ГЛОССАРИЙ Пәннің оқу бағдарламасы –

1. 
   Пәннің оқу бағдарламасы – (Syllabus)
   

2. 
   Оқытушы туралы деректер
   

3. 
   Пән туралы деректер
   

Кредиттер саны – 3, сағат - 135

Өту орны №3 ғимарат

Оқу жоспарынан үзінді

2. 
   Оқу-әдістемелік кешеннің тізбесі мен мазмұны
   
   1. 
      Курстың тақырыптық жоспары
      

1. 
   Абайтану пәнінің қалыптасу тарихы
   
2. 
   Абайтану пәнінің мақсаты мен міндеті
   

Абайдың екі өлеңі ( «Семей уезі Шыңғыс елінің қазағы Ибраһим Құнанбайұлы ауылының Бақанас өзенінің бойындағы Көпбейіт деген жерге қонып жатқандағы түрі » ) («Жаз ») «1888 жылғы май айында Ақшатау деген жерде Семей облысы мен Жетісу облысының чрезвычайный съезі болғанда бір уездің ел билеушілерінің түрі » («Болыс болдым , мінеки» ) деген аттармен 1889 жылы «Дала уалаяты газетінің » 7 , 12 сандарында басылыпты.Одан кейін 1897 жылы Қазанда Бектұрған Сиқымбай ұлы бастырып, Жанұзақ ақын құрастырған «Князь бен Зағифа » атты хиссада Абайдың «Сынағандағы аттың сыны» ( «Шоқпардай кекілі бар, қамыс құлақ» ) , «Бүркітші » («Қан сонарда бүркітші шығады аңға» ) атты өлеңдері жарық көрген.Алдыңғы екі өлең Көкбай ақын атынан жарияланып, соңғы екі өлеңді кітапты құрастырушы авторын айтпай, айтыс тексіне кіргізіп пайдаланған.Оларда осы күнгі белгілі нұсқалардан ауытқу да байқалады.

Ал, Абайдың өмірі мен ақындық өнері жөнінде бірінші ғылыми ой айтқан адам -Әлихан Бөкейханов.1903 жылы «Киргизский край» атты кітапқа кірген қазақтың тарихы мен рухани өмірі жайлы зерттеуінде ол «Қырғыз ( Қазақ ) поэзиясындағы жаңа бағыттың өкілі есебінде Құнанбаааевты ( Кітапта «Кномбия» болып қате басылған) ( Семей) атауға болады, ол поэтикалық түрі мен мазмұны жағынан көптеген әсем өлеңдердің авторы ( әсіресе, табиғатты суреттеуі) ». «Евгений Онегин» мен Лермонтовтың көп өлеңдерінің жақсы аудармаларын жасаған да сол ( олар қырғыздарға (қазақтарға ) тым түсінікті түрде аударылған) – деп жазған.Ол кейін Тұрағұл мен Кәкітайға Абай өлеңдерін жинап бастыру жөнінде хат жазып, солар арқылы ұлы ақынның шығармаларымен толық танысқан.Соның нәтижесінде 1905 жылы «Абай ( Ибраһим) Құнанбаев » атты азанама – мақала жазған.Мақалада автор Абайдың шыққан тегі, өмірі, шығармашылық жолы жайлы тұңғыш мәліметтер береді.Ақынның шығармашылық ізденісінің негізгі бағыттарына , көркемдік табыстарына тоқталады.Сөйтіп ол : «өлеңдерінен көріп тұрғандай , Абай аса талантты поэтикалық қуаттың иесі, қазақ халқының мақтанышы бола білді.Халықтың рухани шығармашылық қасиетін осынша биікке көтерген Абай сияқты қырғыз (қазақ ) ақыны осы кезге шейін болған емес.Жылдың төрт мезгіліне арнаған (Көктем, жаз, күз және қыс ) тамаша жырлары оны Европаның атақты ақындарының қатарына қояды »(1) - деген қорытынды жасайды.

