивтерін зерттеу. Отбасылық өмірді жоспарлауға, отбасылық қақтығыстардың пайда болуы мен алдын алуға әсер ететін әлеуметтік және психологиялық факторлар. Отбасының жойылуының алдын алу. Отбасындағы интеграция және дезинтеграция. Неке және ажырасу қазіргі заманда – нарықтық қатынастардың дамуы жағдайында. Ажырасулар статистикасы.

Отбасын зерттеудегі жүйелік тәсіл. Мәліметтердің деформациясын болдырмау мақсатындағы әлеуметтанулық зерттеу процедуралары. Сұрау, бақылау және контент-талдау әдістеріндегі зерттеу объектісі мен жағдайлардың өзара әрекеті. Фамилистикадағы сұрау әдісін қолдануда пікірлерді қалыптастыру және білдіру үрдістерін зерттеу ерекшеліктері. Сандық және сапалық әдістердің өзара бірін бірі толықтыруы.

Сапалық зерттеулердің түрлері, тактикалары және процедуралары. Сапалық зерттеудің практикумы. Сапалық зерттеулерді фамилистикалық және феминистік парадигмалары өкілдерінің қолдануы ерекшеліктері. Фамилистік зерттеулердің контент-талдауы. Көркем әдебиеттерді, фольклорды, сурет өнерін, жарнаманы талдау ерекшеліктері. Отбасы және балалар құндылықтарының әдеби мәтіндердегі индикаторлары. Отбасы құрылымдарын зерттеудегі индикаторларды статистикалық талдау. Ауыхша тарих әдісінің ерекшеліктері. Биографиялық сұхбат әдісі.

Отбасындағы институционалды қақтығыстар. Отбасы ішілік ролдер мен интеракциялар қақтығысы. Аз балалы және көп ажырасулы отбасылар – қақтығыстар негізі ретінде. Жастардың отбасы және өз денсаулығы туралы көзқарастарының қайшылықтары. Отбасылық және кәсіби ролдердің қақтығысы. Ерлер мен әйелдердің эмансипациясы. Индивидуалды құндылықтардың және отбасы құрылымдарының деформациясы. Отбасының негативті имиджін құрудағы БАҚ ролі.

Қазақстандағы отбасы және мемлекеттің отбасы саясаты мәселелері республикамыз бастан өткеріп отырған даму кезеңінің басты ерекшелігі ретінде. Отбасы мәселелері – толық емес отбасы, ажырасу, ерлі-зайыптылар жанжалы, жалғызбастылар мәселесі. Некелік-отбасылық қатынас бүгінгі таңдағы аса маңызды қоғамдық-саяси мәселе ретінде. Отбасы тіршілік әрекетінің экономикада, саясатта және мәдениетте жүретін үрдістермен және саяси-әлеуметтік шындықпен байланысы. Отбасы жағдайы және мемлекеттің отбасы саясатын жүзеге асыру өзекті мәселе ретінде. Отбасы саясаты – жалпы саясаттың бір бөлігі ретінде. ҚР отбасылардың даму ерекшеліктері, жаңа түрлері, өзгеруі. Отбасын әлеуметтік қорғау.

Отбасымен жүргізілетін әлеуметтік жұмыстың негіздері. Отбасымен жүргізілетін әлеуметтік жұмыстың міндеттері мен құрылымы. Отбасымен жүргізілетін әлеуметтік жұмыстың формалары мен әдістері. Отбасымен әлеуметтік жұмыс жүргізудің технологиялары Отбасымен жүргізілетін әлеуметтік жұмыстың отандық тарихы Отбасы жағдайын әлеуметтік – психологиялық анықтау. Отбасының заман талабына сай мәселелері. Жас отбасы әлеуметтік жұмыстың объектісі ретінде.

1) 2-тақырып Отбасы ұғымы: қызметтері мен құрылымы

1 Ғылыми танымның құрылымындағы отбасы әлеуметтануының әдіснамалық негіздері.

2 Отбасы әлеуметтануы адамдар тобының (отбасының) өмір сүру әрекетінің және мәдениетінің ерекше саласы ретінде.

3 Отбасы әлеуметтануының әлеуметтанулық ғылымдар жүйесіндегі орны.

4 Отбасының репродуктивті, экзистенциалды, әлеуметтендіру қызметтері.

1 Патрилокальды, матрилокальды, унилокольды, эванкюлелокальды және неолокальды отбасылар.

2 Гомогенді, гетерогенді, гомогамды және гетерогамды отбасылар.

3 Кеңейтілген және нуклеарлы отбасылар.

4 Көпбалалы және жалғыз балалы отбасылар.
3) 4-тақырып Отбасы әлеуметтануының жеке пән ретінде қалыптасуы

1 Отбасын әлеуметтік институт және шағын топ ретінде қарастыру.

