БАҒдарламасы семей 2014 Дәріс Қазақстан Республикасындағы экологиялық жалпы жағдайы

Ауыз су сапасының төмен болуы көбінесе су қоймаларына, су қорғау аймағына өндірістік қалдық сулардың көп жіберілуіне, рұқсатсыз көң- қоқыс төгуге, өзендер мен қойма маңына мал қораларын орынды- орынсыз салуға, канализация жүйелеріндегі апаттарға, тазарту қондырғыларының тиімсіз жұмыс істеуіне байланысты болады.

Енді су тазарту жөнінде бірер сөз. Көкшетау қаласындағы биологиялық тазарту стансасының жобалық қуаты тәулігіне 32 мың текше метр. Механикалық және биологиялық тазарту қондырғылары арқылы тәулігіне 18 мың текше метр су өтеді. Мырзакөлсор жинағышы 1972 жылдан бері пайдаланылуда. Оның су жинақтау көлемі 120 миллион текше метрге жетті. Бірақ мұндағы су бегетіне 1999 жылдан бері күрделі жөндеу жүргізілген емес. Лабораториялық тексерулер тазарту қондырғыларының тиімді екендігін көрсетті.

1. Қазақстан жер қорлары мен оларды пайдалану жолдары.

2. Қазақстан топырақтарының қазіргі экологиялық жағдайы

3. Бүлінген жерлерді қалпына келтіу.

Қазақстандағы егістікке пайдаланатын жерлердің де экологиялық жағдайы нашар. Ол республика бойынша 26610,7 мың га жерді алып жатыр.

2 Топырақтың ауыр металдармен және радионуклидтермен ластануы барлық аймақтарды қамтып отыр. Әсіресе, Қазақстан бойынша ірі өнеркәсіптер, кен орындары, қазба байлықтарды өндіру, соғыс -өндірістік қалдықтарды сақтау және оларды көму аймағында ерекше жылдам жүруде. Республика жерінде химиялық қалдықтар 2,3 млрд. т жетсе, ал 529 объектіде радиактивті қалдықтар сакталған. Өнеркәсіптерден шығарылған химиялық заттар Шығыс Қазақстан бойынша жылына 5 млн. т жетіп отырғаны тіркелген. Республика бойынша ластану деңгейі Бетпақ дала, Балқаш өңірі, Мұғаджар, Ертіс өңірі, Маңғыстау, Каспий маңы ойпаты, Іле Алатауы жазықтарында тым жоғары. Сырдария, Шу, Талас, Жайык өзендеріндегі жерлер қорғасын, фтор, бор, мыс, пестицидтер және нитраттармен ластанған.

Павлодар, Екібастұз, Қаратау, Тараз т.б. өнеркәсіп орындары аймағы геохимиялық ауытқуларға және уытты заттармен ластануға ұшыраған.

Дәріс №5.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1. 
   Жер категориялары бойынша жер ресурстарының қалай бөлінетін сипатаңдар?
   
2. 
   Топырақ эрозиясын болдырмау шаралары?
   
3. 
   Топырақты бонитеттеу?
   
4. 
   Жер кадастры деп?
   

Мазмұны
І. Кіріспе

КСРО заманында Қазақстан аумағында атом бомбалары сынақтан өтті. Ол үшін арнайы 18 млн га жер бөлініп, Семей ядролық полигоны ашылды. Бастапқысынды адамдарға, жануарлар мен табиғатқа тікелей зардабын тигізген ашық сынақтар жасалды. Сосын оларды жер астына жасай бастады. Атом бомбаларының жарылыстары сұмдық ауыр болды. Семей маңындағы радиациялық әсер аймағында тұратын 500 мыңдай адам осы сынақтан азап шекті.

Семей ядролық полигонның алғашқы жүргізілуі

Семей ядролық полигонындағы сынақтардың адамдарға, қоршаған ортаға әсері

Қалдықтар бұл шикізаттың, материалдардың, жартылай фабрикаттардың, басқада өндірісітк процестердің соңғы мақсатына дейін жетпей қалған қалдығы, дайын өнімді алғанда немесе толық және жартылай өзінің қолдану қасиеттерін жоғалтқанда пайда болады.

Адам баласының планета үстінде жинаған заттардың жалпы алмағы, жылына 4 трлн.т. жетеді. Жылына әлемдік экономикада 120 Гт қазба материалдарынан және биомассадан, барлығы 9 Гт (7,5 %) ғана өндіріс кезінде материалдарды өнімге пайдаланылады. Бұл көлемінің 80% артығы қайтадан негізгі және айналмалы материалды өндіріске енеді, яғни өндіріске қайтарылады. Тек 1,5 Гт адамдардың жеке тынысын қамтамасыз етеді. Қалдықтар өндірістік қызметтен, қолданыстан да пайда болуы мүмкін. Оыған сәйкес олар өндірістік қалдықтар және тұтыну қалдықтары болып бөлінеді. Өндірістік процесте ақаба сулар, түтінді газдар, жылу қалдықтары пайда болады.

Өндірісиік қалдықтар өнімді дайындағанда толық немесе жартылай өзінің тұтыну қасиетін жоғалтқан шикізат, материал және жартылай фабрикаттардың қалдығы, сонымен бірге шикізатты физико-химиялық немесе механикалық қайта өңдегендегі өнім, олар сәйкес өңдеуден өткеннен кейін халықшаруашылығында пайдалануы мүмкін. Қалдықтардың проблемасы әіресе үлкен қалаларда өзекті мәселе, оларда үлкен өндірістік кәсіпорындар, адамдардың көп болуы. т.б. бұл қалалардың экологиялық жағдайы көптеген факторларға байланысты. Оларға автокөлік газдары, жылу станцияларының атмосфераны ластауы, кәіпорындардың тастандылары, онымен қатар табиғи сулардың сұйық қалдығымен латануы.

тұрмытық бұйымдарға арналған аяқ киім киім кешек тұрмыстық ақаба сулар жатады.

Қалдықтардың жіктелуі. (классификацияы)

Қалдықтардың жіктелуі өнеркәіптің алаларына, агрегаттық күйіне, токинділігіне негізделген. Әрбір жағдайда аспектііне әйкес қарастырамыз: тазалануы, қайта өңдеуі, қалдықты көмуі, токсинді әсерінің алдын алу. Әрбір өндірістік саланың өзінің қалдықтарының клаификацияы болады. Қалдықтардың жіктелуі әртүрлі көрсеткішке байланысты ең негізгі адам денсацулығына қауіптілігі, зиянды қалдықтар, мысалы: инфекциялық, токсинді, радиоактивті болып бөлінеді. Зиянды заттар жіктелуі және

жалпы қауіптілік талаптары стандартына сәйкес, барлық өндірістік қалдықтар 4 қауіптілік клаына бөлінеді.
Кластар заттарға мінездеме:

Бірінші төтенше қауіпті

Екінші жоғарғы қауіпті

Үшінші орташа қауіпті

Төртінші аз қауіпті.
Қалдықтардың химиялық құрамына байланыты оның қай қауіптілік класына жататынын летальды дозасына ЛД₅О, сонымен бірге ПДК (ШРК) на байланысты анықтайды.

Қалдықтар күйіне байланысты қатты, сұйық және газ тәрізді болып бөлінеді. Қалдықтар шығатын жеріне байланысты тұрмыстық, өндірістік ауылшаруашылық болып бөлінеді. Құрамына байланысты негізгі көрсеткіші қалдықтың шығуы болып еептеледі – органикалық неорганикалық, онымен қатар жанатын немесе жанбайтын қалдықтар болып бөлінеді. Негізгі топқа энергия түріндегі қалдықтар энергетикалық деп аталады.

Тұрмытық және өндірістік қалдықтардың барлық түрлерін қатты және ұйық деп бөледі.

Қатты қалдықтар бұл металл, ағаш, платмасалар, және бақа материалдардың қалдықтары жатады, минералды және органикалық қалдықтар жатады. Өндірістік кәіпорындардың тазарту жүелерінен шыққан газдар және әртүрлі органикалық және минералды заттардан тұратын өндірістік қоқы.

Ұйық қалдықтарға өңдеуден кейінгі қалдықтардағы сулар және газдарды дымқыл тазарту жүйесінде пайда болған минералды немесе органикалық шаңдар.