Осы шағын пікірлердің өзінен Абайдың ұлылығын, қазақтың жаңа дәуірдегі әдебиетінде алатын орнын, ақынның дүниежүзілік поэзиясының биік деңгейіндегі шығармашылық қызметін дұрыс танығанын көруге болады.Бұл пікірлер Абай туралы соңғы айтылар ойларға мұрындық болды.Оның үстіне , жоғарыдағы мақалаға қарағанда , Әлихан Абай шығармаларын жинатып, өзі басқаруымен Семейде ( орыс географиялық қоғамының Семей бөлімшесі арқылы ) бастырмақ болған сияқты. 1906 жылы Павлодарда ұсталған Әлиханның портфелі ішінде Абайдың қолжазбасы болғаны да мұны растай түседі.Алайда сол кездегі саяси жағдайдың ауырлығынан ол бұл ойын іске асыра алмаған. Әлиханның үздіксіз қуғындалуынан қауіп қылған Кәкітайдың Семей, Омбы жағынан ештеме тындыра алмай, Петербургке де баруы осымен байланысты болса керек.

Абайдың тұңғыш шыққан өлеңдер жинағы ( 1909 , Петербург ) Абайтануда , ақын атын туған халқына кең жаюда ерекше маңызды қызмет атқарған ұлы уақиғалардың қатарына жатады.Оны бастырушылар – ақынның ұлы Тұрағұл мен інісі Ысқақтың баласы Кәкітай.Абай тәрбиесінде болып, қасында көп жүрген Кәкітай – оның мұрасының да жарық көруіне көп күш салған.Ол жинаққа «Абай Құнанбайұлының өмірі» атты мақала жазған. Абай кітабының тұңғыш басылымының тарихи маңызына қоса , ақын өмірі мен шығармашылығы жайында оқырмандарға тың мәліметтер ұсынған Кәкітай мақаласы да Абайтану тарихында көрнекті орын алады.Онда Кәкітай Абай өлеңдерінің тууына себеп болған тарихи шындық пен ақын бастан кешкен қайғының түп – төркінін жақсы ашып көрсетеді.Оның акындық ізденістерінің шеңберін айқындайды.Абайдың ақындық биікке көтерілуінің негізгі себептерінң орыс және дүниежүзілік әдебиет пен ғылым деңгейінен іздеу Кәкітай мақаласының өміршең, кейінгі зерттеушілерге ой салған ерекше маңызды тезисі болды. «Орыс ғылымын кітапта оқығандық Абайдың көңіліндегі ақындығын қозғағанын » ол орынды айтты.М.Әуезов кезінде бұл мақаланы жоғары бағалап, ақынның өмірбаянын жазуға көмектескенін мойындаған.

Абай жинағы шығып, халық арасына тараған кезде оның ақындық өнерін айрықша сөз етіп, ұлылығын мойындап, алғашқы пікір айтқан адам – А.Байтұрсынов еді.Ол «Қазақтың бас ақыны – Абай Құнанбаев, онан асқан бұрынғы – соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ » - деп түйін айтты.Әуелі ( 1903 ) Абай өлеңдерімен қолжазба дәптер күйінде танысып, кейін (1909) ақын кітабын оқығаннан кейінгі әсерін айта келіп, Ахмет Абайдың «Сөзі аз, мағынасы көп, терең » жырларының шығуы жағдайларына, әлеуметтік сырына, көркемдігіне үңіледі.Жеңіл ойлап, ашық айта салатын жадағай халық жырларына Абай сөзін қарсы қоя отырып, ол сөздің ішкі мағынасын түсіне, терең оқудың қиыншылығы Абайдан басталатынын атап көрсетеді.Абай сөзінің жалпы жұрттың ұғымына ауырлығын айта отырып, «Ол ауырлық Абайдың айта алмағанынан болған кемшілік емес оқушылардың түсінерлік дәрежеге жете алмағанынан болатын кемшілік... Не нәрсе жайынан жазса да, Абай түбірін, тамырын, ішкі сырын, қасиетін қарамай жазады» , -дейді.Қазақ әдебиетінде Абайдың өзі тұңғыш көтерген айтушы мен тыңдаушының проблемасын Ахмет осылай ақын өлеңін оқу, түсіну тұрғысында талдайды.

1. 
   Абайтану саласы қай жылдан бастап зерттеле бастады?
   
2. 
   Абайтану пәнінің мақсаты?
   
3. 
   Абай мұрасын танытудағы еңбектер?
   