2 Отбасы әлеуметтануының дамуындағы қазіргі кезең.

3 Н. А. Аитов, М. М. Тажин, К. Г. Габдуллина, З. Ж. Жаназарова, С. И. Оспанов, М. Б. Татимов, т.б. еңбектеріндегі қазақстандық отбасының қазіргі жағдайын зерттеу.

1 Отбасы және индустриализация.

2 Көпбалалы болу нормалары жүйесінің жойылуы.

3 Отбасы институтының тиімділігі критерийлері.

1 ХV-XX ғғ. балаларды тәрбиелеудің әлеуметтік-мәдени үлгілері және оларды әлеуметтік оқшаулаудың түрлері.

2 Әлеуметтенуді зерттеудегі қазіргі әлеуметтанулық тәсілдер.

3 Феминизм және отбасындағы гендерлік әлеуметтену.

1 «Отбасылық мәнсап» ұғымы.

2 Модальды немесе бұзылмаған отбасы.

3 Отбасылық бірлікті зерттеудегі әлеуметтанулық және психологиялық көзқарастардың ерекшеліктері.

1 Балалы болу қажеттілігінің бағдарлары өлшемдері.

2 Репродуктивті жағдайларды мәселелік және қарапайым тұрғыдан анықтау.

3 Отбасының репродуктивті мінез-құлқының психологиялық ерекшеліктері.

1 Әлеуметтенулік немесе ата-аналық мінез-құлық.

2 Ата-ана позицияларының типологиясы.

3 Өзін-өзі сақтау немесе экзистенционалды мінез-құлық.

4 Денсаулық әлеуметтануы және отбасы әлеуметтануы.
9) 10-тақырып Неке және ажырасу

1 Отбасының жойылуының алдын алу.

2 Отбасындағы интеграция және дезинтеграция.

3 Неке және ажырасу қазіргі заманда – нарықтық қатынастардың дамуы жағдайында.

4 Ажырасулар статистикасы.
10) 11-тақырып Отбасын зерттеудегі сандық тәсілдер

1 Сұрау, бақылау және контент-талдау әдістеріндегі зерттеу объектісі мен жағдайлардың өзара әрекеті.

2 Сандық және сапалық әдістердің өзара бірін бірі толықтыруы.
11) 12-тақырып Отбасын сапалық зерттеу әдістемелері

1 Отбасы құрылымдарын зерттеудегі индикаторларды статистикалық талдау.

2 Ауызша тарих әдісінің ерекшеліктері.

3 Биографиялық сұхбат әдісі.

1 Жастардың отбасы және өз денсаулығы туралы көзқарастарының қайшылықтары.

2 Отбасылық және кәсіби ролдердің қақтығысы.

3 Отбасының негативті имиджін құрудағы БАҚ ролі.

1 Отбасы мәселелері – толық емес отбасы, ажырасу, ерлі-зайыптылар жанжалы, жалғызбастылар мәселесі.

2 Отбасы саясаты – жалпы саясаттың бір бөлігі ретінде.

3 Отбасын әлеуметтік қорғау.

1 Отбасы жағдайын әлеуметтік – психологиялық анықтау.

2 Отбасының заман талабына сай мәселелері.

3 Жас отбасы әлеуметтік жұмыстың объектісі ретінде.

1) 1-тақырып Отбасы әлеуметтануының пәні

Отбасы әлеуметтануының пәнінің анықтамасы. Отбасының макро- және микроәлеуметтануы. Отбасы әлеуметтануы адамдар тобының (отбасының) өмір сүру әрекетінің және мәдениетінің ерекше саласы ретінде. Отбасы әлеуметтануының әлеуметтанулық ғылымдар жүйесіндегі орны.

ұсынылатын әдебиет: [3, бб. 15-28]
2) 2-тақырып Отбасы ұғымы: қызметтері мен құрылымы

Отбасының құрылымы және отбасы мүшелерінің қызметтік міндеттері. Отбасының спецификалық және спецификалық емес қызметтері. Отбасының тәрбиелік, шаруашылық-тұрмыстық, эмоциональдық, рухани қарым-қатынас, әлеуметтік бақылау қызметтері.

Серіктестік отбасылар және олардың түрлері. Синкратиялық және коллегиалды отбасылар. Автономды отбасылар. Патрилокальды, матрилокальды, унилокольды, эванкюлелокальды және неолокальды отбасылар. Құрамдас немесе күрделі нуклеарлы отбасылар, қайталанған отбасылар. Репродуктивті отбасы және бағдарлық отбасылар.

Әлеуметтанудың пайда болуына дейінгі отбасы туралы көзқарастар. Әлеуметтік институт ретіндегі отбасын зерттеудің эволюциялық және функционалдық тәсілдері. Отбасын зерттеудегі ресейлік әлеуметтанушылардың қосқан үлестері. Отбасы әлеуметтануының дамуындағы қазіргі кезең.