Өндірітік және қолданған қалдықтардың түрлерін пайдалану мүмкінділігіне байланысты матералды ресуртарға, ал екінші жағынан экономикалық даму сатысында өңдеу тиіміз болатын қалдықтарға бөлуге болады. Өңделетін қалдықтар пайда болатын жеріне немесе арнайы

жабдықталған басқа кәіпорындарда қайтадан өңдеуден өтеді. Кейбір өндірітік қалдықтар пайдалану қасиетінен айырылған соң қазіргі кезде өз орындарын таба алмай келеді. Бұл қалдықтар қоршаған ортаға зияны бюолмаса көміледі.Санитарлық гигиена жағынан қауіптілік тудырса, қалдықтарды алдын ала қауіпіздендірлігеннен кейін көмеді. Қалдықтардың формасы және түріне байланысты 13 топқа бөледі:

1. Гальваношламдар және тұнбалар. Химиялық реактивтердің және реагендер қалдықтары; құрамында хром, никель, мыс, кобальт, мырш, қорғасын болатын химреактивтерді және реагендерді;

2. Су құбырларының және канализациялардың қалдық сулары, құрамында мұнай бар өндірітік тұнбалар;

3. Салқындатқыш сұйытқыштар, лак бояу, өндірісмтердің қалдықтары, мұнай қалдықтары, оңай жанты сұйықтар.

4. платмассалар, полимерлер, синтетикалық талшықтар, мата емес интетикалық материалдар қалдықтары.

5. резина техникалық бұйымдар, вулканизаторлар қалдықтары,

6. ағаш қалдықтары,

7. қағаз қалдықтары,

8. қара және түсті металдардың, темір қалдықтары.

9. шлактар, күлдер шаңдар қалдықтары.

10. тамақ қалдықтары.

11. жеңіл өнеркәсіп қалдықтары.

12. әйнек қалдықтары.

13. құрлыс индустриясының қалдықтары.

Қалдықтарды екіншілік шикізат ретінде толық пайдалану үшін олардың өндірістік жіктелуі жасалған. Мыалы: металдардың бөлшектері және қалдықтардың физикалық қаиеттеріне байланысты клатарға, химиялық құрамына байланысты сұрыптарға бөлінеді. Екіншілік материалдық реурстардың екі көрсеткіші бойынша жіктеген ыңғайлы. Олар пайда болу көзі және пайдалану бағыты қарастырылған.

Химиялық өнеркәібінде қолданылатын бөлімдердің көрсеткіштері:

-Қалдықтарды қолданатын сала химиялық өнеркәсіп.

-металдардың реурстары пайда болатын процес.

-қалдықтардың физико-химиялық қаиеттері.

-жиналатын қалдықтардың көлк\емі.

-Қалдықтарда бағалы көлемінің болуы.

-Бағалы көрсеткіштер.

-қалдықтардың қолданылу мүмкінділігі.

-қалдықтардың тамалдануы

-қалдықтьардың қоршаған ортаға әсері.
1.3. Қалдықтардың құрамы және қолданылуы.

Қалдықтардың химиялық құрамы табиғи минералды қор құрамынан ерекшелінеді. Кейбір жағдайларда қалдықтар құрамындағы компоненттер төмен болады. Ал кейбіреуі табиғи шикізатқа жоғары болады.

Қалдықтардың көптеген түрлерін қоршаған ортаға зиянсыз және отынның дәстүрлік түрлерінің орнына пайдаланылады және жылу алуға болады. Қалдықтардың көптеген түрлері қоршаған ортаға , қала мен ауыл халқына жоғары төменділігіне байланыты үлкен қауіп төндіреді. Оларға арнайы қауіпсіздіктің алдын алу шараларынсыз қөму және қоймаға орналатыру адамдарға және табиғатқа маңызды нәтижеге әкелуі мүмкін.

Бұл әсіресе радиоактивті жарылықа қауіпті қалдықтар, жеңіл ұшатын уландырғыш заттарға қатысты, осыған ұқарамастан кейбір қалдықтардың өзінің химиялық құрамымен физикалық күімен ешқандай зияны жоқ. Оларды көмуге, көлдерге, теңіздерге батырып жіберуге болады. Топырақтың химиялық ластануын нормаландыру ШРК бойынша қойылады. ШРК өз шамасы бойынша су және ауа қабылданған ШРК –дан ерекшеленеді. Бұл ерекшелік топпен байланысқа түсетін орта арқылы зиянды заттардың түсуімен түсіндіріледі.