2. Қ.Мұхаметқанов «Абай мұрагерлері» Алматы-1995 ж.

2.Абайдың шығармашылығы

Ұлы ақын, ағартушы, қазақтың жазба әдебиетінің және әдеби тілінің негізін салушы – Абай (Ибрахим) Құнанбайұлы Өскенбайұлы Шығыс Қазақстан облысы (бұрынғы Семей уезі) Абай ауданында (бұрынғы Шыңғыстау облысы) Шыңғыс тауының бауырында дүниеге келді. Абай атақты Тобықты руының Ырғызбай деген тобынан тарайды. Ол ауыл молдасынан оқып жүрген кішкентай кезінен-ақ зеректігімен көзге түседі. Кейін ол Семей қаласында 3 жылдық медресе тәрбиесін алады.
Абай көпті көрген әжесі Зеренің тәрбиесінде болды. Шешесі Ұлжан да ақылды ананың бірі болған. Әкесі Құнанбай Өскенбайұлы орта жасқа келгенде атқа мініп, ел билеу жұмысына араласқан заманы, Ресей патшалығының Қазақстанның батысы мен орталық аймағын отарлап, ел билеу жүйесін өз тәртібіне көндіре бастаған кез.
Құнанбай өз заманында ел басқарған адам болды. Ол ел билеу ісіне балаларының ішінде Абайды баулып, араластырды.
Абайды оқудан ерте тартып, оқудан шығарып алуы да сол билікке ұлын қалдыру мақсатында еді. Әке еркімен ел ісіне жастай араласқан Абай тез есейіп, балалықтан да ерте айырылып, жастайынан ел ішіндегі әңгіме, сөз өнерін, билердің шешендік өнеріне құлақ салып, өзінің ерекше талантымен бойына сіңіре білді.
Елі үшін әділет жолын ұстанған Абайдың үстінен арыз да жазылып, үш-төрт ай тергеліп, ақталып шықты.
Әке-шешесінің қасында жүрсе де жас Абай оқудан қол үзбейді, бос уақытында қазақтың мәдениетін, араб, парсы, шағатай тілдерін үйренеді. Шығыс әдебиетінің алыптары Низами, Хожа Хафиз, Науаи, Физули т. б. ақындарының өлеңін жаттап өседі. Кейін ол орыс әдебиеті мен тілін өздігінен үйреніп, орыстың ұлы ойшылдары Пушкин, Гоголь, Лермонтов, Щедрин, Некрасов т. б. шығармаларымен танысады. Сонымен бірге ағылшын ғалымы Дарвиннің, Шекспирдің шығармаларын да оқиды. Соның арқасында дүниетанымын кеңітіп, білімін шыңдай береді.
Абай ауқатты отбасынан шықса да халқына үнемі жақын болды, олардың дауын даулап, мұңын жоқтады. Мұны оның мына өлеңінен көруге болады:

...Кедейдің өзі жүрер малды бағып,

Қар жауса да тоңбайды бай баласы,

Жасы отыздан асқан Абай орыс тіліндегі кітаптарды мықтап оқуға бұрылады. Сол кезде Семейге айдалып келген орыс демократтарымен танысады. Соның ішінде өзінің ерекше танысып, араласқаны Михаэлис болды. 1880 жылдары айдалып келген Долгополов, Леонтьевтермен да танысып, өзі олардан үйрене жүріп, өзі де оларды халқының салт-дәстүрімен таныстырып, қол ұшын берді.

Туған халқын сүйіп, оны қасіреттен құтқаруды, бодандыққа қарсы Абай халқын оятып, береке-бірлікке шақырды. Туған халқы да Абайын сүйіп, қатты құрметтеді. Өмірлік мағынасы зор өлеңдерін жатқа айтып, тұмардай сақтады. Шынында әр сөзі теңіздің тереңіне тартқандай мың батпан ойдан туған, кісіге берер шабыты мен шапағаты мол Абай әр қазақтың бағдаршамы іспетті.

Абай өлеңдерінің тақырыбы жан-жақты әлеуметтік аясы кең. Өлеңдері халықты өнерге, білімге, ғылымға шақырады, әрі жанға жайлы, жүрекке жылы тиетін махаббат өлеңдері болып келеді. Сондықтан Абай өлеңдері XIX ғасырдағы «қазақ қоғамының айнасы» деп те аталады.