Топтық неке ұғымы. Орта ғасырлардағы патриархалды отбасы. Майорат қағидасы. Индустрияға дейінгі кезеңдегі отбасының өмір салты. Отбасы және индустриализация.

Отбасылық әлеуметтену және бала құқығы. Отбасылық әлеуметтенудің тарихи ерекшеліктері. ХV-XX ғғ. балаларды тәрбиелеудің әлеуметтік-мәдени үлгілері және оларды әлеуметтік оқшаулаудың түрлері. Әлеуметтенуді зерттеудегі қазіргі әлеуметтанулық тәсілдер.

Отбасын генеалогиялық зерттеу. Геносоциограмма – ерекшеліктері мен мәні. Модальды немесе бұзылмаған отбасы. Отбасылық бірлікті зерттеудегі әлеуметтанулық және психологиялық көзқарастардың ерекшеліктері.

Балалардың пайда болуының әлеуметтік, экономикалық, психологиялық мотивтері. Балалы болудың әйел және ерлер ішіндегі мотивтері. Репродуктивті жағдайларды мәселелік және қарапайым тұрғыдан анықтау.

Некелік статус пен некелік серіктестік қажеттілігі. Некемен қанағаттану және некенің тұрақтылығы. Өзін-өзі сақтау немесе экзистенционалды мінез-құлық.

Отбасының жойылуының алдын алу. Отбасындағы интеграция және дезинтеграция. Неке және ажырасу қазіргі заманда – нарықтық қатынастардың дамуы жағдайында.

Фамилистикадағы сұрау әдісін қолдануда пікірлерді қалыптастыру және білдіру үрдістерін зерттеу ерекшеліктері. Сандық және сапалық әдістердің өзара бірін бірі толықтыруы.

Көркем әдебиеттерді, фольклорды, сурет өнерін, жарнаманы талдау ерекшеліктері. Отбасы және балалар құндылықтарының әдеби мәтіндердегі индикаторлары.

Ерлер мен әйелдердің эмансипациясы. Индивидуалды құндылықтардың және отбасы құрылымдарының деформациясы. Отбасының негативті имиджін құрудағы БАҚ ролі.

Отбасы тіршілік әрекетінің экономикада, саясатта және мәдениетте жүретін үрдістермен және саяси-әлеуметтік шындықпен байланысы. Отбасы жағдайы және мемлекеттің отбасы саясатын жүзеге асыру өзекті мәселе ретінде..

Отбасымен әлеуметтік жұмыс жүргізудің технологиялары Отбасының заман талабына сай мәселелері. Жас отбасы әлеуметтік жұмыстың объектісі ретінде.

1 Әбдікерова Г. О.Тұлға әлеуметтануы: жоғары оқу орындарына арналған оқу құралы. Алматы : Қазақ ун-тi, 2009

2 Әбсаттаров Р., Дәкенов М. Әлеуметтану: оқу құралы. Алматы : Қарасай, 2009

3 Әлемдiк әлеуметтану антологиясы: [10 томдық]. Алматы : Қазақстан. (Мәдени мұра). 2007

4 Биекенов К., Садырова М.Әлеуметтанудың түсiндiрме сөздiгi. Алматы : Сөздiк-Словарь, 2007

Қосымша:

5 Антонова, А. И. Социология семьи : учебник для студ. вузов, обучающихся по спец. "Социология".-2-е изд., перераб. и доп. М. : ИНФРА-М, 2009

6 Арын Е. М. Орысша-қазақша түсiндiрме сөздiк. Әлеуметтану және саясаттану Павлодар : ЭКО, 2006

7 Әлеуметтану : Оксфорд сөздiгi. Алматы: Қазақстан, 2002

8 Ғабдуллина Қ. Құқық социологиясы: оқулық. Алматы : Заң әдебиетi, 2005

9 Икенов А. И., Жүсiпова А. Д. Әлеуметтану негiздерi : оқу құралы. Алматы : Экономика, 2004

10 Колесникова Г. И., Кабарухина И. А., Мирошниченко В. Н.Социология и психология семьи. Ростов н/Д : Феникс, 2007

11 Рахметов, Қ. Ж., Болатова, А. Н., Исмағамбетова, З. Н. Социология. Алматы : Өлке, 2005

12 Тұрғынбаев Ә.Х. Социология. Алматы, 2005

13 Ынтымақов С. А., Карпушина Т.Д. Отбасы құқығы : практикум Алматы : Заң әдебиетi, 2002

Мамандықтың жұмыс оқу жоспарынан көшірме

Нысан ПМУ ҰС 7.18.3/32