      Әрине, сонымен бірге ядролық қаруды сынау, атом энергетикасының кәсіпорындары мен өнеркәсіп орындары бұған өте үлкен үлес қосуда. Радиоактивті көздердің таралуы мүмкін екендігі сөзсіз; бұл-авариялар, радиоактивті заттардың шашырап, шашылуы және тағы басқалар. Қуанышқа орай бұндай оқиғалар жиі болмайды.

       XX ғасырдың екінші жартысынан бері биосфераның радиоактивті ластануы шапшаңдай түсті. Онда радиоактивтік заттардың таралуы жыл сайын артып отыр. Географиялық қабықтың сан милион жылдар бойына тұрақты қалыпта болып келген радиоактивтік фон деңгейі көтеріле бастады. Бұл процестің келешектегі барлық зардаптарын болжап білу қиын.

       Радиоактивтілік ластайтын заттарды тарататын негізгі көздер әзірге ядролық жарылыстар болып отыр. Осы жарылыстардың салдарынан 1945-жылдан бері атмофераға түрлі рдиоактивті изотоптар, оның ішінде ұзақ уақыт сақталатын радиоактивті заттар тарала бастады. Олар атмосферадан топыраққа, беткі және грунт суларына, мұхиттар мен теңіздерге, тірі организмдерге түседі. …

… Үстіміздегі жылдың ақпан айында шетелдік радиоактивті қалдықтарды Қазақстан Республикасы территориясына көшу туралы заң лқыға түсті. Мәліметтер бойынша еліміздің территориясын толығымен тазалап шығу үшін 1 млрд. 110млн. доллар аржы қажет екен, ал жерімізге шет мемлекеттердің радиоактивті қалдықтарын көму 20-30 млрд.  доллар пайда әкеледі деген пікір бар. Алайда бүгінгі таңдағы экономикалық жағдайда 10-15 жылға бағдарланып отырған бұл жобаның тікелей  және қосымша шығындарын қалай есептеуге болады? Бұл заңды қабылдай отырып біз ұзақ мерзімді саяси және экономикалықжауапкершілікті өзімізге аламыз. Ал бұл жауапкершілікті тек біздің замандастарымыз ғана емес, келер ұрпақ, тіпті олардан кейінгі буында орындауға мәжбүр болады. Парламент бұл жобаны қабылдай отырып, бүгінгі буынды ғана емес, келешек ұрпақты да  қауіпті бизнестің тұтқынына  түсірер еді. Бұл заңды қабылдау арқылы еліміз өз территориясын « радиоактивті қалдықтар моласына » айналдырған ең бірінші мемлекет болар еді.

     Қазіргі кезде дүние жүзіндегі барлық ядролық қаруларды сынауға қарсы «Невада – Семей –Моруруа – Лабнор – Жаңа жер» халықаралық одағы құрылды.бұларға қосымша Қазақстандағы экологиялық жағдайды жақсарту мақсатында қоғамдық негізде «Елім – ай» халықаралық экологиялық қоры және «Эко – Қазақстан» экологиялық ассоциациясы  құрылды.

     Қазіргі кезде Қазақстанның көптеген өңірі экологиялық апатты аймақ деп аталады. Соның бірі Семей полигоны болып табылады. Бұл 18 мың км аймақты алып жатыр. Бұл өңірде 1949 жылдан 1989 жыл аралығында бұл жерде 510 рет ядролық жарылыс болып, сынақтар өткізілген. Осындай жойқын әрекеттерден Семей аймағының табиғаты мен халқы өте ауыр зардап шегуде. Мұндай сынақ аймақтары Қазақстанның 34 нүктесінде болғандығы да белгілі болып отыр.
Даріс 9. ҚР биоалуантүрлілік.

1 Биоалуантүрліліктің қалыптасуы

2 Қазақстандағы ландшафттық және биологиялық әртүрліліктің жоғалуы.

1 Ерекше экологиялық, ғылыми және рекреациялық мәндегі өсімдіктер мен жанарлардың сирек және жойылу қаупі бар түрлерін, бірегей үлгідегі жерлерді, табиғи және тарихи-мәдени кешендер мен нысандарды сақтаудың ең тиімді шаралары – ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру болып табылады.