Ақын 1904 жылы туған жерінде қайтыс болды. Сүйегі Жидебай деген жерге қойылды. Қазір сол Жидебайда ақынның өзі тұрған үйде әдеби-мемориалдық мұражайы бар. Жер бетіндегі күллі қазақ қауымы өздерінің ұлы Абайымен мақтанады. Олар күн өткен сайын Абайды жаңа қырынан тануда. Өйткені Абай мұралары бүгін де, болашақта да өзінің өміршеңдігімен мәңгі жасайтын ғажап туындылар.

Абай шығармалары қазірдің өзінде көптеген тілдерге аударылып, әлем халықтарының жақсы бағасын алуда. Соның бір дәлелі, Қытай Халық Республикасында Абай шығармаларының қазақша нұсқаларынан сырт оның үш бірдей дастаны және өлеңдері мен қара сөздері қытай тілінде жарық көрді.

Бекіту сұрақтары:

1 Абайдың ақын болып қалыптасуына ықпал еткен кімдер?

2.Абайдың балалық шағы қай жерде өтті?

3.Абайдың шығармаларының тақырыбы?

Әдебиеттер:

1. Абай Құнанбаев: Библиографиялық көрсеткіш (екі тілде). - Алматы: ҚР-ның Ұлттық кітапханасы, 1995. - 302 б.
2. Байтұрсынов А. Қазақтың бас ақыны // Абай. - 1992. - №3. - 23 - 28 б.
Әуезов М. Абайдың лирикасы // Сөзстан. 7 - кітап - Алматы, 1996. - 39-58 б.
3. Әуезов М. О. Абайдың туысы мен өмірі // Абай. - 2003. - №3. – 28 - 34 б.
4. Бэйхай Су Қазақтың ұлы ақыны – Абай // Абай. - 2003. - №1. - 1 - 4 б.
5. Борбасов С., Ізтілеуова С. Ұлы ақын тәлімі және ұлттық рухани келбеті // Семей таңы. - 1994. - 4 қазан.
6. Құнантаева К., Халитова И. Абайдың қара сөздеріндегі педагогикалық ой-пікірлер // Ақиқат. - 1994. - №4. - 70 - 73 б.
7. Сұлтанбеков М. Осы жұрт Ескендірді біле ме екен?: Абайдың Зұлқарнайы туралы поэмасы хақында // Семей таңы. - 1990. - 16 қазан. - 4 б.

№ 3 дәріс Абай шығармашылығының қайнар бұлақтары.Абай – ұлттық жазба әдебиетінің негізін салушы

