Шешуі:
1) Былаудағы анодтардың өту қимасы
S = 2300 · 200∙(7-1)=2,76 ∙ 106 мм2
(шетте орналасқан анодтардың блоктарының бір жағы ғана жұмыс істейді, сондықтан блоктардың есептік саны, олардың мөлшерінен шамамен 1 данаға кем болады).
2) 5000С-гі графиттің меншікті кедергісі
ρ500 = ρ20 ·[1+α · (t0 – 20)]=90·[1+0,000346 · 480] =10,5Ом·мм2/м
3) Анодтардың жұмыс істемейтін бөлігіндегі кернеудің азаюы
4) Анодтардың жұмыс істейтін бөлігіндегі кернеудің азаюын есептегенде, ток күшінің анодтардың жұмыс бөлігінің ұзындығы бойынша толық токтан I нөльге дейін кемуін есептеу керек. Сондықтан есепке анодтың жұмыс істейтін бөлігіндегі токтың өтімді тығыздығын, анодтың жұмыс істемейтін бөлігіндегі токтың тығыздығының жартысына тең деп алуға болады
5) Анодтардағы кернеудің жалпы азаюы
∆V = ∆V1 + ∆V2 = 0,235 + 0,240 = 0,475 В
3 кесте – № 3 есеп бойынша тапсырмалар варианттары
№
р/р
|
I, кА
|
L, мм
|
L/ , мм
|
Анодтардың орташа температурасы, 0С
|
1
|
90
|
2085
|
1400
|
500
|
2
|
92
|
2090
|
1410
|
500
|
3
|
94
|
2095
|
1415
|
520
|
4
|
96
|
2100
|
1420
|
520
|
5
|
98
|
2105
|
1424
|
540
|
6
|
100
|
2110
|
1428
|
540
|
7
|
105
|
2115
|
1430
|
560
|
8
|
110
|
2120
|
1435
|
560
|
9
|
115
|
2125
|
1445
|
565
|
10
|
88
|
2070
|
1390
|
565
|
№ 4 есеп. Жүктемесі 130кА магний электролиздегіштің 1 тәулік жұмысы нәтижесінде 99,5 % Мg құрайтын 1120 кг металл алынған. Былауындағы орташа кернеуі 5,2В.
100% магнийге қайта есептегенде ток бойынша шығымын және электр энергиясының меншікті шығынын шығару керек.
4 кесте – № 4 есеп бойынша тапсырмалар варианттары
№
р/р
|
I, кА
|
gфакт., кг
|
pMg, %
|
1
|
130
|
1120
|
99,5
|
2
|
135
|
1190
|
99,7
|
3
|
140
|
1250
|
99,2
|
4
|
125
|
1100
|
99,0
|
5
|
120
|
1020
|
98,8
|
6
|
115
|
980
|
98,6
|
7
|
110
|
920
|
98,4
|
8
|
105
|
900
|
98,2
|
9
|
100
|
900
|
98,0
|
10
|
95
|
880
|
97,8
|
№ 5 есеп. Жылына 30 мың тонна тазаланған магний шығаратын магний хлоридінің электролиз цехында былаудағы орташа кернеуі 5,5В және 130 кА жүктемемен жұмыс істейтін электролиздегіштер орналасқан. Электролиздеу кезінде магний үшін катодтық ток шығымы 79 %. Магнийдің оны тазалау үрдісінде күйіп жоғалуы 1 %-ға тең. Электролиздегіштердің машиналық жұмыс уақыты 0,95-ке тең.
Цехта қанша магний электролиздегіштерін орнату керек? Егер цехтағы барлық магнийлі былаулар, сонымен бірге резервте тұрған былаулар, бірге тізбектеп қосылған болса, сол электролиздегіштер топтамасындағы кернеу қандай болады? Негізгі және қосушы шинаөткізгіштердегі кернеу шығынын цехтағы жұмыс істеп тұрған былаулардың жалпы кернеуінің 3 %-ын құрайды деп қабылдау керек.
5 кесте –№ 5 есеп бойынша тапсырмалар варианттары
№
р/р
|
Тазаланған магний бойынша жылдық өнімділігі, мың т.
|
I, кA
|
V, В
|
ШT , %
|
1
|
30
|
100
|
4,9
|
70
|
2
|
40
|
110
|
4,8
|
72
|
3
|
35
|
120
|
4,8
|
74
|
4
|
25
|
115
|
4,6
|
76
|
5
|
20
|
105
|
5,0
|
78
|
6
|
45
|
125
|
5,0
|
79
|
7
|
50
|
130
|
5,2
|
80
|
8
|
48
|
135
|
5,3
|
82
|
9
|
32
|
137
|
5,5
|
84
|
10
|
36
|
112
|
5,7
|
70
|
№ 6 есеп. Магний электролиздегіш жұмыс істеп тұрғанда токтың катодтық тығыздығы Dк=0,50 А/см2 және токтың анодтық тығыздығы Dа=0,40 А/см2, былаудағы электродтар арасындағы қашықтық 7 см; үрдіске тән температура кезіндегі электролиттің меншікті кедергісі ρ=0,52 Ом∙см, газ толуының арқасында электролит кедергісінің үлкеюі 6% (электролиттегі токтың өту тығыздығын Dк және Dа екеуінің орташа геометриялық шамасы ретінде есептеңдер).