Қазақстан Республикасының табиғи-қорық қорының жағдайына қазіргі заманғы талдау жасау нәтижелеріне сүйенсек, сүтқоректілердің 178 түрлерінің 140 түрі (78,6%) қорғалады, оның ішінде 22 түрі Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген, сондай-ақ құстардың 346 түрі (87,4%), бауырымен жорғалаушылардың 31 түрі (63,2%), балықтардың 23 түрі (22,1%) қорғалады. Бұлар Қазақстанның бірегей флоралық және фауналық әртүрлілігін сақтауды қамтамасыз етпейді.

Қазақстанда ғаламдық маңызы бар экожүйелердің бірнеше қатары бар, олардың ішінде солтүстік шөлдер, реликті шыршалы ормандар және бірегей тау экожүйелері бар. Қазақстан шөлдері мен тау жүйелері Жабайы табиғаттың Дүниежүзілік Қорының Ғаламдық Тізіміне енгізілген. Бұл жүйелер ең маңызды экологиялық аймақтарды (орталық азия шөлдері мен ортаазиялық тау шалғындары мен орман алаптары) алып жатыр. Халықаралық мәні бар Рамсар конвенциясының сулы-батпақты жерлерінің тізіміне Каспий теңізінің маңындағы жағалаулар мен Орал өзенінің атырауы, Алакөл-Сасықкөл және Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйелері енгізілген.

2 Қазақстандағы ландшафттық және биологиялық әртүрліліктің жоғалуы мен қысқаруының негізгі факторлары мекен ету ортасына техногендік және антропогендік әсерлері, сонымен қатар, аридизация және шөлдену үрдістері болып табылады. Биологиялық әртүрліліктің жойылуы табиғи экожүйелердің бұзылуы, аумақтағы су режимінің өзгеруі, орман алқаптарының жойылуы, биологиялық қорлардың шамадан тыс пайдаға асырылуы, өнеркәсіптік және ирригациялық сулардың шығарындылары, өсімдіктер мен жануарлардың бөтен түрлерін енгізу салдарына байланысты. Биоәртүрліліктің жоғалу қаупі температураның артуымен, экожүйелердің сумен қамтылу жағдайының нашарлауы және сәйкесінше, шөлдену қырқынының тез жүруімен байланысты климаттың өзгеруі есебінен артады.

Биоалуантүрлілік – адамзатты шексіз ұзақ уақыт энергетикалық, техникалық және басқа ресурстармен қамтамасыз етудің жалғыз көзі.

Биоалуантүрліліктің экожүйедегі байланыстарының толық болуының шарты және негізгі факторы бола отырып, оның ең маңызды қасиеті – тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Элементарлық (іс жүзінде бөлінбейтін) экожүйелердің көптүрлілігі ең алдымен олардың түрлік құрамымен анықталады. Ал ең ірі экожүйелер үшін алуан түрліліктің артуына оларға кіретін кіші деңгейдегі экожүйелердің маңызы артады.

Экология ғылымы ең маңызды биоалуантүрлілік туралы ғылымды зерттейді. Табиғаттағы барлық биологиялық процестер биосфера мен экожүйелерден тыс жүрмейді. Осыдан биоалуантүрліліктің үш үлкен бұтағы тарайды. Әрбір бұтағы деңгейлерге бөлінеді. Биоалуантүрліліктің әр деңгейі бөлімдерге бөлінеді. Бұл бөлімдерде биоалуантүрлілік әртүрлі тірі ағзалардың арасындағы ерекше туындысы ескеріледі. Олардың арқасында көрсеткіші құрылады, қоршаған ортаға төзімділікті қамтамасыз етеді. Биоалуантүрліліктің жоғары деңгейде көптеген әртүрлі экожүйелер және ландшафтар орналасады. Табиғатта біртекті мекен орталары болмайды.

Біз биоалуантүрлілік жайында сөз еткенде, ең біріншіден көптеген жануарлар, өсімдіктер, саңырауқұлақтар және микроағзалар түрлерін жатқызамыз. Кез келген түр дараларды құрады. Генетикалық жағынан бір біріне өте жақын келеді. Олар еркін шағылысады және өсімтал ұрпақ береді. Сол уақытта кейбір даралар түрлері басқа даралар түрлерімен еркін шағылыса алмайды. Ғалымдар әрдайым жаңа жануарлар, өсімдіктер, саңырауқұлақтар және микроағзалар түрлерін сипаттап, жаңа түрлерін атауда. Біздің планетамыздағы түрлердің нақты санын ешкім келтіріп бере алмайды. Алайда жануарлардың түрлері өсімдіктер мен саңырауқұлақтардың, бактериялардың санынан әлдеқайда басым түседі.

2 Техносфераның биосфераға жасайтын қысымының ең манызды көрінісі – табиғи экожүйелердің кедейленуі,яғни биоалуантүрліліктің кемуі болып табылады.

Биоалуантүрлілік тек маңызды шаруашылық қор ғана емес, ол биосфераның тіршілік етуінің  басты шарты болып табылады.

Рио-де-Жанейрода өткен 1992 ж. БҰҰ конференциясында қабылданған үш арнайы Мәлімдемелер мен Конфенциялардың екеуі биологиялық қорлар мен биологиялық алуантүрлілікті сақтаусыз тұрақты даму мүмкін емес екенін көрсетті.

Қазіргі адамның азық – түлік ретінде қолдануға болатын бірнеше мың түрлер белгілі. Бірақ іс жүзінде өсімдіктер мен жануарлардың 200 – 250- ден аспайтын түрлері пайдаланады. Ауылшаруашылық өнімдерінің басым көпшілігі 12 -15 өсімдік береді.

Жабайы түрлер – табиғи экожүйелерден алынатын бағалы өнім көзі және әсіресе, ауылшаруашылық жануарлары мен өсімдіктердің жаңа қол тұқымдары мен іріктемелерін шығаруда маңызы зор.

Жабайы түрлер – дәрі - дәрмектердің маңызды көзі. Қазіргі кезде осы мақсатта шамамен 5 мың өсімдіктердің түрлері қолданылады. Олардың жалпы бағасы 40 миллиард доллар. Шипалы қасиеттері бар өсімдіктердің көптеген түрлері әлі медицинада қолданылмай келеді.

Биоалуантүрлік – адамзатты шексіз  ұзақ уақыт энергетикалық, техникалық және басқа ресурстармен қамтамасыз етудің жалғыз көзі.

Биоалуантүрлік экожүйелердегі  байланыстардың толық болуының шарты және негізгі фактор бола отырып,оның ең маңызды қасиеті – тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Неғұрлым экожүйенің деңгейі жоғары болса,соғұрлым оны құрайтын элементтердің көпшілігі олардың алуантүрлілігін қамтамасыз етеді. Элементарлық экожүйелердің  көптүрлілігі ең алдымен олардың түрлік құрамымен анықталады, ал ірі экожүйелер үшін алуан түрліліктің артуында оларға кіретін кіші деңгейдегі экожүйелердің маңызы артады.

Экологиялық мәселерді бір жолы – Қызыл кітап. Табиғат ресурстары мен табиғатты қорғаудың Халықаралық одағы (МСОП) бүкіл планетаның Қызыл кітабын құрастырған.

Қызыл кітапқа сирек және жойылу қаупі төніп отырған ағзалар енгізілген. Қызыл кітапқа енген түрдің шамамен санының кему себебі,таралу территориясы қорғау үшін орындалатын іс – шаралар және т.б.мәліметтер көрсетіледі.

Қызыл кітаптың бірінші томы 1963 жылы шығарылды.1972 ж.оның бес томы жарық көрді. Қызыл кітапқа сүтқоректілердің 236 түрі, құстардың 287, қосмекендердің 36 және бауырмен жорғалаушылардың 119 түрі, балықтар мен жоғары сатыдағы өсімдіктердің тізімдері кіреді.

Табиғатты қорғаудың маңызды формаларының бірі – ерекше қорғауға алынған территориялар. Осындай территориялардың түрлері көп: қорықтар, қорықшалар, табиғи ескерткіштер, ұлттық және табиғат саябақтары, ботаникалық бақтар, биосфералық резерваттар. Қорықтар – табиғатты  қорғаудың бір түрі. Қазіргі кезде қорықтық территориялар Жер шарының шамамен 1,6-2,0%-ын құрайды. Дүние жүзіндегі ең ірі ұлттық саябақ Гренландияда. Оның ауданы шамамен 7 млн.га.

Қорықтар – толық қорғаудың жетілдірілген түрі, себебі, оған табиғи кешен кіреді де, табиғат қорларын шаруашылықта пайдалануға рұқсат берілмейді.

Белгілі бір шаруашылық жұмыстарын жүргізе отырып, табиғаттың ерекше объектілерін қорғауға алынған жүйені ұйымдастыру түрі – қорықшалар болып табылады.

Табиғи тіршілік ортасын қорғайтын категориялардың біріне табиғи (ұлтық) саябақтар жатады. Олардың негізгі міндеті – халықты рекреациялық қамтамасыз ету.

Қазақстан қорықтары. Қазір Қазақстан территориясында 10 нан астам қорықтар жұмыс істейді.

Қазақстан территориясының 3,8%-ы орманды жерлер алып жатыр. «Қазақстан-2030» стратегиясында бұл көрсеткіш 5,1%-ке дейін көтеру жоспарланған.

1997 жылы республикамыздың орман қорының территориясында 2257 орман өрттері орын алған. Бұл өрттердің 70%-ы отты дұрыс пайдаланбау себепті орын алған.

1997 жылы Түркияның Анталия қаласында орман шаруашылығы  бойынша Дүниежүзілік конгресс өткен. Оған 146 елдің ішінде Қазақстан да қатысты.    

Дәріс №015. Қазастанда қалыптасқан экологиялық мәселелерді шешу жолдары..

Мақсаты: Қазастанда қалыптасқан экологиялық мәселелерді шешу жолдарын табу.

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Қоршаған орта ахуалы.

2. Қоршаған ортаны қорғау заңдары

3. Экологиялық қор жауапкершілігі.

2Қазіргі кезде қоғам мен қоршаған ортаның , сондай –ақ қоршаған ортаға байланысты тұлғалардың іс-әрекеті құқық нормаларымен белгіленген өзара қарым-қатынастарды зердеуден басталады. Қазақстанның экологиялық құқығы құқық саласы ретінде 1917 жылы Қазан төңкерісінен кейін, ғылымда Кең мағынадағы жер құқығының құрамында пайда болған, Бастапқы кеде бұл сала табиғи ресурстарды пайдалану мен қорғау жөніндегі қоғамдық қатынастарды реттеп отырды . Кейін табиғат қорғау нормаларының дамуына байланысты бірнеше дербес құқық салаларының пайда болуына әкеп соқтығ олар-жер, су, орман, тау құқығы. Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының негiзгi принциптерi:

   14) Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының халықаралық құқық принциптерiмен және нормаларымен үйлесуi;

1. Қоршаған орта ахуалы.

2. Қоршаған ортаны қорғау заңдары

3. Экологиялық қор жауапкершілігі.

Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №1

1. 
   Тақырып: Қазақстан экологиясына кіріспе.
   

1. 
   Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003
   
2. 
   Дәрібаева.Ж.Е,Баешов.Ә.Б,Сермаңызов С.С Эклогия Астана Дәнекер 2005
   
3. 
   Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж.
   
4. 
   Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж.
   
5. 
   Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004
   

Шетелдердегі қоршаған ортаны басқару Қоршаған орта сапасын бақылау, бағалау жүйесі. Мемлекеттік экологиялық сараптама.

1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003

3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж.

4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж.

5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004

Қоршаған ортаның физикалық ластануы

Қоршаған ортаға тигізетін шу әсері. Қоршаған ортаның биологиялық ластануы

Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу

Әдебиеттер

1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003

3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж.

4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж.

5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004

1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003

3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж.

4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж.

5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004

1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003

3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж.

4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж.

5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004

Алматы қаласының экологиялық жағдаы мен жақсарту жолдары. Шымкент қаласының экологиялық жағдайы мен жақсарту жолдары. Өскемен қаласының экологиялық жағдайы мен жақсарту жолдары

1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003

3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж.

4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж.

5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004

Қазақстанда тұрақты экологиялық даму бағдарламасы.

Тұрақты даму бойынша Стокгольм конференциясы..

Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу

Әдебиеттер

1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003

3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж.

4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж.

5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004

Топырақты тыңайту мәселелері. Қазақстанның суарлалы егіншілігі.

1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003

3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж.

4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж.

5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004

1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003

3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж.

4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж.

5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004

1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003

3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж.

4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж.

5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004

...

1. 
   Қазақстан экологиясының негізгі терминдерінің сөздігін жасау
   
2. 
   Қоршаған орта сапасының адамдар денсаулығына әсері.
   
3. 
   Қазақстанды қоршаған ораты қорғау нормалары мен нормативтер жүйесі
   

Өткізілу түрі: Семинар

1. Шетелдердегі қоршаған ортаны басқару

2. Қоршаған орта сапасын бақылау, бағалау жүйесі..