2.Абай-ұлттық жазба әдебиетінің негізін салушы

Отаршылдықтың қанды шеңгеліне түсіп, елдігі шайқалудың үстінде тұрған қазақ қауымына тіршіліктің отын сепкен, «суға кетіп бара жатқан» халықтың қолына іліккен тал болған, тынысы тарылғанда көкірек сарайын ашқан жұпар ауа іспетті, қазақ жұрағатын жойылудан аман сақтап қалып, аяққа тұруына, ес жиып, бас көтеруіне толық әсер еткен баға жетпес дүние ол - хакім Абайдың шығармалары. Философиялық, тарихи, саяси ең­бектер емес, Абайдың қуатты поэ­зиясы мен ғақлиялары. Сон­дықтан да Абай шығармаларының жи­нақталып, жүйеленіп, баспаға ұсы­нылып, жарияланып шығуы - қа­зақ мәдениеті мен әдебиетінің өр­кендеуіне ғана емес, қазақ елі­нің елдігіне, мемлекеттігіне қадам бас­тырған, қалыптастырған елеулі құбылыс болды. Әрине, ақынның алғашқы жи­нағының жариялануының басы-қа­сында Әлихан Бөкейханов сын­ды Алаш көсемінің, Абайдың өз балалары мен жақын туыстарының жүргендігі ақиқат. Оның ішінде Кәкітай Ысқақұлының ардақты есімі алдымен ауызға түсетіндігі белгілі. Өткен жылы жинақтың 100 жылдық мерейтойына орай республика көлемінде түрлі іс-шаралардың өткізілгені көпшілік қауымға аян. Біздің мақсатымыз осы жинақтың жариялануы та­рихына байланысты әлі де ашық ай­тылмай келе жатқан факторлар тұрғысында болмақ. Көрнекті абайтанушы ғалым А.Нұрқатов өзінің «Абайдың ақын­дық дәстүрі» еңбегінде тұң­ғыш жинақтың жариялануына байланысты Кәкітайдың ұлы Әр­хам Ысқақовтың «Қазақ әдебиеті» га­зетінде 1959 жыл­дың 27 нау­ры­з­ын­да жария­лан­ған «Әкем туралы есте­ліктен» ат­ты мақаласына сүйе­не отырып, мынадай мәліметтерді келтіреді: «1906 жылы жаз шығып, киіз үй тіккенде Кәкітай қос тұр­ғы­зып, Мүрсейіт молланы шақы­рып ал­ды да, «сен мына біз жина­ған Абай өлеңдерін реттеп жаз» деп оңа­ша қосқа отырғызды. Мүр­сейіт асық­пайтын, арабша сұлу жа­затын адам еді. Бір ай ша­масында кө­шірім­ді әзірлеп алып, Кәкітай Се­мейге жүріп кетті. Жол шығынына екі семіз ат, екі семіз түйесін әкет­кен-ді. Малын Се­мей­де ақшалап алып, Омбы қаласына кет­тім деп хат жазды...» Осында ақын өлеңдерінің жүйе­леп көшіру ісін 1906 жылы жаз айында басталғандығы жөнін­де ақпарат берілген. Алайда сана­лы ғұмырын абайтану мәсе­ле­лері­не, Абай мұрасының толықтай иге­рілуіне арнаған ғалым Қ.Мұ­хамедхановтың Кәкітай Ысқақұлы туралы жазылған мақаласында Әрхам естелігіне сүйене отырып, 1905 жылдың жаз айында Мүр­сейіт­ке қолжазбаны көшірту ісі­нің басталғандығын айтып өтеді. Ғы­лыми хронологиялық дәлдік үшін Абайдың тұңғыш жинағын жариялауға дайындық ісі 1905 жылдың жаз айында басталған деген тұжырым орныққаны дұрыс көрінеді. Себебі ақын жинағын шығарушылардың бірі Әлихан Бөкейхановтың Кәкітай туралы мақаласына сүйенетін болсақ, Кәкітаймен 1900 жылдан бері таныстығы, Абай қайтыс болған­нан кейін 1904 жылы марқұмның балаларына өлеңін кітап етіп бас­тыру жөнінде ұсыныс жасағаны, 1905 жылы шілденің аяғында Кәкі­тай­дың Абайдың қолжазбасын алып, Омбыға келгендігі баян­дала­ды. (Мұхамедханов Қ. «Абай кіта­бын алғашқы шығарған Илияс Бо­ра­ганский». Алматы, 2009). Әрхам Ысқақовтың «Қазақ әдебиеті» газетінде 1959 жылы жа­рияланған естелігі сол кездегі сая­си идеологияға байланысты редак­цияланғаны айқын көрінеді. «Жы­лымықтың» лебі болғанымен, то­талитарлық жүйе механизмі қар­қынды жұмыс істеп тұрған заман, Алаш көсемдерінің ақталмаған ке­зеңі болғандықтан, Ә.Бөкейханов тұлғасына байланысты жайттар түгелімен өзгеріске ұшырап беріл­ген. Сонымен, Абайдың қолжаз­баларын әдіптеп хатқа түсіріп, үкі­лі үмітпен Омбыға аттанған Кәкітайдың, сондай-ақ Абай жи­­на­ғының жолы болмайды. Жи­нақты баспаға әзірлеп, соңғы ре­дак­цияларын жасап жүрген Ә.Бө­­кейханов патшалық жандарм­дары тарапынан 1906 жылдың қаң­тар айының басында тұт­қын­да­лады. Әлиханның тұтқындалуына байланысты жинақты бастыру ісі біраз кешеуілдейді. Кәкітай үшін жаңа жоспар жасап, қайткен күн­де де кітапты бастыруды жүзеге асыру мақсаты алға шығады. Әрхам Кәкітайұлы: «Одан кейін әкем «Омбыда бастыра алмадым, Қазан қаласына жүріп кеттім» деп тағы да хат жазды. Бір жұмадан соң «Қазан қаласындағы баспаха­на­лардың басуға уақыты болмады. Сон­дықтан Петербург баспаха­на­ларымен шарт жасастым. Тез 200 сом ақша салыңдар» деген телег­рам­ма келді». Осы арада талай құпияның сыры жатыр. Абай өлеңдерін Қа­зан қаласындағы баспаханалардан басуға неге мүмкіндік болмады? Әрхам Кәкітайұлы бұл кедергі­лер­дің сырын білсе де, зұлым жүйенің теп­кісінен ашып айтпаған сыңай­лы. Қазақ кітабының қилы да қасі­рет­ті тарихын зерттеген ғалымдар Ш.Елеукенов,Ж.Шал­ғынбаева­лардың «Қазақ кітабының та­рихы» атты еңбегінде отаршылдық жүйенің, патшалық Ресейдің өз боданындағы түркі-мұсылман ха­лықтарының кітап бастыру ісіне байланысты ұстанған саясатының бетпердесі сыпырылып, қанды жүзі айқын көрсетілген. ХІХ ға­сыр­дың соңғы ширегінде мұсыл­ман, діни әдебиеттің көптеп шы­ғуы­нан, «Қазанда, басқа қалаларда қазақ кітаптарының көптеп ба­сылуы, оған қоса шеттен мұсы­л­мандық әдебиеттің ат-нөпір үсте­мелеп түсуі - осының бәрі қазақ қоғамына исламның, ол арқылы панисламизм, пантюркизм идея­ларының ықпалының күшейе түсуі­нен» қорқып, аталмыш бағыт­тағы кітаптарды қазақ даласында кең таратпаудың жолдарын қарас­ты­рып, түрлі әккі де зымиян амал­дар­ға барады. Олардың басшы­лық­қа алған нақты ұстанымдары мынадай: 1875-1880 жылдары Бас­пасөз басқармасын В.Григорьев басқарған кезде «кітап ел арасына көп тараса, күш алып кетеді. Ен­деше, оны осы күшінен айыру кө­лемін қысқартып, ауыздықтай беру керек» дескен. Соны әккі чи­новник Смирнов былайша жүйе­лейді: «Қазақ басылымдары оқу­шысына қымбатқа түсетін бол­­сын. Оның бағасын удай қылу­дың бір айласы - цензор штем­пе­лін бұлдау, ол үшін көп қаражат айырып алу» дейді. Кітап шығару - коммерциялық іс. Кітап сауда айналымына түс­кендіктен, үкімет тиісті салығын са­лады. Смирновтың айтып тұр­ғаны - көлденең салық. Салықтан бе­лі қайысса, мұсылмандар кітап шы­ғара алмайды, қаражаты жет­пейді деп тұр. Бұл патшалық шенеуніктердің ұстанған ұстанымдарының бірін­ші тармағы ғана. Боданындағы түркі-мұсылман халықтарын ру­хани тұншықтыру, санасын оят­пау, орыстандыру саясатын жүр­гізу сынды сұрқия мақсаттар жат­ты олардың көкейінде. Абай жинағының Қазан бас­паларында жарық көрмеуінің бірін­ші себебі осы болса, екінші се­бебі де саяси цензура саясаты бол­са керек. Қазанда шығатын қа­зақ кітаптарына арнайы жіті ба­қылау қойылғаны, кітап шық­пас­тан бұрын арнайы өкілетті адам­­­­дар тілмәштар арқылы кітап маз­мұнымен мұқият танысып шы­ғатындығы, патшалық Ресейдің отар­шылдық саясатына қайшы келетін идеялар болса, ол кітап­тардың түбірімен жойылатындығы жоспарлы түрде іске асырылған және бұл істерге байланысты тарихи деректер «Қазақ кітабының тарихы» атты еңбекте көптеп кез­деседі. Қазанға барып тауы шағылған Кәкітай 1900 жылғы «Тәржіман» газетінде жарияланған мақала арқылы таныс, Петербург­тағы И.