Былаудағы электролит кернеуінің азаю шамасы қандай?
6 кесте – № 6 есеп бойынша тапсырмалар варианттары
№
р/р
|
Dк, А/см2
|
Dа, А/см2
|
l, см
|
ρ, Ом·см
|
1
|
0,50
|
0,40
|
7,0
|
0,52
|
2
|
0,45
|
0,37
|
6,0
|
0,50
|
3
|
0,42
|
0,35
|
5,5
|
0,48
|
4
|
0,40
|
0,33
|
5,2
|
0,45
|
5
|
0,52
|
0,42
|
7,2
|
0,54
|
6
|
0,55
|
0,45
|
7,5
|
0,55
|
7
|
0,58
|
0,48
|
7,8
|
0,52
|
8
|
0,60
|
0,50
|
7,8
|
0,57
|
9
|
0,62
|
0,52
|
8,0
|
0,55
|
10
|
0,57
|
0,45
|
7,4
|
0,53
|
8. Өздігінен меңгеру үшін білім алушыларға ұсынылатын тақырыптардың тізімі
№
|
Тапсырмалар
|
Өткізу формалары
|
Əдістемелік ұсыныс
|
Ұсынылатын
əдебиеттер
|
1
|
Жеңіл металдар жөнінде жалпы мəліметтер.Жеңіл металдардыкласси фикациялау.Жеңіл металдарды өндіру кезіндегі негізгі переделдар.
|
Тренинг
|
Жеңіл металдар өндірудің негізгі тех-нологиялық процестерін оқып- үйрену.Кенді шикізаттардан, шоғырлардан, жартылай өнімдерден жеңіл металдар бөлу тəсілдерінің ерекшелігі.
|
1 [5-328]
3 [7-322]
|
2
|
Алюминий металлургиясы. Алюминийдің оксиді көміртегімен тотықсыздандырған кезде бу-тəрізді алюминий көмірдің оксидімен карбид түзеді де сазбалшыққа
айналады.
|
Тренинг
|
Алюминийдің ок-
сидің көміртегімен
тотықсыздандыру
кезінде алюминий
көмірдің оксидімен
карбид түзеді.
|
4 [56-94]
|
3
|
Байер əдісімен сазбалшықты өндіру. Шикізат ретінде жоғары сапалы
бокситтер қолданады.
|
Тренинг
|
Улы натрий ерітін-
дісімен бокситті автоклавта сілтілейді, бок-
ситен сазбалшықты
алюминат ерітіндісіне
өткізу үшін.
|
4 [9-55]
|
4
|
Пісіру эдісімен сазбалшықты өндіру. Кремнезем көп мөлшерде алюминді кендердің құрамында.
|
Тренинг
|
Айналмалы пеште жоғары температурада
бокситті содамен əктаспен пісіру.
|
1 [150-220]
6 [5-190]
|
5
|
Сазбалшықты алунитпен
Нефелиннен өндіру.Алунитті комплексті өңдеу қайнаулы қабатта тотықсыздандырып күйдіру.
|
Тренинг
|
Нефелинді гидрохимиялық əдіспен (В.Д.
Пономарев жəне В.С. Сажин) қатал жағдайда өңдеу.
|
1 [90-165]
6 [75-115]
|
6
|
Криолит жəне басқа фтор тұздарды өндіру. Криолит жəне фторлы
алюминийға қойылатын талаптар.
|
Тренинг
|
Табиғи жəне жасанды криолит. Жасанды криолитті алудың əдістері.
|
4 [187-221]
|
7
|
Электродтар өндірісі. Электродтардың міндеті жəне олардың классификациясы.
|
Тренинг
|
Жеңіл металдар ме-
Таллургиясында қолданылатын электродтар жəне олардың түрлері.
|
10 [29-83]
|
8
|
Электролиз кезіндегі криолитті-сазбалшықтың балқымасының теориялық негізі. Алюминді ваннадағы электролиттің
физика-химиялык қасиеттері.
|
Тренинг
|
Криолитті-сазбал-
шықтың балқыма-
сындағы электролиз кезіндегі электрод тардағы əсер.
|
10 [29-83]
|
9
|
Алюминийді электролиттік жолмен өндеудің технологиясы.Ваннаның
жұмыс істеу жəне күтуі.
|
Тренинг
|
Ваннаны жөндеген-
нең кейін жұмысқа
қосудың ережелері.
|
10 [88-158]
|
10
|
Алюминий жəне оның қорытпаларының электротермиясы түралы. Сазбалшықты көміртегімен тотықсыздандыру.
|
Тренинг
|
Кремнеалюминий
қорытпасының
электротермиясы
түралы мəліметтер.
|
10[227-294]
|
11
|
Электротермиялық силумин. Алюминийдің қорытпалары.
|
Тренинг
|
Арзан электротер-
миялық силумин алудың əдісің тəжірибеге енгізу.
|
10[346-385]
|
12
|
Алюминий бар шикі-
заттардан сазбалшықты
өндіру. Төменгі сұрыптағы бокситтерді өңдеу тəсілдері
|
Тренинг
|
Пісіру процесінің теориясы мен тəжірибесі жəне өңдеудің құрастырмалы тəсілдері.
|
3 [44-125]
7 [184-263]
|
13
|
Сазбалшық өндірісі жəне алюминий металлургиясы. Алюминийді жəне оның қорытпаларын тазалаудың теориясы мен тəжірибесі.
|
Тренинг
|
Алюминийді тазалаудың үш қабатты əдісі жəне алюминий балқымасын құрғатылған газбен үрлеу тəсілдері.
|
3 [237-250]
|
14
|
Титан жəне магний металлургиясы. Титанның тетрахлоридін рек-тификациялаудың теориялық жəне технологиялық негіздері.
|
Тренинг
|
Ректификационды
колонналардың жылу жəне масса алмасу процестері. Ректификациялау процесімен компоненттерді
ажырату.
|
3 [261-322]
|
15
|
Титан жəне магний металлургиясы. Магний алудың электролиттік тəсілі.
|
Тренинг
|
Магнийді оның балқыған тұздарын электролиздеп алу. Процестің технологиялық
параметрлері.
|
3 [261-322]
|
9. Өзін тексеру үшін дұрыс жауаптардың кілттерін көрсете отырып берілген тестілік тапсырмалар
1. Алюминийдің гидроксидін қыздыру кезіндегі фазаларға айналуы қалай
А) Al(OH)3→Al(OH)2→Al3O4
B) Al(OH)3→ Al2O3·Н2О→Al2O
C) Al(OH)3→ AlООН→γ- Al2O3→α- Al2O3
D) Al(OH)3→ Н2О ·Al2O3 →Al2O
E) Al(OH)3→ Al2O→ Al2O3
2. Гиббситтің улы натрмен əрекеттесу реакциясын жазыңыз:
А) Al(OH)3+NaOH=NaAl(OH)2
B) Al(OH)3+NaOH=NaAlOH+H2O
C) Al(OH)3+NaOH=Na2O·Al2O3ּ NaOH
D) Al(OH)3+NaOH=NaOH·Al2O3
Е) Al(OH)3+NaOH=NaAl(OH)4
3. Алюминийді электролиздеу үшін сапалы электролит құрамы:
А) Криолит, карналлит, MgO, MgCl2, LiCl
B) Сазбалшық, брусит, MgF2, NaF, CaCl2
C) Криолит, TiO2, FeCl3, MnCl2, AlF3
D) Криолит, сазбалшық, AlF3, LiF, MgF2, CaF2, NaCl, MgCl2
E) Сазбалшық, BeF2, FeF2, CaCl2, KCl
4. Алюминийді элеткролиздеу кезіндегі электродтардағы реакцияларды
жазыңыз:
А) Катод: Al+3+2e=Al+ анод: 2AlO3
-3→Al2O3+1,5О2
B) Катод: Al+3+3e=Al анод: C+O2=CO2
C) Катод: Si+Al=[SiAl] анод: C+2F2=CF4
D) Катод: Na++e=Na анод: 2Na+F2=2NaF
E) Катод: Si+Fe=[FeSi] анод: CO+F2=COF2
5. Алюминийдің тоқ бойынша шығуына əсер ететін факторлар
А) Тоқтың тығыздығы, тоқтың жиілігі, кремнийлі модуль
B) Температура, каустикалық модуль, кернеу
C) Сазбалшықтың кристалды құрылымы, электролиттің жабысқақтығы
D) Криолиттік қатынастар, атмосфералық қысым
E) Температура, тоқтың тығыздығы, криолиттік қатынастар, полюсаралық
қашықтық
6. Алюминді ваннадағы электролиттің физикалық қасиеттерін атаңыз
А) балқымалалағы, гигроскопиялылығы, сусымалалығы, күлділігі, ерігіштігі,
дымқалдынғыштығы
B) Балқымалылығы, тығыздығы, жабысқақтығы, электр өткізгіштігі, үстіңгі
беттік керілу, электролиттің компоненттерін ыдырату кернеуі
C) Электрөткізгіштігі, сүзгіленуі, нығыздалуы, органикалық заттарда ерігіштігі
D) Жабысқақтығы, суда ерігіштігі, кепкіштігі, металдық құрылғыларға
қатынасы бойынша агрессивтілігі
E) Возгондаудың температурасы, дымқылданғыштығы, тығыздығы, күлділігі,
тотықтыру қабілеті
7. Температурасын көрсете отырып, магнезиттің термиялық ыдырау
реакциясын жазыңыз
А) MgCO3→MgO+CO2 (200-3000C)
B) MgCO3→MgCO2+CO (400-5000C)
C) MgCO3→MgO+CO2 (700-8000C)
D) MgCO3→MgC+CO2 (800-10000C)
E) MgCO3·CaCO3→MgO+CaO+2CO2 (150-2500C)
8. Магнийлі ваннадағы электродты процестің электрохимиялық реакцияларын
жазыңыз
А) Катод: Mg+2+e→Mg+ анод: F-e=F→F2
B) Катод: Ca+2+2e→Ca0 анод: Cl-2e→Cl2
C) Катод: K++e→K0 анод: OH-e=O2+H2
D) Катод: Mg+2+2e→Mg0 анод: Cl-e=Cl→Cl2
E) Катод: Na++e→Na0 анод: SO4--6e=S+SO2
9. Балқытылған хлораторда TiO2 титанды шлакты хлорлаудың негізгі химиялық
реакциялары:
А) TiO2+Cl2→TiCl4+O2+Q
B) TiO2+Cl2+C→TiCl3+COCl2
C) TiO2+Cl2+C→TiCl4+CCl+CO2
D) TiO2+CCl4→TiCl4+CO2
E) TiO2+2Cl2+C→TiCl4+CO2; TiO2+2Cl2+2C→TiCl4+2CO;
TiO2+2Cl2+2CO→TiCl4+2CO2
10. Өнеркəсіптік жағдайда TiCl4 қандай қоспалардан тазартады
А) TiOCl2, AlCl3, FeCl3, SiCl4, VOCl3
B) TiCl3, FeCl2, AlO3, VCl4, SiOCl2
C) TaCl5, NbOCl3, ZrCl4, ScCl3
D) YCl3, UCl4, AgCl, TlCl, InCl3
E) RbCl, CaCl2, MgCl2, NaCl, KCl
11. Титанның натриетермиясының негізгі құндылығын атаңыз
А) Қымбат емес материалдардың пайдаланылуы, жолай NaCl алу мүмкіндігі
B) Процестің жоғары жылдамдығы, қайта қалпына келтіргіштерді толық
пайдалану, реакциялық массаларды гидрометаллургиялық тəсілмен өңдеу
C) Жоғары тазалықтағы титан алу мүмкіндігі
D) Реактордың көлемін өте толық пайдалану
E) жолай дефицитті NaCl алу, натрийді регенерациялаудың арзан мүмкіндігі.
12. Алюминийдің негізгі минералдарын айтыныз
А) пирит, ковеллин, халькозин, малахит
В) гидраргиллит (гиббсит), бемит (диаспор), нефелин, алунит
С) сфалерит, слитсонит, пентландит
D) шеелит, вольфрамит, гюбнерит, ферберит
Е) галенит, церуссит, англезит
13. Алюминийдің өндірісінің кендерін айтыныз
А) бокситер, нефелиндер, алунитер
В) карналлит, бишофит, брусит
С) рутил, анатаз, ильменит
D) топаз, хризопраз, киноварь
Е) танталит, колумбит, нианит
14. Бокситтың кремнийлік модулі деген не
А) алюминийдің сульфатымен кальцийдің сульфатына катынасы
В) глиноземның темір тотығына катынасы
С) глиноземның кремнеземға пайыздық қатынасы
D) глиноземнен кремнеземның қосындысы
Е) мыстың сульфатының мыстың судльфидіне қатынасы
15. Боксит емес алюминий шикізатын атап шығыныз
А) пирит, халькопирит, малахит
В) доломит, магнезит, брусит
С) лопарит, ильменит, пирохлор
D) деклуазит, ильменит,пирохлор
Е)күлдер, глиноземді шлактар,топырақгар, (балшықгар), каолиндер
16. Алюминатты ерітіндінің каустикалық модулі деген не
А) Nа2Ок-нің SіО2-ге қатынасы
В) А12О3.тің SіО2.ге мольдік қатынасы
С) РbО-ның РbSке қатынасы
D) Nа2Ок-ның Ғе2Оз-ке қатынасы
Е) Nа2Ок.ньтң А12О3-ке мольдік қатынасы
17. Алюминатты ерітіндінің кремнийлік модулі деген не
А) SіО2.ның АІ2О3-ке қатынасы
В) АІ2О3тінSіО2.ге салмақгы катынасы
С) SіО2.ның Ғе2О3_ке катынасы
D) SіО2.ның А12(SО4)3-ке салмақгық катынасы
Е) А12О3.тің Nа2О-ге қатынасы
18. Төменгі көрсетілген пештерден қайсысы глиноземдық шихтаны
пісіруге қолданылады
А) «ҚҚ» пеші
В) шахталы пеш
С) кедергілі электр пеші
D) жеңсек пеші
Е) құбырлы айналмалы пеш
19. Пісірілген алюминатты тректеп ерітудің əдістерін-айтьныз
А) перколяциялық, агитациондық, үйімділік
В) күбілік, автоклавтық
С) араластыру, ағынды, құрастырылған
D) колоннада, экстракциялық, перколяциялық
Е) үйімділік, зумпфтік, агитациондық
20. Пісірілген алюминатты іріктеп ерітуге арналған жабдықгың аты.
А) диірмен, рейкалық классификатор, гидроциклон
В) агитатор, автоклав, конфузор
С) бүрандалы сепаратор, декомпозер
D) перколятор, диффузор,қүбырлы сілтлегіш, агитатор
Е) автоклав, күбі, бөшке тəрізді барабанды араластырғыш
Тесталық тапсырмаларының дұрыс жауаптарының кілттері
1 C 6 B 11B 16Д
2 E 7 C 12В 17В
3 D 8 D 13А 18Е
4 B 9 E 14С 19С
5 E 10 А 15Е 20Д
10. Курста оқытылған материалдар бойынша емтихандық сұрақтар тізімі
1. Ерекше таза материалдар үшін тазалықты көрсететін тəсілдер.
2. Жеңіл металдар өндірісіндегі негізгі технологиялық переделдар.
3. Пульпаны сүйылту жəне алюминатты ерітіндіден қызыл шламды бөлу.
4. Ерітіндіні буландыру.
5. Айналмалы соданы каустау.Содалы-əктасты сілтлеу.
6. Бокситті содамен жəне əктаспен айналмалы пеште пісіру.
7. Пісіріндіні сілтлеу.
8. Алюминатты ерітінділерді кремнийсіздендіру.
9. Сазбалшықты құрастырмалы сілтілі əдіспен алу.
10. Нефелинді пісіру əдісімен комплексті өңдеу.
11. Нефелинді гидрохимиялық əдісімен өңдеу.
12. Алунитті комплексті өңдеу үшін тотықсыздандырып күйдіру «ҚҚ» пеші
қолданады.
13. Криолит жəне фторлы тұздар өндірісі.
14. Криолитті қышқыл əдісімен өңдіру.
15. Криолитті сілтілі əдіспен өңдіру.
16. Электродтар өндірісі.
17. Электродтардың міндеті жəне олардың классификациясы.
18. Жеңіл металдар металлургиясында қолданылатын көмірлі электродтар.
19. Көмірлі электродтар өндірісінде қолданылатын қатты көміртектес
материалдар.
20. Алюминатты ертінідіден, алюминий галламынан галлийді бөлу.
21. Көмірлі жəне графиттелген электродтарын өңдірудің технологиялық
схемасы.
22. Көмірлі электродтарды өңдірудің технологиясы.
23. Графиттелген электродтарды өңдірудің технологиясы.
24. Алюминді ваннаның электролитінің физика-химиялық қасиеттері.
25. Криолитті-сазбалшықтың балқымада электролиз кезінде анодтық эффект.
26. Алюминийдің электролитте ериу жəне жоғалыу.
27. Криолитті-сазбалшықтың балқымасында электролиз кезінде тоқ жəне
энергия шығынына əсер ететің факторлар.
28. Ваннаны қосу жəне оның жұмыс істеу периоды.
29. Жұмыс істеп турған ваннадағы маңызды операциялары.
30. Ваннаның жұмысындағы кемшіліктері жəне оларды жою.
31. Арнайы газ сорғыш құралдар.Криолитті регенерациялау.
32. Алюминийді хлормен жəне балқытумен рафинерлеу.
33. Аса таза алюминий алу.
34. Сазбалшықты көміртегімен тотықсыздандыру.
35. Титан өндірісінен алынған өнеркəсіптік өнімнен ванадийдің пентаоксидін
алудың технологиялық схемасы.
36. Электротермиялық алюминді қорытпалардан алюминий алу əдістері.
37. Магнийді электролиз бен алу үшін шикізатты дайындаудың карналлитті
схемасы.
38. Магнезитті тотықсыздандырғышпен хлорлау.
39. Магний ваннаның электролитінің физика-химиялық қасиеттері.
40. Магний ваннаның электролитінің құрамы.
41. Магний хлоридынің электролиз кезінде тоқтжəне энергия шыгыны.
42. Алюминийдің физика-химиялық қасиеттері жəне алюминий мен оның
қорытпаларының қолданылатын салалары .
43. Сілтілі автоклавты тəсілмен (Байер тəсілі) сазбалшық өндіру.
44. Бокситтерді сілтісіздендіру үшін, автоклавтардың жұмысы мен құрылысы.
45. Алюминатты ерітіндіні декомпозициялау жəне кальцинациялау.
46. Алюминийді электролиздеу үшін фторлы тұздар мен көмірлі электродтар
өндірісі.
47. Алюминий алудың электролиттік тəсілі.
48. Алюминий өндіру үшін электролизерлардың жұмысы жəне құрылысы.
49. Алюминийді жəне оның қорытпаларын тазалау.
50. Титанның қасиеттері, қолданылатын салалары жəне титан алу үшін
шикізаттар.
51. Хлорлау арқылы титанның тетрохлоридын өндіру.
52. Титанды ректификациялау тəсілімен ілеспелі қоспалардан ажырату.
53. Титанды губкалар алудың магниетермиялық тəсілі.
54. Титанды губканы тазалаудың иодидті тəсілі.
55. Титанды шлак өңдеуде хлораторлар жұмысы жəне құрылғысы.
56. Титанды бөлу мен тазалау үшін, ректификационды колонналардың жұмысы
жəне құрылғысы.
57. Магнийдің шикізат көздері жəне қолданылатын салалары.
58. Карналлит пен бишофитті сусыздандыру тəсілі.
59. Магнийді оның балқыған тұздарынан электролиз арқылы алу.
60. Магний алудың термиялық тəсілдері.
Глоссарий
Алюминаттар – алюминді қышқылдың тұзы.
Алюминий тотығы (сазбалшық) Al2O3- алюминийдің оттегімен қосындысы, құрамдық бөлігі балшық, алюминий алу үшін алғашқы өнім.
Алюминотермия (алюмотермия) - металдарды жəне металл еместерді (сондай-ақ қорытпаларын) олардың оттегімен қосындыларын металды алюминиймен қалпына келтіріп алу тəсілдері. Аналитикалық химия – заттың құрамын ғылыми əдістермен анықтайтын ғылым.
Вакуумдау – вакуумды сақтайтын жəне алатын техника.
Валенттік – элементтің атомдық қасиеті, яғни бір элементпен қосуға немесе басқа элементтің атомдық санын анықтап ауыстыруға болатынын, болмайтыны анықтайтын көрсеткіш.
Қалпына келтіру – электрондардың атомдары мен иондарының қосылысынан тұратын реакция, яғни олардың валенттігінің төмендеуімен қоса жүретін реакция.
Тоқ бойынша шығу – электролиздеу барысында бір заттың шығуына тікелей шығынға кеткен электрдің үлесі.
Гидролиз – сумен əртүрлі қосындалар арасындағы ыдырауды алмастыратын реакция.
Гидрометаллургия – келешекте химиялық реагенттермен сулы ерітінділер қосындысынан, кендерден, шоғырлардан жəне қалдықтардан өндірілетін металдар түрін алу.
Қаныққан будың қысымы – берілген температура кезінде сұйық заттың немесе қатты дене мен тепе-теңдікте тұратын будың қысымы.
Қызуға төзімділік – температураны айтарлықтай дəрежеде жоғарылату кезінде, пластикалық деформациялануға қарсы тұра алатын материалдың қасиеті.
Ұсақтау – өнімді ұсақталған кішкене уақ бөлшектерге айналдыра отырып қатты заттың механикалық қиратылуы.
Изотоптар – атомдық ядроларында протондар саны бірдей, бірақ нейтрондар саны əртүрлі химиялық элементтің бір түрі.
Иондар – өзін атомдар түрінде немесе электрондарға бай немесе жетіспейтін химиялық байланыстағы атомдардың топтары түрінде көрсететін зарядталған бөлшектер.
Кристаллогидраттар – су молекулаларынан тұратын кристалдар.
Металлотермия – жоғары температура кезінде металдардың басқа металдармен химиялық белсенді қосылуынан, металды қалпына келтіру.
Пирометаллургия – жоғары температурада жүргізілетін металлургиялық процестер.
Ұнтақты металлургия – пісірілген бұйымнан, сондай-ақ металдардың металл емес композицияларынан металды ұнтақ өндірудің технологиялық
процестері.
Сығымдау (прессование) – əртүрлі материалдарды тығыздау мақсатында, сондай-ақ олардың механикалық жəне басқа да қасиеттерін өзгертетін кейінгі берілген формаға келуін қысыммен өңдейтін процесс.
Металдарды тазалау – металдарды қоспалардан тазарту.
Қорытпалар – екі немесе бірнеше металдар жүйесінен, сондай-ақ металдар мен металл емес жүйеден тұратын металдар жағдайына қатысты өзгеше қасиеттерге ие жүйелер.
Сілітілер – негізі суда жақсы еритін, сулы ерітіндіде мол гидроксилды иондар концентрациясын құрай алатын.
Фильтрлеу (сүзгілеу) – сұйықтардан немесе газдардан қатты бөлшектерді бөлу процесі.
11. Тапсырма түрлерінің тізімі жəне оларды орындау графигі
Бақылау түрлері
|
Жұмыс түрлері
|
Жұмыстың тақырыбы
|
Парақтары
Көрсетілген əдебиеттер сілтемелер
|
Тапсыру мерзімі
|
Ағымдық бақылау
|
СӨЖ1,2
|
Жеңіл металдарды классификациялау
|
1 [5-18]
4 [3-8]
|
1,2 апта
|
|
№1-2 ТӘЖ
|
Алюминатты ерітіндісінің концентрациясын есептеуі
|
1 [5-328]
|
3,4 апта
|
|
СӨЖ 3
|
Алюминий металлургиясы
|
4 [9-156]
|
5 апта
|
|
№3-4 ТӘЖ
|
Параллельді схемасының тармақтарының қатынасын есептеу
|
6 [7-215]
|
6,7 апта
|
Аралық бақылау1
|
Экспресс- сұрақ
|
Сазбалшық өндірісі. Байер жəне пісіру əдістері.
|
4 [9-221]
|
8 апта
|
Ағымдық бақылау
|
№5, 6 ТӘЖ
|
Алюминий электролизі
|
10 [29-226]
|
9 апта
|
|
СӨЖ 4,5
|
Магний металлургиясы
|
10 [227-294]
|
11,12 апта
|
|
№7 ТӘЖ
|
Магний электролизі
|
10 [227-294]
|
13 апта
|
|
СӨЖ 6
|
Пісіру тəсілі бойынша бокситтерден сазбалшық алу
|
7 [184-263]
|
14-апта
|
Аралық бақылау2
|
Тест
|
Жеңіл металдар металлургиясы
|
3 [7-322]
10[29-438]
|
15-апта
|
Қорытынды бақылау
|
Емтихан
|
Жеңіл жəне сирек металдар металлургиясы
|
3 [7-322]
10[29-438]
|
Сессияда
|
12. Тәлімгерлердің білімін тексеру кестесі
Апталар
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
Аптадағы
бақылау
саны
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
Бақылау түрі
|
С
Ж1
|
С
Ж2
|
ТӘЖ1
|
ТӘЖ2
|
С
Ж3
|
ТӘЖ3
|
ТӘЖ4
|
АБ
1
|
ТӘЖ5
|
ТӘЖ6
|
С
Ж4
|
С
Ж5
|
ТӘЖ7
|
С
Ж6
|
АБ
2
|
Бақылау түрлері: АБ- аралық бақылау; ЗЖ- зертханалық жұмыс; СЖ-студенттің өзіндік жұмысы.
Тәжірибелік сабақтарға қатысу (жеке, студиялық) 0–100 баллдар аралығында бағаланады
13. Білімалушылардың білімін бағалау критерилері
Пәнді оқыту емтихан алумен қорытындыланады, емтихан тест тапсырмалары түрінде барлық өткен материалды қамтиды. Емтиханға жіберудің ең негізгі оқу бағдарламасында қарастырылған барлық тапсырмаларды орындау шарты болып табылады. Әрбір тапсырма 0 – 100 аралығында бағаланады.
Жіберу рейтинг ағымдағы сабақтарда (тәжірибелік сабақтарға қатысу, тәжірибелік тапсырмаларды орындау, үй тапсырмасын орындау, СӨЖ тапсырмасын орындау, межелік бақылау) барлық орындалған тапсырмалардың арифметикалық орташасы шығарылады.
Қорытынды баға жіберу рейтингісі (ЖР) мен қорытынды бақылаудың (ҚБ) қосындысымен есептелінеді, олардың үлес салмағын ескере отырып (ҮСЖР және ҮСҚБ).
Қ = ЖР·ҮСЖР + ҚБ·ҮСҚБ
Университеттің Ғылыми кеңесі бақылау түрлеріне және ағымдағы үлгерімге байланысты төмендегідей салмақтық үлес бекітілген.
Бақылаудың қорытындысының түрі
|
Бақылау түрі
|
Үлес салмағы
|
Емтихан
|
Емтихан (ҮСЖР)
|
0,4
|
Ағымдағы үлгерімді бақылау (ҮСҚБ)
|
0,6
|
Студенттің семестр бойы пән бойынша жинаған жіберу рейтингісінің бағасы мынаған тең
ЖР = (Р1 + Р2)/2
Студенттің рейтингісі (Р1 және Р2) мына формула бойынша анықталады
Р1(2) = АҮ1(2) ·0,5 + МБ1(2) ·0,5
Ағымдағы үлгерім (АҮ) 100 балдық шкаламен анықталады(бақылау іс-шараларының күнтізбелік графигін қара).
Сонымен қатар межелік бақылаудың (МБ) бағасы да 100 балдық шкаламен анықталады.
Қорытынды бақылау (ҚБ) 100 балдық шкаламен анықталады.
Баллдық жүйе бойынша пәннен қорытынды рейтинг “Оқушылардың оқу жетістіктері” және “Рейтингтік ведомость” журналдарына балл түрінде кестелерге енгізіліп эквивалентті бағаға айналдырылады.
Әріптік жүйедегі баға (Б)
|
Баллдардың сандық (Ц)
|
Пайыздық құрамы
|
Дәстүрлі жүйедегі баға
|
A
|
4,0
|
95–100
|
Өте жақсы
|
A–
|
3,67
|
90–94
|
B+
|
3,33
|
85–89
|
жақсы
|
B
|
3,0
|
80–84
|
B–
|
2,67
|
75–79
|
C+
|
2,33
|
70–74
|
қанағаттанарлық
|
C
|
2,0
|
65–69
|
C–
|
1,67
|
60–64
|
D+
|
1,33
|
55–59
|
D
|
1,0
|
50–54
|
F
|
0
|
0–49
|
Қанағаттанарлықсыз
|
14. Оқытушылардың талаптары, курс саясаты және іс-шаралар
Оқу үрдісіне қатысу деген сабаққа уақытымен келу, тақырыпты талқылауда белсенділік көрсету, оқу бөлмесінде өзін тәртіпті ұстау, басқа студенттер мен оқытушыға бөгет жасамау болып табылады. Сабаққа кешікпеу керек. Тәжірибелік сабаққа – 0-100 аралығында балл бағаланады. Тәлімгердің өздік жұмысы дәріс сабақтарында берілген тақырыптарды өздігінен тереңдете оқу, оқыған тақырыптар бойынша конспект жазудан тұрады. Жазған конспектіні оқытушыға көрсетіп, тақырып мазмұнын толық келтіріп, ауызша жауап берсе әрбір тақырып сабақ кестесі бойынша 0-100 аралығында ұпаймен бағаланады.
Семестр екі мәрте, 8-ші және 15-ші аптада, бірінші және екінші межелік бақылау жүргізіледі. Әрбір межелік бақылауда тәлімгер 100-ге дейін ұпай ала алады. Межелік бақылау тест түрінде қабылданады. Қойылатын сұрақтар саны мүмкіндігінше өткен тақырыптарды түгелдей қамтиды. Маңызды деген тақырыптар бойынша бірінеше сұрақ болуы мүмкін.
Тапсыру 100 ұпаймен бағаланады.
Тапсырманы орындау және қорғау кестесін бұзу былай жазаланады.
Мерзімінен кеш жазылған конспект жұмыстардың ұпай сандары кестеде көрсетлігеннен кешіккен сайын азайтылып отырады. Семестрдің соңғы жұмасына дейін кешіктірілген жұмыстардың ұпайы 0 –ге азаяды.
Емтиханда және межелік бақылауда көшіруге тыйым салынады. Бақылау шараларында студент көшіргені үшін аудиториядан қуылады және оған 0 ұпай қойылады.
15. Әдебиеттер тізімі
Негізгі əдебиетттер :
1 Беляев А.И. Металлургия легких металлов. – М.: Металлургия, 1970.
2 Коленкова М.А., Крей О.Е. Металлургия рассеянных и легких металлов.
– М.: Металлургия, 1977.
3 Металлургия титана/ Гармата В.В., Туляницкий Б.С. и др./ - М.:
Металлургия, 1968.
4 Минцис М.Я. и др.Электрометаллургия алюминия.-Н.: Наука,2001.
5Ходоров Е.И.,Шморгуненко Н.С.Техника спекания шихт глиноземной
промышленности.-М.:Металлургия,1978.
Қосымша əдебиеттер:
6 Зеликман А.Н.Металлургия редких металлов.-М.:Металлургия,1980.
7 Производство глинозема/ Лайнер А.И., Еремин Н.И. и др./- М.:
Металлургия, 1978.
8 Эйдензон М.А. Магний. – М.: Металлургия, 1969.
9 Баймаков Ю.В., Ветюков М.М. Электролиз расплавленных солей. – М.:
Металлургия, 1966.
10 Зеликман А.Н. Металлургия тугоплавких редких металлов. - М.:
Металлургия, 1986.
Достарыңызбен бөлісу: |