3. Мемлекеттік экологиялық сараптама.

Өткізілу түрі: Семинар

1. Қоршаған ортаның физикалық ластануы

2. Қоршаған ортаға тигізетін шу әсері

3. Қоршаған ортаның биологиялық ластануы

Өткізілу түрі: Семинар

1. Атмосфера ауасына автокөліктердің әсері..

2. Киота хаттамасындағы қалыптасқан негізгі міндеттер.

3. Атмосфераның қорғау шаралары.

4. Климаттың өзгеруі жөніндегі нарықтық Конвенцияның негізгі ережелері қандай.

Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу

5- Тақырып: Гидросфера экологиясы.

Өткізілу түрі: Семинар

1. Су ресурстарын қорғау және оңтайлы қолдану.

2. Тұйықтанған шығын ұғымы. өндірісті экологияландырудың мәні, әдістері.

3. Жер асты суын қорғау.

Өткізілу түрі: Семинар

1. Ертіс өзеннің экологиялық прблемалары..

2. Алматы қаласының экологиялық жағдаы мен жақсарту жолдары..

3. Шымкент қаласының экологиялық жағдайы мен жақсарту жолдары

4. Өскемен қаласының экологиялық жағдайы мен жақсарту жолдары

Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу

7- Тақырып : Экологияның ғаламдық проблемалары

Өткізілу түрі: Семинар

1. Экологияның ғаламдық проблемалары. Рим клубы

2. Рио-де Жанейродағы БҰҰ концеренциясы..

3. Қазақстанда тұрақты экологиялық даму бағдарламасы.

4. Тұрақты даму бойынша Стокгольм конференциясы..

Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу

8- Тақырып: Қазақстанның топырақ экологиясы.

Өткізілу түрі Семинар

Мақсаты: Қазақстан топырақтарының қазіргі экологиялық жағдайы мен қорғау жолдарын анықтау.

Жоспары

1. Қазақстан топырақ жамылғысының жағдайы.

2. Қазақстанда топырақты бағалау жұмыстары

3. Жердің тұйықтанған шығыны. Топырақты бониттетеу.

4. Жер мониторингісі мне жер кадастрі.

5. Топырақты тыңайту мәселелері. Қазақстанның суарлалы егіншілігі

Өткізілу түрі: Семинар

1. ШҚО өсімдіктері олардың қорғау

2. Таулы аудандарда өсетін өсімдіктер..

3. Қазастанда дәрілік өсімдіктер..

Өткізілу түрі: Семинар

1. ШҚО хайуанаттар әлемі.

2. Қызыл кітапқа енген жануарлар тізімі.

3. Мал шаруашылығының экологиялық мәселесі.

Өткізілу түрі: Семинар

1. 
   Ормандарға рекреациялық қысымның әсері.
   
2. 
   Тропиктік ормандар мәселесі
   
3. 
   Ормандардың зақымдануының жалпы заңдылықтары
   

Курчатов қаласының жағдайы. Чернобль апатының зардаптаы. Әскери полигондар орналасуы мен экологиялық зардап салдары

жалпы заңдылықтары.

Өткізілу түрі: Семинар

1. 
   Курчатов қаласының жағдайы.
   
2. 
   Чернобль апатының зардаптаы
   
3. 
   Әскери полигондар орналасуы мен экологиялық зардап салдары
   

Өткізілу түрі: Семинар

1. 
   Родон ұғымы мен оның әсері.
   
2. 
   Радиактивті заттар
   
3. 
   Радициядан қорғану жолдары
   

Өткізілу түрі: Семинар

1. Қазақстан ерекше қорғалатын аймақтары

2. Қазақстанда жаңа қорықтар ұйымдастыру болашағы.

3. Биосфераны қорғаудың қызыл кітабы

Өткізілу түрі: Семинар

1. Қоршаған орта ахуалы.

2. Қоршаған ортаны қорғау заңдары

3. Экологиялық қор жауапкершілігі.

мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда

талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу.

Методикалық ұсыныс: семинарларға берілген сұрақтарға конспект жасап

шептік және қортынды бақылауда ауызша немесе тест сұрақтары бойынш

жауап беру үшін өткен материалдарды үнемі қайталап, лекцияда алған