Бораганский баспахана­сы­на жол тартады. Абайтанушы Қ.Мұхамедханов Абайдың «Тәр­жіман» газетін оқып тұрғандығы, сон­дықтан ақынның айналасы И.Бораганский баспаханасы туралы білгендіктерін айтады. К.Ыс­қақұлының да сол кездегі аста­на Петербургтегі ондаған басқа бас­паханаларға емес, арнайы И.Бо­ра­ганскийдің баспаханасына жол тартуы кездейсоқ іс емес. Әрхам Кәкітайұлының «Сон­дықтан Петербург баспаха­на­ларымен шарт жасастым. Тез 200 сом ақша салыңдар» деген теле-г­рам­­ма келді» деген сөздерінің аста­рында үлкен тарих жатыр. Ж­оғарыдағы үзіндіде келтірілген бұра­тана халықтардың кітап бас­тыру істерінің құнын шарықтатып, баға­сын асқақтатып, түрлі салық­тар­дың, төлемдердің ойдан шыға­рылуы арқасында шындығында да, қазақ сынды халықтардың кітап басу ісі едәуір қиындыққа ұшы­рады. Кәкітайдың елден 200 сом ақша сұратуы - соның айғағы. ХХ ғасырдың басында ірі қара малдың сол кездегі нарықтағы бағасы 3 сом болғандығын ескере­тін болсақ, 66 ірі қара малдың құ­ны екендігі, ал тіпті 5 сомнан есеп­тейтін болсақ, 40 қара малдың құ­ны екендігі анықталады. Осы жер­ден-ақ патшалық Ресейдің зұ­лым саясатын анық көруге бола­ды. Абайдың балалары мен Құнан­бай қажы ұрпақтары осындай қаржыны жинап, хакім Абайдың сөз­дерін жарыққа шығарады. Адал сүт емген, алып әкеден арлы болып туған халық перзенттері ғасыр ерлігіне тән іс атқарып, қа­зақтың елдігін, азаттығын, рухын сақ­тап қалған теңдесі жоқ қазы­на­ны халықтың игілігіне жаратады. Кітап бастыру ісі тек қыруар қар­жыны құюмен ғана біткен жоқ, бас­па шарттарына сай оның қа­тесін түзету, жүйелеу сынды істер де едәуір қиындық тудырған. «Кәкітай бір айда қайта оралд­ы. Кітаптың корректорлық міндетін өз мойнына алыпты. Бас­пахана әр баспа табақты Се­мейде Абай түсіп жүретін Әнияр үйіне жіберіп тұратын болыпты. Әнияр Кәкітайға жеткізіп тұрды. Кәкітай оның қатесін түзеп, қайта Петер­бургқа жіберіп отырды. Осындай сер­гелдеңмен жүріп, Абай өлең­дерінің бірінші жинағы 1909 жы­лы, яғни үш жылда зорға жарық­қа шықты. Әріп терушілердің қазақ­тың сөзін ұқпауынан қатесі көп болды, толық түзеуге мүмкіндік бол­мады». Әрхам аға айтып отырғандай, Абай өлеңдерін тұңғыш рет жа­рық­қа шығару осындай сергелдең­ге ұласып, кітап төрт жыл дегенде қазақпен қауышады. Бір кітап тарихы - бір халықтың сол кезең­де­гі тарихына пара-пар, қоғамдағы саяси-әлеуметтік, тарихи жағдаят­тар­дың көрінісі болып тұр. Бір кітап тарихы - ХХ ғасыр­дың басындағы қазақ қасіретінің айғағына айналған. Сол бір кітап - ұлттық санамызды оятып, ел болуы­мызға септік болды. Осы кітап арқасында қазақ қоғамы, қазақ ұлты жоқ болып кетуден аман қалды. Патшалық өкімет қан­ша кедергі мен қиындық жа­саса да, қолдаушысы бар асыл мұра жарық көріп, халық игіліне ай­налды. Өскелең жас ұрпақ хал­қымыздың қилы тарихын біліп, асыл ерлеріміздің есімдерін ардақтап жүруі тиіс. Осындай елі үшін атқарған теңдессіз еңбегі үшін Кәкітай Ысқақұлы Құнан­баевтың атына еліміздің бас қала­ларынан көше атауларын беріп, халық жадында мәңгілікке қал­дыруға шаралар жасалуы керек.