Бағдарламасы студенттері үшін шымкент, 2023 2

171 
құралған). Осы БАЗ-дың диссоциациясы келесi кластарда бөлiнiп сипатталады: а) 
анионды активтiлер - ерiтiндiде қолдану процесiнде функционалдық топтары терiс немесе 
керi зарядталған органикалық ионға ажыратылып, беттiк активтiлiгiмен берiледi (карбон 
қышқылының тұзы, алкилсульфаттар, алкилсульфонаттар); б) катиондыактивтiлер – оң 
зарядталған органикалық иондардан құралады, беттiк активтiлiгiмен сипатталады 
(төртiншiлiк аммонийлiк, негiздегiлер, аминдердiң тұздары); в) ионогенсiз (ионогендi 
емес) практикада сулы ерiтiндiде ион түзбейдi (спирттер, эфирлер т.б.); г) бiр немесе 
бiрнеше функционалдық топтардың амфолиттерi, бұлар сулы ерiтiндiлерде ионданады 
және ортаға тәуелдiлiгi аниондыактивтi немесе катионактивтi сипатымен қабылеттi 
(аминдi-карбон қышқылдар және олардың тұздары), яғни амфотерлiк қосылыстарға ұқсас. 
Екiншi топқа жоғары молекулалық БАЗ жатады, яғни полимер тiзбегiнiң барлық 
ұзындықтарына бiрдей жалғанған немесе орналасқан гидрофильдi және гидрофобты 
бөлiктер. БАЗ-дың композициясының қолдану аймағы халық шаруашылығының әр-түрлi 
саласында қолданылып жүр. Ал резина өнеркәсiбiнде БАЗ адгезияны төмендеткiштер 
және резина қоспасы үшiн ажыратқыш құрам (изоляция) ретiнде пайдаланылады. 
БАЗ-дың химиялық және физикалық қасиетi молекулалық массасына тәуелдi, 
ондағы атомдардың орналасуына қарай, сонымен бiрге молекулалық және атомдық өзара 
әсерiне байланысты. Аниондыактивтi БАЗ-дың суда ерiгiштiгi температура мен тiзбектiң 
тармақталуы өскен сайын байқалады, осындай жағдайда тура тiзбектiң ерiгiштiгi оның 
ұзындығы өскен сайын төмендейдi. Ал ионогендi емес БАЗ-ды зерттегенде оның 
ерiгiштiгi температураға байланысты екенi анықталды, полигликольды тiзбек ұзын болған 
сайын ерiгiштiк жоғарылай түседi /10/. 
Аниондыактивтi БАЗ, 
«Прогресс» 
маркалы БАЗ негiзiндегi адгезияны 
төмендеткiштер құрамы болып табылады. Оның активтi бөлiгi мына өрнекпен көрсетiлген 
– C
n
H
2n+1
CH(CH
3
)OSO
3
Na (n=6-16)-натрийдың екiншiлiк алкилсульфаты деп аталады. 
Синтетикалық май қышқылының натрий тұздарының фракциясы С
11-19
натрийдың 
алкилсульфаты («Прогресс»), натрийдың алкилсульфатының фракциясы С
11-17
(«Вольгонат»), натрийдың алкилбензолсульфонатының фракциясы С
10-12 
(«Сульфонол»). 
Резина өнеркәсiбiнде БАЗ «Прогресс» маркалы адгезияны төмендеткiштi қолданып, 
жұмыс жүргiзгенде оны сақтағанда тұрақсыздық танытып, технологиялық қиындықтар 
туғызғаны соңғы уақытта байқалып, проблемалар туғызуда, 20%-тi сулы ерiтiндiде БАЗ 
«Прогресс» маркасын темiр жол цистерналарында тасымалдауда, сульфобеқосылыс 
тұнбаға түседi, сақтау барысында рН құрамы 8,0-8,5-тен 4,0-4,5-ке дейiн төмендейдi. 
С
n
H
2n+1
CH(CH
3
)OSO
3
Na + H
2
O 

C
n
H
2n+1
CH(CH
3
)OSO
3
OH+NaOH 
Бұл реакциядан тепе-теңдiк байқалады, келесiде алкилсульфоқышқылының 
гидролизi оң жақта көрсетiледi : 
С
n
H
2n+1
CH(CH
3
)OSO
3
ОН 

 

O
H
2
С
n
H
2n+1
CH(CH
3
)OН+Н
2
SO
4
Күкiрт қышқылы екiншiлiк спирттiң әлсiз диссоциациялы жүйесiне жинай келе, рН 
ортаны төмендетедi. Сонымен қатар ол сiлтiмен (NaOH) де реакцияға түсiп, күкiрт 
қышқылды натрий тұзын түзедi: 
Н
2
SO
4
+ NaOH 

Na НSO
4
+H
2
O 
Na НSO
4

Na
+
H
+
+ 
-
2
4
SO
Бәрiмiзге белгiлi рН-тың төмен көрсеткiшi өндiрiстiк жағдай үшiн өте тиiмсiз, 
өйткенi өнеркәсiптi құрал-жабдықтары коррозияға ұшырайды.

172 

жүктеу/скачать 4,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: