Бағдарламасы syllabus семестр 15 оқу аптасынан және 3 сессия аптасынан тұрады

Семестр 15 оқу аптасынан және 3 сессия аптасынан тұрады.

Пәннің көлемі 3 кредитті құрайды:

Кредит саны	Дәрісханалық сабақтар			Дәрісханадан тыс сабақтар		Барлық сағат	Бақылау түрі
	Дәріс	Практикалық/ семинар сабақтары	Зертханалық сабақтар	СОӨЖ	СӨЖ
3	30	15	-	15	45	90	Аралас емтихан

2. Пән туралы мәліметтер

«Қазіргі қазақ әдебиеті» пәні – жоғары оқу орындарында соңғы кездерде оқытылып жүрген пән. Бұл курста ХХ ғасырдың алпысыншы жылдарынан тәуелсіздікке дейінгі қазақ әдебиетіндегі әдеби ахуал, поэзия, проза, драма, әдеби сын, көркем аударма және белгілі қаламгерлердің шығармалары т.б. мәселелер кеңінен қарастырылады.

­­­­­­­­­­­­­­­Курстың мақсаты:­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

• 
  ХХ ғасырдың екінші жартысындағы тарихи - әлеуметтік өзгерістердің қоғам дамуына тигізген әсерін саралай отырып, осы дәуірдегі әдебиеттің жалпы хал-ахуалына сипаттама беру;
  
• 
  45-90 ж.ж. Қазақстанның саяси-әлеуметтік, мәдени өміріне, дәуір басындағы ірі тарихи оқиғалардыңкөркем әдебиеттің дамуына тигізген әсерін, қазақ зиялы қауымының қоғамдық өзгерістерге деген көзқарастарын саралау;
  
• 
  45-90 жылдардағы шығармашылық тұлғалар. Олардың әдебиетте ұстанған бағыттарын, жанрлық-тақырыптық ізденістерін түсіндіру;
  
• 
  45-90 жылдардағы әдебиеттің жанрлық, идеялық-көркемдік жағынан толысуын ұғындыру, кейіпкерлер сипатын ашу;
  
• 
  дәуір әдебиетінің ауыз әдебиеті дәстүрлерімен байланысын ашу;
  
• 
  45-90 жылдарда әдебиетке келген жас талаптар, олардың шығармашылық бағыт-бағдарларын саралау.
  

ХХ ғасырдың45-90 ж.ж. әдебиет өкілдерінің көркем шығармаларын, оқу-ағарту, мәдениет саласының түрлі мәселелеріне арналған еңбектерін жан-жақты қамти отырып, бұларды қазіргі заман әдебиетімізде алатын орнын зерделеп байланыстырып оқыту.

Пререквизиттер - халық ауыз әдебиеті, әдебиеттануға кіріспе, ежелгі дәуір әдебиеті, хандық дәуір әдебиеті, ХІХ ғ. әдебиеті, поэтика, драма тарихы, тарихи эпос, ХХ ғ. басындағы әдебиет, абайтану, қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі.

Постреквизиттер – қазақ әдебиетінің жалпылама курсы, әдебиет теориясы.

Курсты бағалау бүкіл семестрді қамтиды, сондықтан студент барлық сабақ түрлерінде беделді түрде қатысуы керек. Максимальды балды студент қойған сұраққа нақты, дұрыс жауап берсе, жұмыстарын мұқия, толық жағдайда жауап берсе, ғана алады.

1. 
   Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қазақ әдебиетіндегі көркемдік ізденістер
   
2. 
   Майданға шақыратын патриоттық өлеңдер
   
3. 
   Публицистика жанры
   

Фашистік Германия соғыс жарияламастан 1941 жылы 22 июньде біздің социалистік Отанымызға шабуыл бастады. Көп жылдар бойы әзірленіп басқыншылық соғыс бастаған фашистік Германияның армиясы бірден шекарадан өтіп, совет қалалары мен селоларын басып ала бастады. Совет адамдарын азапқа салып қырғынға ұшыратты, қала мен селоларды, өндіріс орындары мен мәдениет орындарын талқандап, өртеп, оқ пен оттың ұшқыны мен түтініне айналдырды. Соғыстың ілкі қадамынан-ақ Германия фашизмі совет елінің ежелгі дұшпаны, ата жауы екендігін көрсете бастады. Сөйтіп, бейбітшілік сүйгіш совет халқының тыныштығы бұзылды, соғыс дәуірі басталды.

Соғыс басталған күні В.М.Молотов үкіметіміз бен партиямыз атынан радио арқылы халқымызға соғыстың басталғанын хабарлап, совет адамдарын өзінің даңқты партиясы мен үкіметінің төңірегіне бұрынғыдан да гөрі топтала түсуге, басқыншы жауға қарсы Ұлы Отан соғысына аттануға шақырды. Сонымен қатар бұл соғысты бізге әкеліп киліктіріп отырған герман халқы еместігін, мұны істеген француздарды, чехтарды, поляктарды, сервтарды, Норвегияны, Бельгияны, Данияны, Голландияны, Грецияны және басқа халықтарды құл етіп отырған Германияның қанқұмар фашистік билеушілері екенін түсіндірді.

«Правда» газеті соғыстың екінші күні – 23 июньдегі бас мақаласында:

«... Соғыс кезіндегі жұмыстың қандайы болса да құрметті және жеңіп шығуы үшін өте пайдалы... Отан өз азаматтарынан барлық еркектер мен әйелдердің жастарына қарамай мемлекеттің тағдыры үшін өзінің барлық жауапкершілігін сезуін талап етеді. Батыл қимылдайтын айбынды уақыт келді... Біздің даңқты большевиктік партия төңірегінде, біздің Совет үкіметінің төңірегіне... берік топтала түсейік! Біздің ісіміз - әділ іс. Жау қиратылады. Біз жеңіп шығамыз. Германияның фашист басқыншылары бұл соғысты көріне кіруге тиіс және кіреді де» - деп совет адамдарына біздің тарапымыздан соғыстың әділетті соғыс екенін түсіндіріп, бұл соғысты біздің жеңіп шығатынымызға оларды сендірді және бар күш-жігерін аямастан Отан мүддесі үшін қызмет етуге шақырды.

Партиямыздың Орталық Комитеті бұл соғыстың біздің еліміздің, көп ұлтты совет халықтарының басына үлкен қауіп төндіріп отырған апат соғыс екенін, оның қарама-қарсы екі системаның, социализм елі мен агрессиялық күштің арасындағы соғыс екенін ашық айтты. Совет адамдарын революциялық қырағылыққа шақырды. Жауды талқандау үшін керекті болған шараларды белгілеп, оларды іске асыруға жұртшылықты ұйымдастыратын саяси-көпшілік жұмыстарын жүргізе бастады. Бүкіл жұмысты жаңаша соғыс жағдайына бейімдеп қайта құру жұмыстарын іске асыра бастады.

Фашистік Германияның біздің халқымызды бақытсыздыққа ұшыратып, оның көсеміміз В.И.Лениннің басшылығымен болған Октябрь социалистік революциясының жеңісі арқасында қолы жеткен советтік құрылысын құртып жібергісі келетін басқыншылық саясатын, алдына қойып отырған мақсатын Коммунист партиясы идеологиялық жұмыстардың барлық құралдары арқылы совет адамдарына жете түсіндірді.

Соғыстың ілкі күндерінен бастап-ақ бұл жұмысқа көп ұлтты совет әдебиеті, соның ішінде қазақ совет әдебиеті де, бірден араласты. Жазушыларымыз, ақындарымыз, драматургтеріміз өздерінің жалынды публицистикалық шығармаларымен соғыстың сипатын халқымызға жете түсіндіруде, оның материалдық және моральдық күшін соғыста жеңіп шығу жолына жұмылдыруда партия орындарына өздерінің көмегін тигізді.

Партиямыз бен үкіметіміздің бұл директиваларынан соғыстың мақсаты мен характерін, соғыс жағдайымен байланысты алға қойылып отырған ерекше де күрделі міндеттерін түсінген алып жүректі, қуана да, ренжи де білетін, қайғырып кектене де, қатуланып қайраттана да білетін, көп ұлтты, бір мақсатты қаһарман совет халқы немістің фашистік басқыншыларына қарсы, өзінің сүйікті социалистік Отанын қорғап қалу үшін азаттық соғысқа, Ұлы Отан соғысына аттануға, соғыс жағдайындағы қандай тапсырманы да абыройлықпен орындауға әзір екенін бірден білдірді. Марксизм-ленинизм идеясында тәрбие алған совет адамдары партиямыз бен үкіметіміздің жеңімпаз туымыз астына асқан ұйымшылдықпен бұрынғыдан да гөрі берік топталды.
№2 дәрістің тақырыбы: Ұлы Отан соғысы кезіндегі қазақ поэзиясы. Идеялық, көркемдік мәні.

1. 
   Отан қорғаушылардың патриоттық бейнесі. Суреттеудегі көркемдік ізденістер.
   
2. 
   Поэзияда лирикалық кейіпкердің рухани әлемі. Көркемдік бейнелеу.
   
3. 
   Поэзиядағы ерлік, елдік тақырыбы. Көркемдік жинақтау.
   

Өткен соғыс еліміз бен оның рухани келбетінде өшпес із қалдырды.Сұрапыл соғыстың қасіретті күндерін еске алғанда, ең алдымен алапат қырғында құрбан болған жандар тағдыры, орасан қиындықтар еске түсіреді.

Сол жылдардан бастап, күні бүгінге дейін көркемөнерде, әдебиетте толассыз үн беріп, көрініп келе жатқан тақырып – Ұлы Отан соғысы тақырыбы.Әсіресе әдебиеттің поэзия, проза, драматургия сияқты кесек жанрларда жасалған сурет, бейнелер айта қаларлықтай бедерлі. Мұның көпшілігі сол соғыс дүбірі кезінде жазылса, қалғандары кейін туындап, жарық көруде.

Жалпы Отан соғысына арналған әдебиетті сөз еткенде соғыстың өзін, оның сұрапыл, жойқын қалпын қоса айта отырмау қиын.Әсіресе, жоғарыда ескерілгендей , әр халықтың ол жайындағы түсінік, сезімін ескерген мақұл.

Әдебиеттің, соның ішінде қазақ әдебиетінің, соғыс кезіндегі осы жалпы сипатын баса айтқандағы мақсат: оның тақырыпты терең, жан-жақты дамытып отырғанын байқау. Әдебиет соғыс тақырыбын жаңа мазмұнда, жаңа сапада, бұрын-соңды бастан өтпеген сұрапыл оқиғаның, тақырып ортақтығының, тақырып тектестігінің тән болуы.

Сонымен, бұл кезеңдегі қазақ әдебиетіне тән сипаттың мынадай екі түрлі ерекшелігін аңғаруға болады, елге төнген қауіпке байланысты әбебиеттің саналық, азаматтық жағынан шыңдалып өсуі және сонымен бірге, қай жанырдағы шығармаларға болса да, тақырып ортақтығының тақырып тектестігінің тән болуы.

Соғыс кезінде поэзия, әсіресе, оның ұсақ жанырлары: өлең, ән текстері, лирикалық толғаулар кең өрістеді. Бұл соғыс кезеңінің жан тебіренткен сипатына дәл келетін сияқты. Кім де болса өзінің сағынышын, күйінішін, арплыс үстіндегі хал-жағдайын, көңіл толқуларын өлең тілімен жеткізуге тырысқандай. Поэзияға қарағанда үлкен проза бәсең дамыды. Рас, соғыс оқиғаларын бірден үлкен жанрда көрсетіп үлгерту аса қиын, ондай туындылар оқиға екшелеп, тұрақтаған соң, ұзақ жылдар өткен соң барып жасалады, соғыстан кейінгі жылдары жарық көрген дүниелер мұны айқын дәлелдей алады. Әйтсе де прозаның ұсақ түрлері соғыс кезінде едәуір дамыды.Әсіресе, публицистика, очерк құлашын кеңге жайды.

Соғыс тақырыбы, атап айту қажет, әсіресе, поэзияда айөқын көрінеді. Оған жүректі жарып шығатын поэзия тілі, поэзиялық сезім себеп болғандай.

Жамбылдың «Екі дүние айқасты», «Қамал бұзған каһарман», «Отан әмірі» сияқты көптеген өлеңдерін білеміз.Сабит Мұқановтың «Сөз – Советтік Армия», «Ленин қаласында», Асқар Тоқмағамбетовтың «Жеңіс біздікі», «Жеңіс бұйрығы», Әбділда Тәжібаевтың «Біз жеңеміз», «Ленинград», Ғали Ормановтың «Емен», «Отан» дейтін өлеңдері, Қалижан Бекхожиннің «Тым асығып келемін», деген өлеңдері, Жұбан Молдағалиевтың «Шығыста туған елім бар» дген өлеңі,С.Сейітовтың, Қ.Жармағамбетовтың өлеңдері жігерлі, қайратты шығармалар еді.

1941 жылы соғыс басталғанда Жамбыл 96 жаста еді. Қарт ақын соғыс қауіпті төнген кезде халықты жаудан кек алуға шақырған бірнеше өлеңдер шығарды.

Алғашқы кезеңдегі поэзияда саяси сарын, зұлым жауға қарсы күреске ұрандау күшті болды. Мұндай саяси тақырыптағы лирикада Отанымыз бен халқымыздың ұлылығы, олардың жеңімпаз дәстүрі жырланды.

Майдан тақырыбына арнап көп өлең жазған ақынның бірі – А.Тоқмағамбетов. Ол соғыс тақырыбына саяси мазмұнды бірнеше лирикалық өлеңдер, неміс- фашист басқыншыларының зұлымдығын әшкерелейтін фельетон, әңгімелер жазды.

Отан соғысы кезіндегі поэзияда өзінің идеялық мазмұнымен де, көркемдік манызымен де күрделі шығарманың бірі болып танылған Қ.Аманжоловтың «Ақын өлімі туралы аңыз» атты поэмасы болды.

Соғыс жылдарында қазақ поэзиясы айрықша көзге көрінді. Сұрапыл соғыстың оқиғасы қай ақынды болса да толғантпай, тебірентпей қойған жоқ. Ал тебіренуден шыққан жыр қай оқырманды болса да баурап әкететіні өзі-өзінен түсінікті. Сондықтан поэзия жанры соғыс жылдарында бар қыры мен сырын танытты. Солай болуға тиіс те еді. Қазақ халқының каһарлы кезеңдегі рухани келбетін танытуда поэзияның атқарған ролі сас елеулі. Жамбыл Жабаевтың «Ленинградтық өренім»,Ә.Тәжібаевтің «Ленинград» атты өлеңдері, Ж.Саинның партизан өмірінен жазылған жылдары, Ә.Сәрсенбаевтың топтама өлеңдері, Қ.Аманжоловтың «Ақын өлімі туралы аңыз» поэмасы – қазақ әдебиетінің көрнекті туындылары.

30-шы жылдарда таныла бастаған жас ақындар үшін бұл жылдар жаңа өрлеу кезеңі болғаны анық. Ал, белгілі қазақ ақындары Ж.Жабаев, С.Мұқанов, Ә.Тәжібаев, А.Тоқмағамбетов, Т.Жароков, Ғ.Орманов, Ж.Саин осы тұста ақындық дарындары өзінің тың сипаттарымен , соны қырларымен танылды.Соғыс жылдарында қазақ ақындарының қатары өсіп, поэзияға тың күштер қосылды.Әдебиетке Х.Ерғалиев, С.Мәуленов,Ж.Молдағалиев, С.Сейілов, Қ.Шаңғытбаев, З.Қалауова т.б. сияқты ақындардың жаңа буыны келді.

Соғыс жылдарында жазба поэзиясымен бірге қазақтың халық поэзиясы да қатар дамыды. Н.Байғанин, И.Байзақов, К.Әзірбаев, О.Томанов, О.Шипин, Д.Әлімбаев сияқты халық ақындары өздерінің азаматтық рухтағы тың шығармалармен халық поэзиясын жаңа белеске көтерді.

Әсіресе халық поэзиясының алыбы Ж.Жабаевтың соғыс жылдарында шығарған өлеңдері қазақ поэзиясының ірі көркемдік табысы болғаны мәлім. «Ленинградтық өренім», «Москва» атты өлеңдері майданның алғы шебіндде жауынгерлерді ерлік күреске рухтандырған ұран іспетті болды.

Қартайып, балі бүгілген Жамбыл сол бір каһарлы күндерде өзін өтелмей бара жатқан парызы бар жандай сезінді. Қарт Жамбыл «Екі дүние айқасты» деген өлеңінде:

Майдандасқан алаңда.

Олар фашист- сұр жылан

Уын шашқан адамға.

Денеге уын дарытпай,

Жаныштап басын жыланның,

Салайық халқым, табанға!

Ондай мерез ордасы

Қалмасын, тіпті, ғаламға!- деп, халықты жауға мейірімсіз болуға шақырды.

Бұл тұстағы поэзияның тікелей орасан зор үгіттік роль атқарғаны сөзсіз.Ақындар С.Мұқанов, А.Тоқиағамбетов «Көтере сілте, қатты соқ!», «Өлтіре соқ, керіле соқ, жойылсын жер бетінен» деп ұрандаса , Т.Жароков «Оқ атқан барлық немістің, қырыңдар бәрін тегіс тым» деп халық атынан гитлершіл фашистерге қарсы каһарлы кекке шақырады.

Поэзия соғыс кезіңдегі қазақ әдебиетінен басты орын алды.Публицистикалық қасиеттерінің, жауынгерлік, патриоттық рухының күшейе , зорая түсуі осы кездегі қазақ поэзиясының басты ерекшелігіболып танылады. Отанға берілгендік, жауға деген өшпенділік сияқты басты-басты тақырыптар лирикалық өлеңдер мен поэмаларда толық жырланды. Бұл жырларды поэзия бір жағынан халықтың жауға қарсы ұлы күресінің көркем шежіресіне айналды.Екінші жағынан, қазақ ақындарының дабылды өлең- жырлалды сол даңқты күрестегі халқымыздың құдіретті рухани күш-қуатын байқатты.
№1 практикалық сабақтың тақырыбы: Ұлы Отан соғысы жылдарындағы поэмалар. Әңгіме жанры. Очерктер. Көркемдік табиғаты.

1-СОӨЖ тақырыбы: Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қазақ әдебиеті

Тапсырмалар: Өлеңдердің идеялық, көркемдік мәні

Абдолла Жұмағалиев шығармашылығы.

қосқан үлесі.

А. Жұмағалиевтің романтикалы пафосты өлеңдерінің поэтикасы

Есеп түрі: баяндама

Екінші апта
№ 3 – дәрістің тақырыбы: Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қазақ прозасы.

1. 
   Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қазақ прозасы. Шағын, орта көлемді эпикалық туындылар.
   
2. 
   Суреттеудегі көркемдік ізденістер.
   
3. 
   Көркем прозадағы кейіпкердің рухани әлемі. Көркемдік бейнелеу.
   
4. 
   Шығармадағы ерлік, елдік тақырыбы. Көркемдік жинақтау.
   

Совет халқының неміс-фашистік басқыншыларға қарсы жүргізген Ұлы Отан соғысына бірден үн қосқан, оның алға қойған төтенше және күрделі міндеттерін әрі тез, әрі сапалы орындап шығуға халқымыздың барлық күшін ұйымдастыруда ойдағыдай қызмет еткен бүкіл совет әдебиетіндегі секілді, қазақ совет әдебиетінде де шағын жанрдағы шығармалар болды.

Соғыстың ілкі күндерінде-ақ саяси қысқа өлеңдерге ілесе шығып, қазақ прозасының шағын жанрдағы шығармалары көркем очерк, әңгіме, публицистика т.б. соғыс қойған талаптарға лайықты жұмыс етуге бірден араласты. Советтер Одағының фашистік Германияға қарсы жүргізіп жатқан соғысының совет адамдарының бақытты өмірін қорғап қалу үшін, жаудың улы тырнағынан көрші отырған Европа халықтарын босату үшін болып отырған азаттық, әділеттік соғыс екенін, бүкіл халықаралық маңызы зор соғыс екенін кеңінен түсіндіруде, халқымызды соғыс міндеттерін орындауға жұмылдыруда саяси өлеңдер сияқты, қазақ совет прозасының шағын жанрдағы шығармалары айтарлықтай қызмет көрсетті.

Прозаның шағын жанрлы шығармалары өзінің табиғи ерекшеліктерімен әлеуметтік құбылыстың қандайымен болса да тез араласа алатынын өмірдің қандай саласын да кезінде қамтып көрсете алатын икемдігі күшті оперативтік жанр екенін осы соғыс күндерінде жақсы танытты.

Бұл соғыста Советтер Одағының жеңіп шығатынына халқымыздың сенімін арттыруда, неміс-фашистік басқыншылардың зұлымдығын әшкерелеп, соғыста оның сөзсіз талқандалатынына халқымыздың көзін жеткізуде публицистикалық мақалалар мен очерк, әңгімелердің соғыс жылдарында атқарған қызметі ерекше көзге түсті.

Ұлы Отан соғысының әділеттік, бүкілхалықтық сыйпатын халқымыздың санасына жеткізе түсіндіруде, көркем публицистика үлкен роль атқарды. Көркем публицистикалық жанрда біздің совет әдебиетінің ең таңдаулы жазушылары шығармалар жазды, нағыз өткір, нағыз көркем публицистиканың жақсы үлгілерін берді. Сондықтан да Л.И.Тимофеев 1942 жылы «Знамя» журналының 11 санында басылған «Советская литература и война» атты мақаласында: «...Виднейшие наши писатели и поэты обратились к публицистическому жанру, создав образцы горячей, зажигающей художественной публицистики» - деп жазды.

Совет жазушылары өздерінің публицистикалық шығармалары арқылы халқымызды Ұлы Отанын шексіз сүйіп, ол үшін жанын қия күресуге, қандай қиыншылыққа да төтеп беріп, қандай кедергіден де қаймықпай өте алатын рухта тәрбиелеуде партия ұйымдарына көмектесті. Ұлы көсеміміз В.И.Лениннің «Революция күндері» деп аталатын мақаласындағы – біз публицистердің үнемі істейтін ісін істеуге тиіспіз – қазіргі заманның тарихын жазуға тиіспіз және оны жазғанда біз өзіміздің күнделікті өмірді жазуымыз оқиға болып жатқан жердегі қозғалысқа тікелей қатысушылар мен батыр пролетарларға шамадан келгенше көмек беретіндей етіп жазуға тырысуға тиіспіз – деген қағидасын біздің жазушыларымыз басшылыққа ала отырып, өздерінің публицистикалық шығармаларын идеялық-көркемдік жағынан бірте-бірте жақсарта түсті, өмірді кеңірек қамтып, соғыс талабына сәйкесті нақтылы міндетті орындауға совет адамдарының бар күшін ұйымдастыруда аянбай қызмет етті.

Алдыңғы қатарлы совет жазушылары А.Толстой, М.Шолохов, А.Фадеев, И.Эренбург тағы басқалары соғыстың ең ілкі күндерінен бастап, өздерінің публицистикалық шығармаларында жаудың басқыншылық мақсатын, зұлымдық әрекеттерін әшкерелеп отырды. Біздің тарапымыздан соғыстың халықтық, әділеттік соғыс екенін көрсетіп, жеңіске халқымыздың сенімін арттырып отырды.

Илья Эренбург «Беттетпейік» дейтін публицистикалық шығармасында:

«...Шынында оларға сенің кім екенің – жұмысшы, колхозшы, интеллигент, орыс, украин, грузин, еврей екенің бір есеп: олар біздің бәрімізге қарсы. Олар біздің жиған-тергенімізді алғысы келеді. Адамдарымыздың тең жартысын олар жоқ қылғысы келеді. Қалған жартысын құл-құтанға айналдырғысы келеді... Біз жауды беттетпеуге тиіспіз... Гитлер Ресейді жоя алмайды, Ресей бұрын қандай болса, қазір де сол күйінде қала бермек» ... деп көрсетті.

М.Әуезов: «... кеудеде тірлік оты жанған шақта, алпыс екі тамырда адамдық намыс, қайрат қаны аққан шақта Москваны сүюден біздің Отан елінің, Отанның адал ерінің жан жүрегі танбақ емес.

Лас дүние жемісті, арам тұмсық қорғауын әділ дүние дұшпаны жиренішті фашистер, қасиетті Москваның жалғыз сынақ кірпішінен садаға кетсін.

Москваға қатер тігілген күнде, біздің Отан ұл, қызынан іркіліп қалар пенде жоқ... Әуліккен жау ажалын таппақ бұл жерден, арам болар алмағы» ... деп, өзінің «Москва берілмейтін берік қамал» аталатын публицистикалық шығармаларында Отанымыздың орталығы Москваны совет адамдарының қорғап қалатынын үлкен сеніммен айтып береді. Сонымен қатар жазушы орынды келтірілген эпитеттер арқылы совет адамдарының жауға деген мейірімсіздігі күшейе түскенін, кеудесін ыза кернеп, қайраты арта түскенін суреттесе, екінші жағынан «алыс дүние жетімі», «арам тұмсық», «жиренішті» деген эпитеттер арқылы басқыншы жаудың адамдық тұрпатын жойған сыйқын шебер әшкерелейді.

Совет халқының партиямыз бен үкіметіміздің шақыруына бірден жұмылғанын жазушы Ғабит Мүсірепов:

«Елдің елдігін сыйламаған, ежелгі жаудың ісі! Сертті бұзып, уәдесінде тұрмаған ант атқан Гитлер біздің елден аяушылық та күтпесін. Біз қорғайтынымыз көп, қорғанымыз берік ел екенімізді көргісі келетін шығар! Көрсін! Азат елге құлдық әкелем десе, баяғы ноқтаны қайта кигізем десе, тілегені өз басына орнайды, ор қазса терең қазсын - өзі құлағанда шыға алмайтынын да білсін. Қансырап келген жаудың қалағаны елім шығар, береміз осыны! Өзіміз жасаған еліміз бар, теріміз сіңген жеріміз бар, мекен емес, Москвамыз бар! Әрбір колхоз қамалдай болмаса, бір түйір бидай бір оқтай тимесе, жауыққандар жазасын таппаса менің атымды өзге қойыңдар! Қан майданда ұлым жүрсе, бұл майданда қызым мен өзім жүрмін! Алпысқа келдім демеймін, елім үшін, жерім үшін, үрім бұтағымның алтын бесігі үшін керек болғанда мен де аттанам!» деп Куйбышев атындағы миллионер колхоздың мүшесі алпыстағы қарттың сөзі арқылы беріледі / Ғ.Мүсірепов, «Ақиықтар» 26-бет/.

Бұлар сияқты Социалистік Отанын, туысқан Коммунистік партиясын артықша сүйетін совет адамдарының жоғары сатыға көтерілген патриотизмін көрсететін өткір, көркем публицистикалық шығармалар соғыс жылдарында бұрынғыдан көрі көбірек жазылып, кеңірек тарады. Жұртшылықтың жүрегіне жылы тиіп, көңілін аударатын, дәуірдің ерекшеліктерін дұрыс сипаттап, майдан талабынан туған міндеттерге шықырып отырған публицистикалық шығармалар тек ертеден белгілі жазушыларымыз қаламынан ғана туып қоймай, соғыс жылдарында бұндай жалынды публицистикалық шығармаларымен бір топ жаңа авторлар келіп қосылды. Бұлқышев, Момышұлы, Ғабдуллин, Иманжанов, Молдағалиев, Ерғалиев, Мәуленов, Ұябаев, Әлімбаев және майданда шығып тұрған әскери газеттерде бойлай жазып келген оңдаған жас қалам иелері осы соғыс үстінде өсті.

Міне, осы айтылған жағдайлар бұрын кенже келе жатқан қазақ публицистикасын Ұлы Отан соғысы жылдарында дамытып, жанрлық жағынан қалыптасу дәрежесіне көтерді.

Көркем публицистикамыздың дамуында жас жазушы – Баубек Бұлқышев көрнекті орын алды. Б.Бұлқышев Ұлы Отан соғысының жауынгері, жалынды совет патриоты жауды автоматтың оғымен де, өткір публицистикалық шығармаларымен де түйреп отырды. Б.Бұлқышевтың соғыс күндеріндегі публицистикалық шығармалары «Комсомольская правда» газетінде, онан кейін қазақстандық республикалық баспасөздер мен майдандық газеттерде басылып тұрды. Баубек шығармаларын өте ықыласпен оқып оқушылары, әсіресе жастар өте разы болатын. Ризашылығын олар өздерінің көптеген хаттарында білдіріп отырады.

Талантты жазушы Баубектің майданның ауыр күндерінде аласапыран ұрыстың ішінде жүріп жазған көркем публицистік шығармалары, асығыс, алас-қапаста жазылғанына қарамастан, әрі көркем, әрі идеялық жағынан мейлінше терең, пафосқа толы, өткір болып шықты. Шығармаларының негізгі мотиві – жастар үні, жастық, бақытты өмір және оны қорғау еді. Ол өзінің замандастарын Ұлы Отанамызды қорғау күресінде, совет жастарына лайықты дәрежеде болуға шақырды.
№4 дәрістің тақырыбы: Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қазақ драматургиясы

1. 
   Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қазақ драматургиясы. Суреттеудегі көркемдік ізденістер.
   
2. 
   Драмадағы кейіпкер әлемі. Көркемдік бейнелеу.
   
3. 
   Шығармадағы ерлік, елдік тақырыбы. Образ сомдау ерекшелігі.
   

1941 жылдың 7 қазанында- Қазан төңкерісінің 25 жылдық мейрамы тойланатын кеште Қазақтың академиялық драма театры «Сын сағатта» пьесасы бойынша қойылған спектакльді сахнаға шығарды.

Әрбір ұлттық әдебиеттің оң жамбасына келетін өз тақырыбы, өзіндік үлгі тұтатын идеалды болмақ. Бұл тараптан сөз қозғағанда ең әуелі қазақтың кешегі бай тарихы, фольклоры, ел қорғаны болған батырлары еске түседі.Сол тұстағы драматургиядағы барлық табыс, бүтін жеңіс осы тақырып арқылы келген, өйткені эстетикалық жағынан да, ұлттық менталитет жағынан да өткен өмірі,салт-дәстүрі, ұлттық идеялары қазақтың жанына жақын,онымен біте қайнасып тұрғандай.Сонықтан да өрелі көз жіберген қазақ драматургтері бүгінгі замадастарының кедесіне сәуле құятын ой-толғамдарды жеріне жеткізе айта білген, ұғындыра да білген.1941 жылдың аяғы мен 1942 жылдың басында дүниеге келген «Ақан сері-Ақтоқты» пьесасы заманына тосынан түскендей болса да, қазақ әдебиетінің қорына асыл олжа болып кірді.

«Ақан сері- Ақтоқтының» 1942 жылғы 14 наурызда Қазақтың академиялық драма театырның сахнасында өткен алғашқы қойылымы қазақ өнеріндегі жаңа дүние ретінде қабылданды.Көрермен жұрт бәрінен бұрын жазушы Ғабит Мүсіреповтің шеберлігін атап өтті.Бұлай болатын себебі пьесадағы шиеленіскен тартыс, көркем тіл, биік идиал-бәрі де спектакльдің сапалы тууына басты негіз бола білді. Бұл пьеса жазушының драматургия саласындағы үздіксіз ізденістерінің нәтижесі еді.Бұған дейін «Қыз Жібек», «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» пьесаларын жазған Ғ:Мүсірепов бұл жолы драмалық шеберлігінің әбден ұшталғанын көрсетті.

Қазақ әдебиетіндегі драмалық дәстүр қара сөзбен, не ақ өлеңмен ғана жазылып қоймай, драмалық поэма үлгісінде де көріне бастады.Бұларда пьеса кейіпкерлері өз диалогтары мен монологтарын өлең түрінде айтқанымен олардың іс-қимылдары, өмірге қарым-қатынастарды драмалық шығармалардағыдай үнемі тартысқа құрылады.Солардың бірі-Ә.Тәжібаевтың «Біз де қазақпыз» драмасы.

Сталинизм тұсында жазықсыз жапа шеккен әдеби шығармалар қатарында Ә.Тәжібаевтың 1945 жылы жазылған осы драмалық поэмасы да бар.

1945 жылы жеңістен жеңіске жеткен кеңес әскерінің тегеурінді қайраты жазушыларды жаңа шығармалар жазуға құлшындырғандай. Осы жылы сахнаға шыққан «Жомарттың кілемі»пьесасы біраз өмірлі болды.1 мамырда Ш.Хұсайыновтың «Амангелді»пьесасы алғаш қойылды.

Бірақ түгелдей түгелдей алғанда бұл бес жыл қазақ драматургиясы үшін ізсіз кетті деуге болмайды.Бір ғана «Ақан сері-Ақтоқтының» өзі бес жылғы ізденістің өтеуі сипатты қазақ драма өнерінің биік шыңдарының қатарынан орын алды.М.О.Әуезовтің «Қарақыпшақ Қобыланды»пьесасы жөнінде де осыны айтуға болады.

Есеп беру түрі: конспект

Есеп беру түрі: конспект

1. 
   Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қазақ әдебиеттану ғылымы.
   
2. 
   Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қазақ әдебиттану ғылымының дамуы.
   

Қазақ халқының ХІХ ғасырдағы ұлы ақын Абай Құнанбаевтың туғанына 100 жыл толу мерейтойына байланысты М.Әуезовтің,С.Мұқановтың ,Б.Кенжебаевтың, Қ.Жұмалиевтің,Ә.Тәжібаевтың, Ә.Мәметованың және басқалардың мақалалары жарық көрді.КСРО Ғылымакадемиясы қазақ филиалы хабарларының (Тіл және әдебиет сериясы.1944,1945 жж.) екі саны негізінде қазақ әдебиеті тарихының мәселелеріне, әсіресе Абай шығармашылығын зерттеуге тікелей арналды.

Қазақстан газет-журналдарының беттерінде қазақ әдебиетінің соғыс жылдарындағы жайы мен міндеттері, жаңалықтары мен кемшіліктері туралы М.И.Фетисовтың, М.С.Сильченконың,Ғ.Мүсірепов,С.Төлешевтің, Б.Кенжебаевтың, Е.Ысмайыловтың, Ы.Дүйсенбаевтың, Б.Шалабаетың т.б. мақалалары жарияланып тұрды.Ғ.Мүсіреповтың «Майданнан соққан жаңа леп» атты мақаласында (1944жыл,6 маусым) Қ.Аманжоловтың «Абдолла» поэмасы мен Ә.Сәрсенбаевтың «Ақша бұлт» өлеңі дауылды жылдардағы қазақ поэзиясының ірі жетістігі ретінде бағаланып, байыпты талдау берілді. Осы тұстағы қазақ поэзиясына жаңа леп әкеліп, тың тыныс берген Қ.Аманжолов, Ә.Сәрсенбаев шығармалары туралы ол: «Қасым мен Әбудің осы екішығармасы, майдандағы ақындарымыздың ойлану, тереңдеу үстінде екендіктерін де дәлелдейді... Өйткені бұл өлеңнің екеуі де «байырғы даңғыл» емес. Осы күнгі барлық кеңес поэзиясының жақсы үлгілерімен салыстыруға болатын шығармалар»- деген салиқалы түйінеу пікірін айтты.

Е.Ысмайыловтың «Соғыс кезіндегі қазақ поэзиясының жайы мен міндеті туралы» атты мақаласы сын мен әдебиеттанудағы айтарлықтай еңбектердің бірі еді. Мақалада Ж.Жабаев, С.Мұқанов, Ә.Есмағамбетов, З.Қалауова, Ж.Сыздық, Қ.Жұмалиев, Ә.Сәрсенбаев, Ж.Саин, Т.Жароков, Ғ.Малдыбаев т.б. ақындардың соғыс жылдарында жазған шығармаларының көркемдік сыр-сипаттарына көңл бөле отырып, майдан жауынгерлерінің ерлік қимылдарын бейнелеудегі кейбір олқылықтарды сыншының батыл түрде дұрыс сынағанын көруге болады.

Бұл жылдары әдебиет сынымен бірге театр, өнер сыны да дамыды. Өнер саласындағы сынға жазушылармен қатар композитор Ахмет Жұбанов белсене қатысты. Оның «Қазақ композиторларының өмірі мен творчествосы» (1942) атты монографиясы сол тұстағы ел мәдениетіне қосылған елеулі еңбек болатын.Осы кезеңде қазақ әдебиеті тарихын зерттеу ісі де қолға алынды. 1942 жылы С.Мұқановтың «Қазақтың XVIII-XIX ғасырлардағы әдебиеттің тарихынан очерктер» аты кітабы жарық көрді. Бұл еңбегінде ол XVIII-XIX ғасырлдардағы қазақ әдебиетінің сыр-сипатын ашуға көп еңбек сіңірді. Әсіресе, сол ғасырлардағы ірі тұлғалар Бұқар, Махамбет, Шортанбай, Мұрат, Шернияз, Нысанбай т.б. ақындардың шығармаларына кең талдау берілді. Олардың қазақ әдебиетінің тарихындағы орны дұрыс көрсетілді. Алайда, кейін Коммунистік партияның идеология мәселелері жөніндегі қаулылары мен 40-50 – жылдардағы сыңаржақ сындарда С.Мұқановтың бұл кітабы әділетсіз сынға ұшырады. Әдебиет туралы ғылымдағы дұрыс көзқарас, орнықты пікір үстемдік алып, орныққаннан кейін С.Мұқановтың әдебиет тарихы туралы бұл еңбегі әділ бағасын алды. «Қазақтың XVIII-XIX ғасырлардағы әдебиеттің тарихынан очерктер» әдебиеттану ғылымындағы көрнектіеңбектердің қатарына қосылды.
№6 дәрістің тақырыбы: Жамбыл Жабаев шығармашылығы

1. 
   Жамбыл Жабаев өлеңдерінің поэтикасы
   
2. 
   Ұлы Отан соғысымен байланысты туған өлең-жырлары, тақырыптық, идеялық ерекшелігі
   
3. 
   Жамбыл өлеңдеріндегі көркемдік тәсілдер
   

Болашақ акын 1846 жылы ақпан айында казіргі Жамбыл  облысындағы Жамбыл тауының бөктерінде дүниеге келген. Ол жайында ақынның өзі “Менің өмірім" – деген өлеңінде:

Қақаған қар аралас соғып боран,

Ел үрей — көк найзалы жау торыған.

Байғара, Жамбыл, Ханда мен туыппын,

Жамбыл деп қойылыпты атым содан, – дейді. Әкесі Жапа кедей болғанмен, ат үстіне мығым, найзагер кісі екен. Ел ішінің дау-дамайына бітімгерлік сөзін айтқан кездері де болыпты. Шешесі Ұлдан мінезі байсалды, абысын-ажын арасында беделді, орайы келгенде өз жанынан қиыстырып өлең шығара беретін, әдемі дауысты әнші екен. Жамбылдың аталарынан әріректе өнерпаз, сері, палуандар, ділмар шешендер шыққан. Ал оның руы – Екейлер туралы айтылатын ел ішіндегі:

Екейде елу бақсы, сексен ақын, Жаратып мінеді екен ерттеп атын. Қобызы, домбырасы үнін қосып, Гулейді жын қаққандай кешке жақын, – деген әзіл сөзде мол шындық бар. Жамбылдың ұстазы – әйгілі Сүйінбай ақын да осы Екей елінен шыққан. Бала Жамбыл ақындық жолын қууға рұқсат сұрағанда, әкесінің: "Екейде елу бақсы, сексен ақын" деген сөз де жетер, сен сексен бірінші болмай-ақ қой. Акынның түбі – қайыршылық, бақсының түбі – жын, жын жиып, бақсы болып ел кезгенше, мал бақ!" – дейтіні де Екей елінің өнер дарыған жұрт екенін көрсетеді.

Жамбыл өмірге келген кезде Қазақстанның оңтүстігі, оның ішінде ақынның туған өлкесі – Жетісу өңірі Қоқан хандырына бағынышты болатын. Ал Қоқандықтардың халыққа жасаған зорлық-зомбылығы айтып жеткізгісіз ауыр еді. Ақынның өзі ауылдары солардан қашып бара жатқанда, қақаған аязды қыс айында көш-жөнекей туыпты.

Жамбылдың өлеңге, ақындыққа құмарту сезімі ерте оянған. Өзінің айтуынша, 13 жасынан бастап ақын болуға бекем бел байлайды. Дүмше молдадан оқығанша, "домбыраны қолға алам" деп, әкесінен рұқсат сұрайды.

Ардақты үйдің иесі,

Бата бер менің жырыма.

Қуат бітіп үніме,

Көңілін тапсын елімнің.

Жар бол да, өзің жәрдем ет,

Жібер мені бір демеп, – деп өтінеді жасөспірім ақын. Айтқандарына сүйінген Сүйінбай Жамбылды үйге шақырып, ұзақ отырып, өлеңін зор ықыласпен тыңдайды. Бала ақынның болашағынан үлкен үміт күткен көреген жырау: "Осы шабысыңнан тайма! Өлең-жырыңды дауылдата бер! Жолың болсын! Бақытың ашылсын, балам! Шындықты айт, әділдікті жырла! Кәне, тозығы жеткен жолға түспе, жаңа жол, даңғыл жолға түс! Өлеңің бүкіл халық сүйсініп, көңілімен иіліп тыңдайтын өлең болсын! Сенің көңіліңнің асылы патшаның қазынасынан да бай болсын!" – деп бата береді. Жамбыл да:

Менің пірім – Сүйінбай,

Сөз сөйлемен сиынбай.

Сырлы сұлу сөздері

Маған тартқан сыйындай.

Сүйінбай деп жырласам,

Сөз келеді бұрқырап,

Қара дауыл құйындай, – деп, Сүйінбайдың өсиетін өмір бойы есінде сақтап, ұстазының есімін ардақтаумен өтеді.

Жамбыл ақындық айтысқа 17-18 жасында араласып, "Көрұғлы", "Өтеген" сияқты дастандарын да сол тұстарда жырлай бастаған.

Ақын "Менің өмірім" шығармасында:

Топ десе он жетімде тартынбадым,

Семсердей майдандағы жарқылдадым.

Ақынды ауылға ермек басып озып,

Жұлдыздай көзге түсіп, жалқындадым, – дейді.

Ел таныған ақын болу үшін, әрине, сол өңірдің ақындарымен түгел танысып, өнер сынасу керек. Жамбыл да бұл жолды өтіп, ақындық сайыстарда үлкен табыстарға жетеді.
Байдың қойын бағып жүргенде он үштегі кезінде ұйықтап қалып, түсінен ақын болып оянған Сүйінбай ұстазы сияқты, Жамбылға да ақындық түсінде аян беріп қоныпты. Ол туралы Жамбылдың өзі: "Бір күні Жетісай жайлауында жылқы бағып жүріп, түс көріппін. Түсімде ақсақалды қария келіп: "Өлең аласың ба, көген аласың ба?" – деген. Мен: "Өлең!" – деппін. Оянып кетсем, түсім екен, көкірегімді бір толқын кернеп, алқымыма тығылғандай, дереу үйге жетіп, домбыраны ала салдым да, оңды-солды төгіп-төгіп жіберіп едім, кеудем ашылып, орта түскендей болды", – деп еске алады.
Жамбыл жиырма жасында сол кездің атақты ақыны – Жаныспен айтысып, оны жеңеді. Әлгі "Менің пірім – Сүйінбай" деген өлеңін Жамбыл осы Жаныспен айтысқанда айтады. Жамбылдың "Жылқышы", "Пұшықтың ұрыға айтқаны" сияқты белгілі өлеңдері сол шамада шығарылады. Атақты "Айкүміспен айтысы" да осы тұста болады.
Одан кейін "Сәт сайланарда", "Жалғызбын деп жүрмесін", Алматыда Абайдың баласы Әбдірахманның қайтыс болуына байланысты көңіл айтуы, "Өсиет", "Әділдік керек халыққа", "Кәрібайдың төбеті" тәрізді белгілі өлең, толғаулары туады.
Жамбыл 35 жасында, яғни 1881 жылдың күзінде Іле бойында өткен бір үлкен жәрмеңкеде сол кезде орта жастардағы атақты ақын Құлмамбетпен айтысып, жеңіске жетеді. Сөйтіп, Жамбыл осыдан былай Жетісу өңірінін нөмірі бірінші ақынына айналады. Бірақ, айтыстан кейін де екі ақын бірін-бірі құрметтеп, ардақтап өткен. Атақты Бақтыбай ақынмен кездескенде де:

Қаздай қалқып, ерінбей,

Өлең тердім жасымнан.

Майкөт ақын, Құлмамбет

Орын берді қасынан, – деп, Жамбыл аға ақынның есімін құрметтеп, ардақтай ауызға алады.

№3 практикалық сабақтың тақырыбы: Халық поэзиясының даму ерекшеліктері

1. 
   Халық поэзиясының даму ерекшеліктері, жанрлық құрамы мен поэтикалық жүйесі.
   
2. 
   Ұлы Отан соғысынан кейінгі дәуірдегі әдебиетіміздегі өрлеу.
   
3. 
   Әдебиет пен өнер туралы идеологиялық қаулы-қарарлар.
   

Есеп беру түрі: конспект

Қ. Аманжолов «ақын өлімі туралы аңыз» поэмалары. Көркемдік ерекшелігі.

Есеп беру түрі: конспект
Төртінші апта
№ 7 – дәрістің тақырыбы: Иса Байзақов шығармашылығы

1. 
   Иса Байзақов шығармаларының тақырыбы мен идеясы, көркемдік ерекшелігі
   
2. 
   Ақынның алғашқы шығармалары
   

Семейде шығып тұратын «Қазақ тілі» газетінде алғашқы өлеңдері де жарияланады. Аштарға жәрдем жинау жөніндегі «Аттан ерлер» деген атпен жарияланған.Иса 1922ж. Орынборға келіп, қазақтың халықағарту институтына оқуға түседі.1926-29ж. И.Байзақов қазақтың тұңғыш драма театрында істеп, Әміре, Қалибек, Құрманбек, Серке, Елубай секілді актерлармен бірге жаңа театрдың негізн қалаған.Ол – сирек қасиетті ақын ғана емес, ол әнші, сазгер, ақын.

«Алтай аясында» поэмасы 1934ж. жарияланған. Бұл ақынның ертеректе жазған «Алтай ертегісі» атты шығарманың өңделіп, толықтырылған нұсқалары. Бұл поэмада И.Байзақов махаббат және оның еркіндігі туралы тақырыпты жалаң жырламамайды. Ол әлеуметтік мәселелерге де біраз тереңдеп барады.Ал «Құралай сұлу» поэмасын таза да іңкәр махаббат туралы, армансыздықты армандаған ер жүректі, ізгі жанды адамдар туралы аяулы жыр деп атауға болады.
№8 дәріс сабақ.

Тақырыбы: М.Әуезов шығармашылығы. М. Әуезов – қазақ әдебиетінің классигі.

Дәріс мазмұны:

1. 
   М. Әуезов – классикалық роман жанрының атасы
   
2. 
   «Абай жолы» романы
   
3. 
   Жазушы драматургиясы
   

Болашақ ұлы жазушының алғашқы мұғалімі де – атасы Әуез болады.Мұхтар атасы Әуез бен әжесі Дінәсілдің қолында тәрбиеленеді. Әуез немересіне алғаш арабша хат танытып, оған өзінің досы Абайдың өлеңдерін оқытады.Әуез Абаймен құрбы, дос болған әрі ауылы аралас, қойы қоралас, көші-қонысы бір көрші болыпты.

Сауатын Абай өлеңдерімен ашып, тіл өнерін алғаш Абай шығармалары арқылы танып-білудің тәрбиелік мәні, ғибраты бала шәкірттің болашағы үшін айрықша маңызды болды.

М.Әуезовтың шығармашылық жолы 1917жылдардан басталады ( «Еңлік-Кебек»). 1918жылы ол Семейде «Абай» журналын шығарысады.Осы журналда ол әйел теңдігі мен ағарту тақырыбына бірқатар мақалдар жазады («Адамдық негізі әйел»).Әсіресе 20-жылдары ол шығармашылыққа ден қойып, көптеген көркем туындыларды дүниеге алып келді.

1919жылдың бас кезінде Семейден мұғалімдер семинариясын бітірген соң, М.Әуезов Семей облысында қоғамдық қызметке араласады.Семей облыстық атқару комитетінде, одан кейін Орынборда Қазақ Орталық Атқару комитетінде қызмет атқарып жүреді. 1922жылы күзде Ташкенттегі Орта Азия Мемлекеттік университетіне еркін тыңдаушы болып қабылданды.Бір жылдан соң Ленинград мемлекеттік университетінің филология бөліміне оқуға түседі (1923ж). Оны 1928 жылы бітіріп, Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университеттік шығыс факультеті жанындағы аспирантураға түседі.

Осы аспирантураны бітіргеннен кейін Алматыға келіп 1932жылдан бастап, өмірінің ақырына дейін жоғары оқу орындарында педгогтік жұмыспен айналысады. Қазақ мемлекеттік педагогика институтында , Қазақ мемлекеттік университетінде, Москва мемлекеттік университетінде ұстаздық қызмет атқарады. 1946жылы филология ғылымдарының тұңғыш докторы болады.Университеттерде қазақ фольклорынан, әдебиет тарихынан лекциялар оқи жүріп, М.Әуезов қазақ ұлттық театрының әдеби қызметкерлерінің де қызметін де атқарды. Қазақ әдебиетінің тарихынан оқулықтар жаза жүріп қазақ театры үшін орыс және атыс драматургтерінің классикалық шығармаларын аударуы және өзінің келелі, көп қырлы, сан салалы шығармашылық еңбегін де абыроймен атқарып шықты.

1921жылы «Қызыл Қазақстан» журналында тұңғыш көркем туындысы – «Қорғансыздың күні» атты әңгімесін «Арғын» деген лақап атпен жариялады.Бұл әңгіменің М.Әуезов шығармашылығы үшін де, жалпы кезең прозасы үшін де мәні зор.Бұл әңгіме оқырманның көз алдына Қазан төңкеісіне дейінгі қазақ ауылындағы кедейлер өмірінің тамыр-тереңінен қопарып әкеліп, бейшара, қорғансыз жандардың тұрмыс-тіршілігіндегі жантүршігерлік азап пен ауыртпалықты аса шыншылдықпен әсерлі жаяды.

Бұдан кейінгі алғашқы әңгімелерінің бірі – «Оқыған азамат». Алғаш рет әңгіме Ташкент қаласында «Шолпан» журналының 1922ж. 2-3 және 1923ж. 4-5 сандарында жарияланған.Сонымен қатар, «Сөніп-жану» әңгімесі алғаш рет 1923ж. «Заман еркесі» (роман) деген атпен «Шолпанның» 6-7-8- сандарында жарияланған.Мұнда өзі сүймеген кісіге тұрмысқа шығуға үлкендердің күштеуімен амалсыз көніп, соның күйігінен көзі жасқа, көкірегі шерге толған аянышты халі баяндалады.

Осындай сұм заманның құрбаны болған қорғансыздар тақырыбы жиырмасыншы жылдардағы М.Әуезов шығармаларының көбіне арқау болған.Мәселен, 1923ж. жазылған «Қыр суреттерінде» әмеңгер шалдан қашып боранға ұшыраған Рабиға, 1925ж. жазылған «Жетім» деген әңгімедегі әке-шешесі өлгеннен кейін байшыкеш туысы Иса мен оның әйелі Қадишаның қолында қалып, құлдыққа, қорлыққа төзбей қашып шығып өлген жетім бала Қасым, 1923ж. жазылған «Кім кінәлідегі» сүймеген күйеу жақыпқа көнбегені үшін таяқ жеп, дертке шалынып қаза тапқан Ғазиза , сол сияқты 1927ж. жазылған көгенді, көрнекті повесі «Қараш-қараш» оқиғасында Сәлмен байдың ондаған жыл малайлығында жүріп, ақыры жазықсыз соққыға жығылып, жалаңаш қалып, суыққа үсіп өлген Тектіғұл – бұлар ескілікке мойын ұсынбаған қорғансыз жандар.Бұлардың дәстүрлі тақырыптар мен дәстүрлі образдардан (Баян, Еңлік, Қамар, Шұға) айырмашылығы біріншіден, өмір құбылыстарының кең көлемде суреттелгендігі жөнінде бұрын қорғансыз жандардың бақытсыздығы сүйгеніне бара алмаған тек әйел теңсіздігіне байланысты көрінсе, М.Әуезов шығармашылығында сонымен бірге жетім-жесірлікке, кедейлікке және әлеуметтік теңсіздіктің басқа да түрлеріне байланысты алынды. Бірақ осы құбылыстардың себебін сырын ашу жөнінде М.Әуезов бұрынғы бұқарашылдық шешімнен көп аса ұзап кете алмады. Әділетсіздікті тек сынау, жазғыру шеңберінде қалды.Бұл, сөз жоқ сол кездегі жазушының дүние тану тұрғысының аз-кем тапшылығы еді.Екіншіден, М.Әуезов теңсіздік пен әділетсіздіктің түрлерін өмірдің көп салаларында көрсету үстінде көркемдік шеберлік жөнінде елеулі жаңалықь жасады – ол нағыз көркем психологиялық прозаның шынайы үлгілерін жасады.

М.Әуезов 1921ж. жазған «Қорғансыздың күні» мен 1928ж. жазған «Қилы заман» повесінің арасындағы розалық шығармаларының қай-қайсысында да Толстой Л. Мен Тургеневтің, Чехорв пен Горькийдің дәстүрінде адам әрекеттернің психологиялық дәлелдемелер мен бейнелеуге шебер екендігін байқауға болады.

Мұхтар Омарханұлы Әуезов өз шығармашылығында суреткерлік шеберліктің адам баласы шыға алатын ең биік шыңына дейін барды. Бұл жолда М.Әуезовке тән бірнеше суреткерлік дара қасиет туып, қалыптасты.Әлем ғалымдары ұлы жазушы талантына тән басты-басты толып жатқан сапалық белгілерді бөліп атайды.Олардың кейбірі мынандай: халық, адам өмірін, қоғам тарихындағы айрықша мәнді, маңызды құбылыстарды суреттеудегі эпикалық кең тыныс, нәзік әрі терең психологизм, интелект биіктігі, тіл құдіреттілігі, көркем әдебиеттің үш түрлі тегіне (эпос, лирика, драма) тән үш түрлі көркемдік әлемнің поэтикалық ажарын бір тектің немесе тіпті бір ғана шғарманың бойына сіңіру,т.б.

«Абай жолы» секілді әлем әдебиетінің асыл қорына қосылған эпопеядан жалпы өнерге тән белгілі қасиеттердің бәрін де табуға болады.Сәулет өнері ме, сурет өнері ме немесе мүсін өнері дейсіз бе, не болмаса әуез, театр өнері дейсіз бе – солардың бәрінің де элементтері, көркемдік-бейнелеуіш тәсілдері осы шығармада түгел жүр десе болады. Оның үстіне «Абай жолы» - өз аясында өнер мен ғылымды бірдей ұштастырған,асқан жарастықпен тұтастырған айрықша көркемдік үлгі.Бұл ретте «Абай жолын» әдеби тектер мен түрлер, өнер мен ғылым белгілерін тұтас қамтыған күрделі әдеби шығарма ретінде тануға тура келеді.Жазушы өз шығармасын аталған әдеби тектер мен түрлердің, өнер мен ғылым салаларының құрамасы, жиынтығы етпейді, оларды эпореялық біртұтас, бір ғана құбылыстың сегіз қырлы, бір сырлы күрделі сапалық қасиетіне айналдырады.М.Әуезов эпосының жанрлық , поэтикалық тұтастығы мен даралығы да осында.М.Әуезовтың эпопеясын оқу мен ұғу үшін оқушыны қоғамдық ғылымдар мен көркемөнердің барша саласын, барша түрін танып білуге бастайды.

М.Әуезовтың ба, көркем мұрасын, сан түрлі күрделі жаратылысын бір ұлт әдебиеті көлемінде немесе бір ел әдебиеті арнасында танып, біржола сарқып игеру өте қиын, тіпті мүмкін емес. Әлемдік әдебиет аясында алып қарағанда ғана М.Әуезовтың шығармашылық (поэтикалық) өнері, зергерлік өрнегі жайлы біршама толы қорытынды жасауға мүмкіндік туады.
№4 практикалық сабақтың тақырыбы: «Абай жолы» - тарихи эпопеясы. Романың көркемдік ерекшелігі.

4-СОӨЖ тақырыбы: Тарихи драма үлгілері.

Тапсырмалар: Ғ. Мүсірепов «Амангелді», М. Ақынжанов «Ыбырай Алтынсарин», С. Мұқанов «Шоқан Уәлиханов» атты дрмалары. Көркемдік жүйесі.

Есеп беру түрі: конспект

Есеп беру түрі: конспект

1. 
   С. Мұқановтың прозалық шығармаларының көркемдік ерекшелігі.
   
2. 
   «Ботагөз» романы – реализм әдісі негізінде көрінген туынды, жазылу тарихы. Тақырыбы мен көтерген мәселесі.«Абай жолы» романы
   
3. 
   Жазушының мемуарлық романдарының көркемдік ерекшелігі.
   

Ата-анасынан ерте айырылады, алты жасында әкеден, жеті жасында шешеден жетім қалып, Кеңес төңкерісіне дейін ауыл байлары мен деревния кулактарының малын бағып, арбасын айдап жалшылықта жүреді.Сегіз жасында ауыл молдасынан оқып, қара таниды.Хат танысымен қисса, дастандар мен Абай, Тоқай шығармаларымен оқып танысады. Бұл шығармаларды ол жаттап алып, домбыраға қосып айтып жүреді.Он екі жасынан өз бетінше өлең шығаруға талаптанады. 1915-18ж. ауыл арасында ауызша, жазбаша айтыстарға қатысады.

1918ж. Шәйін Тілегенов, Хамит Махметов секілді жаңашыл мұғалімдерден білім алады. Осы жылдары «Көңілім», «Жалшының зары» сияқты өлеңдерін жазады.

1918-19ж. Омбыдағы мұғалімдер курсында бес ай оқиды. Бітірген соң аз уақыт ауылда мұғалім болады.

1919-22ж. Сәбит ел арасында астық жинау жұмысын жүргізеді.ЧОН-ның (төтеншотряд) құрамында ақ бандыларға қарсы соғысады.Ақмола губерниялық ГПУ-дің Көкшетау болысындағы оперативтік уәкім және Ақмола губерниялық комитетінің нұсқаушысы қызметтерін атқарады.

С.Мұқанов – ақын. Алғашқы адымын саяси лирикадан бастаған ақын өз өлеңдерінде қазақ халқының қазан төңкерісі тұсындағы тұрмысынан бастап, жаңа тұрмыс, бостандық, бақыт жолын жырлады.Бала кезгі ұстазы, қыршын кеткен революционер ақын Баймағмбет Ізтолин шығармаларымен үндес «Көңілім», «Жалшының зары», «Бостандық» өлеңдерімен келді ол әдебиетке. Содан соң С.Сейфуллинге еліктей, ілесе жүріп бостандық жемісін жырлады. Оның өлеңдері жинақтап айтқанда қазақ халқының жарты ғасырлық өмірін өте дәл бейнелейтін, жаңа заман рухында, публицистикалық лепте жазылған жалынды саяси лирика.

Қазақ халқының бір белеңінен екінші белеңіне бір қоғамдық құрылыстан екіншісіне өту жолын, жаңа заманның қарышты қадамын С.Мұқанов «Жұмаштың өлімі» (1923ж), «Альбом» (1924ж), «Ленин» (1924ж), «Бал бөпе» (1926ж), «Октябрь өткелдері» (1927ж), «Сұлушаш» (1928ж), «Ақ аю» (1935ж), «Жұпархан» (1965ж) секілі поэмаларында эпикалық қарыммен жырлады. Бұл поэмаларында кеше мен бүгін, өткен мен болашақ салыстырыла суреттеледі. «Ақ аю» республикалық крнкурста бірінші бәйге алған шығарма.

«Сұлушаш» орыс,француз тілдерінде аударылып, кейін пьесаға айналып, сахнаға қойылды. «Жұрапхан» поэмасы кейін балетке арқау болды. Дейтұрғанмен, бұларда қарапайым жырлаймын деп қарабайырлыққа ұрынып қалу көріністері де бар.С.Мұқанов кең тынысты романшы ретінде де дүние жүзіне мәлім болды.Өрелі романдарымен қазақ әдебиетін байытты.1931ж. «Адасқандар» романын жазды. Ол қазақ прозасындағы тап тартысына құрылған алғашқы әлеуметтік-психологиялық романдардың бірі болды.Сәбиттің роман жанрындағы ірі табысы – «Жұмбақ жалау» (1938ж).Ол 1916ж. ұлт-азаттық күресті бейнелейтін толымды шығарма болды.Кейін екінші басылымда «Ботагөз» деп аталды.Ұлы Отан соғысы жылдарындағы тыл еңбеккерлерінің ғажайып майдан мен тыл байланысы, бірлігін баяндайтын «Сырдария» (1947ж) романы «Қазақ әдебиеті ғана емес, бүкіл кеңес әдебиетінің ірі табысы» (А.Фадеев) саналды.

Сәбит Мұқановтың өмірлік басты кітабы отыз жыл жызылған (1930-1960) «Өмір мектебі» трилогиясы. Бұл еңбегі үшін оған 1968ж. ҚазССР мемлекеттік сыйлығы берілді.Сонымен қатар ол – драматург. «Ақан мен Зейра» (1936ж. М.Әуезовпен бірігіп жазған), «Қашқар қызы» (1958ж),т.б. пьесаларын жазған.

С.Мұқанов – сыншы ғалым. Ғылыми зерттеу жұмыстарымен үздіксіз айналысып отырған.

1. 
   Ғ. Мүсірепов шығармаларының көркемдік ерекшелігі.
   
2. 
   Ғ. Мүсірепов прозасының көркемдік поэтикасы.
   
3. 
   Романдарының эпопеялық сипаты.
   

Бұл мектепті 1921ж. бітіріп шығады. Сол кездегі уақыт дүмпуіне лайық үлесін қосқысы келген Ғабит Мүсірепов аталмыш мектепті бітірісімен «Ақмола облысының оңтұстық партизандарының тобы» деген отрядқа қосылады, тоғыз ай военком, төрт жарым ай аудандық милиуия бастығының орынбасары болады.

Қазақ әдебиетінің тарихына ұлы суреткер ретінде енуіне негіз болған екінші бір фактор – оның Орынбор рабфагында оқуы және Омбы ауыл шаруашылығы институтында бір жыл оқыған мерзімі деп айтуға болады.

1923ж. күзде белгілі ақын, жазушы С.Мұқанов Ғабитті Орынборға алып келеді. Осындағы жұмысшылар факультетінде оқытады. Осы жылдары ол Гоголь,Чехов,Горький шығармаларын оқып, аудара бастады. Осы рабфакты бітірер кезінде қабырға газетіне өзінің «Тулаған толқында» атты ұзақ әңгімесін жазады.Кейін ол повеске айналады (1928ж. жеке кітап болды). Рабфакты бітіргеннен кейін де әдебиетке ауысуға дауаламай Омбыдағы ауылшаруашылық институтына оқуға түседі. Осы кезде ол әдебиетке шындап бет бұрады. Жеті студент ортадан жалдап, өзін Белинскийдің шәкіртімін деп санайтын қартаң бір педагогтан қыс бойы әдебиеттен сабақ алады. Осы кезден бастап, ол әдебиет майданына араласып кетеді.

Ол 1928-1938ж. аралығында баспа орындарында кеңес партия мекемелерінде жауапты қызметтер атқарады.Атап айтсақ «Қазақстан» баспасының деректоры, «Қазақ әдебиеті», «Социалистік Қазақстан» газетінің бас редакторы болып қызымет атқарады.БК (б) П Қазақстан өлкелік камитетінің бөлім меңгерушісі, өнер істер басқармасының бастығы болады.

Осы он жылдың ішінде оның қаламынан: «Қос Шалқар», «Талпақ танау», «Көк үйдегі көршілер», «Күсен», «Шұғыла», «Адамның анасы», «Өлімді жеңген ана», «Ананың анасы», «Ананың арашасы», «Ашынған ана», «Жеңілген Есрофил» атты әңгімелер мен «Тулаған толқында», «Алғашқы адым» повестері және «Әдебиет айтысына», «Мен қалай жаза бастадым», «Мұхтардың хаты» сияқты т.б көптеген сын мақалалары жарық көрді.Осы шығармаларында Л.Толстой, Дж.Лондон, А.Чехов, Н.Гоголь, М.Горький, В.Короленколардың ықпалы көп тигені байқалады.

1934ж. Ғ.Мүсіреповтың «Қыз Жібек» драмасы дүниеге келді.Сол жылы мемлекеттік музыка театырында қойылады. Кейін операға айналады.

1936ж. Ғабит Б.Майлинмен ,В.Ивановпен бірлесіп «Амангелді» киноценариін жазады. Ол тұңғыш көркем фильм болып 1938 жылы экранға шықты.

1966-1985ж.ж.жазушы бірыңғай шығармашылық жұмыспен шұғылданды.Соңғы жиырма жылға жуық уақыт көлемінде оның қаламынан 1975ж. «Ұлпан»атты романы жарық көрген болатын.

1974 ж.Қазақ-кеңес әдебиетін дамытуға сіңірген зор еңбегі үшін Социалистік Еңбек Ері атағы берілді.

Есеп беру түрі: конспект

М. Әуезовтің, С. Мұқановтың, Е. Ысмаиловтың, Қ. Жұмалиевтің, Ә. Тәжібаевтың, М. Сильченконың Абай туралы еңбектері.

Есеп беру түрі: конспект
Алтыншы апта

№ 11- дәрістің тақырыбы: Ғ. Мұстафин шығармашылығы.

1. 
   Ғ. Мұстафин шығармаларының көркемдік ерекшелігі.
   
2. 
   Ғ. Мұстафин прозасының көркемдік поэтикасы.
   
3. 
   Романдарының көркемдік сипаты.
   

Ғ.Мұстафин «Еңбекші қазақ» газетінде ұсақ хабарларды және басқа материялдарды С.Сейфуллин мен С.Мұқановтың жол көрсетуі бойынша жазады.Өзінің айтуына қарағанда, Ғ.Мұстафин ол кезде жазушы еңбегінің маңызын да, сырын да түсінбеген.Ғ.Мұстафиннің Қызылордада шығатын «Еңбекші қазақ» газетінің бетінде тұңғыш рет жарық көрген тырнақалды еңбегі «Таң келеді» деп аталған.Автордың кейіпкері шаруа болады. 1927-1928ж. «Жыл құсы» журналында Ғ.Мұстафин «Сәрсен мен Боқаш» деп аталатын алғашқы әңгімесін жариялайды. 1928ж. С.Мұқанов Ленинград университетіне оқуға кеткенде, Қазақстан жазушылар одағының секретары қызмеінде қалады. 1929ж. «Ер Шойын» атты әңгімелер жинағын баспадан шығарады.

«Өмір мен өлім», «Шығанақ» романдарының тақырыбын С.Мұқанов ұсынысы бойынша қабыл алған жазушы болашақ шығармаларына негіз болатын өмір құбылыстарын мүмкіндігінше терең зерттейді.Толып жатқан өмірлік деректер, нақты материялдар жинайды.

«Шығанақ» романын жазу үстінде автор ауыл тіршілігінің неше алуан сырларын, жаңа қырларын танып біледі. Ауылдың, ауыл адамының ойындағы ұлы өзгерістерді зерттей отырып, «Шығанақты» жазып бітіргенше, ауыл өмірі жазушы ойынан едәуір алға кетіп қалады. Соған байланысты автор ендігі шығармасын күн сайын жаңарып, жайнап бара жатқан өмірдің алдын орамақ болады. «Миллионер» романы осындай озық ойлардың әлеуметтік-эстетикалық биік нысананың негізінде туады. «Шынымды айтайын, бұл романдағы миллионер холхозды, жоғары білімді председательді ол кезде көрген де, естіген де меспін. Болжаумен жаздым», - дейді қаламгер. Ал қаламгер «Қарағанды», «Дауылдан кейін», «Көз көрген» романдарын жазарда, жазушы өз көзімен көрген, білген немесе сезген жайларға, өз басынан өткен оқиғаларға сүйенеді.

«Шығанақ» романында, шартты түрде айтсақ, екі жүйе бар. Оның бірі адасып барып, дұрыс жолға түскен Олжабек басынан өткен оқиғаларға байланысты. Екіншісі жасампаз еркін еңбектің асқан майталманы Шығанақтың диқаншылық ізденістерімен, еңбектерімен сабақтасады.

Ғ.Мұстафин еңбегіне жауапты, ардақты, кең мағынасындағы халықтық еңбек деп қарайды.Жазушының ұстанған қағидасы бойынша, бұл орайдағы табыстардың кілті – қаламгердің өмірді, өз шығармаларына негіз етіп алатын өмір құбылыстарының сыры мен мәнін мейлінше кең және терең, қапысыз Тани білуінде.Жазушы әдеби шығарманың образдық жүйесіне, әсіресе ондағы әр сөздің тек қана өз орнында тұруына ерекше назар аударған. Қаламгер халық тілін жете білгенде де, халықтың сөз үлгілеріне қанық болғанда да, шебер емес, жинаушы ғана екендігін айта отырып: «Шеберлік – сөздің орнын табуда, мөлшерін білуде. Мұны білгеннің әр сөзі алтын», - деп тұжырымдады.Бұл тұжырымдар жазушының өзгеге айтқан ақыл-кеңесі ғана емес, өзінің жазушылық өнерінің мәні мен мағынасын, суреткерлік нысана- тұрғысын анықтайтын азаматтық позициясы да.

Ғ.Мұстафин 1985ж. 20-қаңтарда дүниеден өтеді. Ал жазушының ойы мен сезімі, қуанышы мен реніші, арманы мен тілегі – бәрі де оның шығармаларында қалды. Ғабиден Мұстафин – артына өлмейтұғын сөз қалдырған жазушы.
№12 дәрістің тақырыбы: : Ғали Орманов шығармашылығы.

1. 
   Ғ. Орманов шығармаларындағы соғыс тақырыбы.
   
2. 
   Ғ. Орманов өлеңдерінің көркемдік поэтикасы.
   
3. 
   Қысқа жанрдағы шығармаларының көркемдік сипаты.
   

Ұлы Отан соғысы жылдары ақын «Халық қаһарман» (1941), «Емен» (1944) атты өлеңдер жинағын ұсынды. 1950 жылы «Таңдамалы шығармалар» жинағы шықты.

Ғали Орманов – қазақ поэзиясындағы өзіндік айтары, өзіндік үні бар ақын. Ол өз жаңалығымен келді.Алғашқы өлеңдерінен ( «Алғашқы адым» , «Қараймын да асығам» ) бастап қысқа сөжетті лирик ақын ретінде ( «Оң сапар» ), «Келсем-ақ болды қалмақты, қоямын іліп Талғарға» - деп Алматының Достық даңғылындағы көп қабатты үйлерде отырғанына дейін көз алдымызда сақтаулы.

Жаңа дәуірмен келген Ғали ақын лирикасына оптимистік рух басым. Ол - өз заманың жыршысы. Заманының іргелі, көкейкесті мәселелерін дер кезінде үн қосып отырды. Ғали лирикасының тақырыбы алуан түрлі. Олар заман мен адам, отан-ана, жер-ана, табиғат көрінсі, еңбектегі адам ерлігі, халықтар достығы, бейбітшілік, ұстаз бен шәкірт қатнасы, халықаралық оқиғалар. Тілі өте қарапайым. Ғали лирикасының мазмұны ғана емес түрі де қарапайым. Ол көбіне 7-8 буынды егіз және шалыс ұйқас, 11 буынды қара өлең үлгісінде жазады. Ғали ақынның өзіне тән бір қасиет – бейнелі сөйлеп, жанда сурет жасауға шебер. Өмірдегі леусіз жайттардан үлкен ой түйе білетін дарын екеніне «Емен», «Қарағай», «Гүл» атты философиялық өлеңдері куә.

Қазақ әдебиетінде жарты ғасыр тынымсыз еңбек еткен Ғали Орманов қазақ поэзиясын биікке көтеріп оған мол үлес қосты. Ол – жаңа мазмұнмен байыған кеңес дәуіріндегі ұлттық әдебиетіміздің көрнекті өкілі.

Есеп беру түрі: конспект

Есеп беру түрі: конспект

№ 13- дәрістің тақырыбы: Тайыр Жароков шығармашылығы.

1. 
   Ақын өлеңдерінің көркемдік поэтикасы.
   
2. 
   Ақын поэмаларының тақырыптық, көркемдік ерекшелігі.
   
3. 
   Т. Жароков дастандарының көркемдік поэтикасы.
   

Тайыр соларға еліктеп 7-8 жасында-ақ өлең шығарып ақын болуды арман еткен. Алдымен 1920-23 жылдар аралығында ауылдағы бастауыш мектепте, кейін алыс қалаларға сапар шегіп Орынбор, Қызылорда, Алматы, Ленинградта оқыды. Ақын сол кездегі өз басынан өткен ахуалды жырлап «Алғашқы адым» деген өлеңін жазады.

1932 жылы «Жұлдыз жарығы» атты тұңғыш өлеңдер жинағы жарыққа шыққан соң, ақын ірі шығарма жазуға көшіп, «Нефстан» (1933), «Коммунизм таңы» (1933), поэмасы, 1934 жылы «Мотор жыры» атты өлеңдер жинағы, 1935 жылы «Өмір сөйлейді», 1935 жылы «Мұз тұтқыны» поэмасы, 1937 жылы «Тасқын» поэмасы жарыққа шықты.

«Тасқын» - қазақтың сол кезеңдегі астанасы Алматы жайында, жаңа өмір жасаушы адамдар жайында жазылған поэма. Поэманың бас кейіпкерлері – Қайсар мен Жамал халықтан шыққан қарапайым адамдар.

Ол кездегі Верный қаласы елдің қиыр шетіндегі кіші-гірім жүдеу қаланың бірі. Көшелер толы үйдей тастар, қай күні жер сілкінеді, қай күні сел қаптайды, деп қала тұрғындары үнемі үрейленіп жүреді. Сол көп сел, сансыз тасқындардың біріне Тайыр ақын тамаша суреттеп, көркем поэма жазды. Бұл тұста өзінің ақындық қуатын, асқан шеберлігін таныта білді.

Біз Жароковтың поэмасында тек табиғат суретін ғана емес, жаңарып, өңі кірген Алматының бүкіл тұлғасын, бар дүниесін көреміз.

Алматы, сымбатты осы тұрысында,

Бұрқанған күшің болат құрышында.

Құрсанған қамалдағы сен қарауыл,

Одақтың қызыл туы Шығысында.

Тайыр өзінің «Тасқындап» ақынша сермеп, асқақтап, әсірлеп, өктем сөйлеп, оза шауып, тасқындай тасып, кеңге сілтеген құлашын реалистік шеңберден шығармай, шындыққа арқа сүйей білді. Осының арқасында «Тасқын» біздің поэзиямыздағы бір белді асу болып қалды «Нарын» атты поэмасы 1937-40 жылдар арасында жазылды.Мұның арқауы – тарихи-ревалюциялық тақырып еді.Ақын бұл позмасында өзі туып, өзі өскен ата мекенін, кешегі Исатай мен Махамбеттің ту көтеріп, топ жинап, «Адырнасын ала өгіздей мөңіреткен» жерін, қазақтың қан құйлы хандары мен патшаның отаршыл төрелері жайылып жатқан жалпақ момын елге әңгір таяқ ойнатқан, баланы жетім, жарды тұл еткен жерді суреттейді.

1941-45 жылдары дүниені күңіреткен Ұлы Отан соғысы басталған сағаты Тайырды да тебірентті. Алаңсыз ақын бар өмірін Отан қорғау жолына бағыштап, майданға аттанды. Майданда бес қаруды мойнына асып, миномет батериясына саяси қолбасшы болды. Одан қайтып оралып, елге келген соң әскерлік борышынан ажырамай, аудандық әскери комиссар болды. Сол бір аласапыран кездің өзінде Тайырдың қаламы қолынан түскен жоқ. Ақын сол қысаңшылық жылдардың өзінде Зоякосмедемьянская туралы поэма жазып, кейінірек оған патриоттық жалынжы жырларын қосып, 1945 жылы «Зоя туралы жыр» атты жыр жинағын шығарды. Табиғатты меңгеру, шөл даланы суландыру, тың және тыңайған жерлерді игеру, жаңа құрылыстар секілді сол кезегі әр алуан жұмыстар ақынның сан алуан шығармаларының тууына ұйтқы болды. «Жапанды орман жаңғыртты» (1949), «Қырда туған құрыш» (1954) поэмалары осының белгісі. «Құмлағы дауыл» поэмасы Батыс Қазақстандағы азамат соғысы тақырыбына арналған бұл поэма большевиктер партиясының көрнекті қайраткері, тарихтың тар кезінде елі үшін қанын төге білген, халқының адал ұлы Бейсекешті бейнелейдіТайыр поэзиясы тақырыбы жағынан жедел, саяси жағынан өткір, екпінді, белсенді болып келеді. Оның поэзиясы – адал, ардақты азамат ақынның отанында болып жатқан ұлы оқиғаларға шын жүрегінен қосқан үлесі, қуатты үні. Міне, Тайыр поэзиясының азаматтық ерекшелігі осында.

1. 
   Х.Есенжановтың шығармашылық өмірбаяны.
   
2. 
   Х.Есенжановтың “Ақ Жайық” трилогиясы. Көркемдік ерекшелігі.
   
3. 
   Х.Есенжановтың “Көп жыл өткен соң” трилогиясы. Тарихи роман тағдыры.
   

Мен айналған көбелек.

№7 практикалық сабақтың тақырыбы: Т.Жароков, Х.Есенжанов

Т. Жароков шығармашылығындағы көркемдік ізденістер.

Х.Есенжанов шығармаларындағы эпикалық өлшемдегі оқиғаларды суреттеу шеберлігі.

Есеп беру түрі: конспект

Есеп беру түрі: конспект

№ 15 дәрістің тақырыбы: Қасым Аманжолов шығармашылығы.

1. 
   Қ. Аманжоловтың шығармашылық өмірбаяны.
   
2. 
   Қ. Аманжолов шығармаларындағы саяси-әлеуметтік тақырып.
   
3. 
   Қ. Аманжолов поэзиясының көркемдік поэтикасы.
   

Қасым ақынның азаматтық позициясы, туған жерге деген махаббаты жаумен бетпе-бет келген Ұлы Отан соғысы жылдарында барынша көрінді. Сол соғыс майданында жүріп-ақ, Қасым Аманжолов көптеген лирикалық өлеңдер жазды. Оның бірқатары «Қанқұйлы жау», «Отан туралы жыр», «Үстімде сұр шинелім», «Май майданда», «Подполковник Алпинге», «Мартбек», «Жеңіс дауысы», «Сен – фашиссің, мен - қазақпын», «Қызғалдақ» сияқты өлеңдері соғыс өмірін суреттеуге арналған. Бұл өлеңдерінде Қасым кеңес адамдарының зұлым жауға деген ашу-ызасын, туған жерге, Отанға, досқа деген жалпы махаббатын сияқты лирикалары туған жердің сыр-сипатын, сұлулық бейнесін суреттеуге арналады.

Ақынның шоқтықты туындысы «Абдолла» (Ақын өлімі туралы аңыз) поэмасы алғаш 1944 жылы «Социалистік Қазақстан» газетінде басылған. Абдолла Жұмағалиев (1911-1943) талантты жас ақын, Қасымның жақын досының бірі болатын. Бұл поэма оқиғасы трагедиялық халмен аяқталатындығына қарамастан, онда пессимистік сарын жоқ, керісінше, сол трагедияға мойын ұсынбайтын өршілдік басым.

Соны істеген ердің өлімі қандай аянышты! Бұл жерде ақынның әр сөзі кеудеңе дәл тиеді. Абдолланың:

«Автоматты ең соңғы рет

Алды демін тынды сұлық!..»

Абдолла содан кейін :

«Жанарымен шырқ үйіріп,

Жер мен көкті алды жиып

Сол бір көздің аясына

Кеткендей ед дүние сыйып...

Күй көңілді, жаз бейнелі,

Алтын өмір мың құлпырып,

Көз алдында жардай күліп,

Қасақана алды тұрып...

Ғашық жардай қайран өмір,

Қиналдырмай қалатын ба ең?

Желпуші еді ол жуытпай кір

Құс жаннының қанатымен...»

Поэма майданда ерлік көрсетіп, елі үшін қаза тапқан ақын жайында.

№16 дәрістің тақырыбы: ХХ ғасырдың 60-жылдарынан кейінгі әдебиет(1960-2000)

1. 
   Жаңғыру кезеңі. Әдебиеттегі “жылымық”.
   
2. 
   Пәнді оқытудың мақсаты мен міндеттері.
   
3. 
   Осы кезеңдегі әдебиеттің негізгі даму бағыттары.
   
4. 
   Осы кезеңдегі қазақ әдебиетінің тарихын жүйелей оқыту мен зерттеудің басты принциптері.
   

50-60 жылдардағы әдебиетте өткен дәуірдегі халық өмірін, оның бостандықты аңсаған үміт-арманын көрсету үлкен орын алды. Қазақ әдебиетінде бұл тақырыпта халқымыздың өткен ғасырдағы озат ғасырдағы, прогресшіл мәдениет қайраткерлері, ағартушылар: Абай, Шоқан, Ыбырай, т.б. туралы тарихи фактілерге сүйенген бірнеше көркем шығармалар жарық көрді.М.Әуезов «Абай» (1949), «Абай жолы» (1954) романдарын, С.Мұқанов «Шоқан Уалиханов» (1954) пьесасын жазды.

Көп ақындардың өлең-жырларында Отан келбеті, бейбіт өмірдің шырайлылығы, еңбекші халықтың тіршілік, тұрмыс сипаты, жарқын болашақ, бесжылдықтар табысы негізгі тақырып болды.

Бұл дәуірде әдебиетте осындай әрқилы тақырыптар көтерілді.Сөз еркіндігі әлі де жоқ еді. Оған байланысты көркем әдебиетте де, өнерде де қатаң бақылау үзілген жоқ.

Елуінші – алпысыншы жылдарда қазақ поэзиясында жаңа сапада дамыды. Бұл ең алдымен жеке адамға табыну деген ілгерідегі дәуірдің нәубетінен арыла бастаған кезең еді де, шығармашылыққа біраз еркіндік орын ала бастаған.

Көректі қазақ ақындары Сәбит Мұқанов, Асқар Тоқмағамбетов, Әбділда Тәжібаев, Тайыр Жароков, Ғали Орманов, Қалижан Бекхожин, Жұмағали Саин, Әбу Сәрсенбаев, Қайнекей Жармағамбетов, Дихан Әбілевтің өлең жолдарында жаңа нышан көріне бастады. Хамит Ерғалиев, Сырбай Мәуленов, Жұбан Молдағалиев, Мұзафар Әлімбаев Зейнолла Шүкіров т.б. сияқты жас талаптар шығып, алғашқы өлең жинақтарымен жұртшылық назарына ілікті, көпшілікке кеңінен таныла бастады.

1960 жылдары Қадір Мырза Әли, Мұқағали Мақатаев, Тұманбай Молдағалиев, Сағи Жиенбаев, Мұхтар Шаханов т.б. ақындар көріне бастады да, жаңаша ойлау қырын, көркем түсінік қабілеттерін танытты.Кейде қатарлас, кейде өкшелей басып, поэзия әлеміне енген ақындар қатарында Сабырхан Асанов, Әділбек Абайділданов, Марфуға Айтхожина, Сәбит Баймолдин, Фариза Оңғарсынова т.б. болды.

Майданан оралған Хамит Ерғалиев, Дихан Әбілевтің өлең жолдарында жаңа нышан көріне бастады. Хамит Ерғалиев, Сырбай Мәуленов, Жұбан Молдағалиев, Мұзафар Әлімбаев т.б. көптеген ақындар соғыстың не екенін, бейбітшіліктің не екендігін көзімен көріп, жанымен ұғынып, куә болған жандар-ды.

1960-1967 жылдары аралығында әдебиетке жаңа талантты толқын легі келді. Бұлардың есімін біраз тізіп айтсақ былай: Абайділданов Ә., Айбергенов Т., Оңғарсынова Ф., Сүлейменов О,Күмісбаев Ө., Нәжімеденов Ж., Шүкіров Х., т.б.

Бұл кезеңдегі поэзияға ортақ кешілік – ақындар партиялық принцип деген позицияны қатты ұстанады. Көркемдіктен гөрі Коммунистік партияны, социолизм принциптерін тақырып еткендер бағаланды.Соларға жол ашты. Сондықтан әрбір дарын иесі бұл дерттен құралақан қалған жоқ.

60-шы жылдар – қазақтың қазіргі заман поэзиясына жаңа есімдерді алып келумен қатар, рухани және әлеуметтік өміріміздің, қоғамымыздың дәуірге лайық шындығын ашуда, поэтикалық формалар мен бейнелеу құралдарын дамытуда жаңа бір күрделі сәт болды.

Ұлттық поэтикалық дәстүр – барынша шығармашылықтың асыл діңгегі.Дәстүрдің дәстүр болуы жаңашылдықпен байып отыруында.60- шы жылдары әдебиетке келген ақындар шоғыры дәстүрге сүйене отырып, поэзиямызға көп жаңалық әкелді.Кейінгі поэзия өкілдеріне өз ерекшеліктерімен үлгі боларлықтай із салды.

№8 практикалық сабақтың тақырыбы: 1960 жылдардан кейінгі қазақ әдебиетінің дамуы.

1. 
   Осы кезең әдебиетінің тарихын жүйелей оқыту мен зерттеудің басты принциптері.
   
2. 
   Осы кезеңдегі әдебиеттің негізгі даму бағыттары.
   
3. 
   Қазіргі қазақ лирикасы.
   

Есеп беру түрі: конспект

Есеп беру түрі: конспект

№ 17 – дәрістің тақырыбы: 1960 жылдардан кейінгі поэзияның даму.

1. 
   Қазіргі қазақ поэзиясының жанрлық байлығы мен стильдік көп қырлығы.
   
2. 
   Лириканың дамуы.
   
3. 
   Поэманың дамуы.
   
4. 
   Поэзияның идеялық-тақырыптық ерекшелігі.
   

Көректі қазақ ақындары Сәбит Мұқанов, Асқар Тоқмағамбетов, Әбділда Тәжібаев, Тайыр Жароков, Ғали Орманов, Қалижан Бекхожин, Жұмағали Саин, Әбу Сәрсенбаев, Қайнекей Жармағамбетов, Дихан Әбілевтің өлең жолдарында жаңа нышан көріне бастады. Хамит Ерғалиев, Сырбай Мәуленов, Жұбан Молдағалиев, Мұзафар Әлімбаев Зейнолла Шүкіров т.б. сияқты жас талаптар шығып, алғашқы өлең жинақтарымен жұртшылық назарына ілікті, көпшілікке кеңінен таныла бастады.

1960 жылдары Қадір Мырза Әли, Мұқағали Мақатаев, Тұманбай Молдағалиев, Сағи Жиенбаев, Мұхтар Шаханов т.б. ақындар көріне бастады да, жаңаша ойлау қырын, көркем түсінік қабілеттерін танытты.Кейде қатарлас, кейде өкшелей басып, поэзия әлеміне енген ақындар қатарында Сабырхан Асанов, Әділбек Абайділданов, Марфуға Айтхожина, Сәбит Баймолдин, Фариза Оңғарсынова т.б. болды.

Майданан оралған Хамит Ерғалиев, Дихан Әбілевтің өлең жолдарында жаңа нышан көріне бастады. Хамит Ерғалиев, Сырбай Мәуленов, Жұбан Молдағалиев, Мұзафар Әлімбаев т.б. көптеген ақындар соғыстың не екенін, бейбітшіліктің не екендігін көзімен көріп, жанымен ұғынып, куә болған жандар-ды.

1960-1967 жылдары аралығында әдебиетке жаңа талантты толқын легі келді. Бұлардың есімін біраз тізіп айтсақ былай: Абайділданов Ә., Айбергенов Т., Оңғарсынова Ф., Сүлейменов О,Күмісбаев Ө., Нәжімеденов Ж., Шүкіров Х., т.б.

Бұл кезеңдегі поэзияға ортақ кешілік – ақындар партиялық принцип деген позицияны қатты ұстанады. Көркемдіктен гөрі Коммунистік партияны, социолизм принциптерін тақырып еткендер бағаланды.Соларға жол ашты. Сондықтан әрбір дарын иесі бұл дерттен құралақан қалған жоқ.

60-шы жылдар – қазақтың қазіргі заман поэзиясына жаңа есімдерді алып келумен қатар, рухани және әлеуметтік өміріміздің, қоғамымыздың дәуірге лайық шындығын ашуда, поэтикалық формалар мен бейнелеу құралдарын дамытуда жаңа бір күрделі сәт болды.

Ұлттық поэтикалық дәстүр – барынша шығармашылықтың асыл діңгегі.Дәстүрдің дәстүр болуы жаңашылдықпен байып отыруында.60- шы жылдары әдебиетке келген ақындар шоғыры дәстүрге сүйене отырып, поэзиямызға көп жаңалық әкелді.Кейінгі поэзия өкілдеріне өз ерекшеліктерімен үлгі боларлықтай із салды.

№18 дәрістің тақырыбы: Әбділда Тәжібаев шығармашылығы.

1. 
   Ақынның шығармашылық өмірбаяны.
   
2. 
   Ақынның сыршыл лирикасы.
   
3. 
   Ақын поэмаларының көркемдігі.
   
4. 
   Ақынның драматургия жанрындағы еңбектері.
   

Ә.Тәжібаев атақты драматург те. Драмалық шығармалар жазуды 30-жылдардың соңына ала бастап, әдебиеттің бұл күрделі жанрында айтулы туындылар берді. Әдебиеттану саласында да жемісті еңбек етіп, Ә.Тәжібаев талантты ғалым екенін танытты. Оның, әсіресе, поэзия мен драматургия саласындағы зерттеулері терең ғылымилығымен, талдауларының нәзіктігімен тәнті етеді.

Ә.Тәжібаев ұзақ шығармашылық ғұмырында тынымсыз ізденіп, үздіксіз еңбектеніп, тұтас бір дәуір шындығын жан-жақты, жоғары көркемдікпен бейнелеген өте мол мұра қалдырды.

Әбділда Тәжібаев 1909 жылы Ақмешітте (казіргі Қызылорда қаласында) дүниеге келеді. Әкесі Тәжібай 1915 жылы қайтыс болады да, шешесі Айманкүл күнкөріс жағдайына байланысты алты жасар Әбділданы қала сыртындағы Қараөзек деген жерде тұратын төркініне алып кетеді. Содан болашақ ақын он үш жасына дейін шешесі Айманкүл мен нағашы атасы Далдабайдың тәрбиесінде өседі. Жас Әбділданың өлеңге, әдебиетке деген құштарлығын оятқан да өз анасы мен нағашы атасы болады. Айманкүл араб, парсы тілдерін жақсы білетін сауатты, көзі ашық, көңілі сара кісі екен, Әбділдаға өзі хат танытып, әдебиет үлгілерін оқытып үйретеді. Кейін белгілі халық ақыны болып, өлеңдер жинағы да жарық көрген Айманкүл, ол кезде әкесі Далдабай қарттың өтінішімен ауыл адамдарына Шығыстың қиссалары мен қазақтың неше алуан жыр-дастандарын оқып беріп отырған. Соларды қыбыр етпей, құмарта, үнсіз тыңдаушыларының бірі – Әбділда болған. Кейінірек үйлеріне келген қонақтары мен ауыл адамдарына, кішігірім жиын-топта әлгі қисса, дастандарды атасының айтуымен Әбділда оқып беретін болған. Оның үстіне бұл ауылға, әсіресе осы нағашы атасының үйіне Сыр елінің атақты ақын-жыршылары жиі келіп тұрған. Бір жолы Әбділда ауылдарына келген атақты ақын әрі әнші Нартай Бегежановпен Айманкүлдің ұзақ айтысын тыңдап, шешесінің айтқыштық, ақындығына қуанып, тапқыр сөздерін есінде ұстап қалған. Анасы жастай дүниеден қайтқан күйеуін байырғы қазақ салтымен жыл бойы жоқтағаны, шешесінің өзі шығарған ұзақ жоқтау поэмасын дауыстап жатқа айтқанын төсекте жатып тыңдап, мұңды-шерлі әуеніне іштей үн қосатын болған.

1. 
   Ә.Тәжібаевтың лирикасы.
   
2. 
   Ә.Тәжібаев поэмалары.
   
3. 
   Ә.Тәжібаев драматургиясы. “Майра”пьесасы.
   

1. 
   Поэма. Тақырыптық-проблематикалық ізденістер.
   
2. 
   Поэманың жанрлық-стильдік көп қырлылығы.
   
3. 
   Лирикалық поэма, оның ерекшеліктері.
   
4. 
   Осы кезең поэмасының даму перспективалары мен оны зерттеудің маңызды мәселелері.
   

Есеп беру түрі: конспект

№ 19 – дәрістің тақырыбы: 1960 жылдардан кейінгі қазақ прозасының дамуы.

1. 
   Осы кезең прозасының жанрлық байлығы мен стильдік көп қырлығы.
   
2. 
   Осы кезең прозасының тақырыптық ерекшелігі.
   
3. 
   Осы кезеңдегі проза дамуының кейбір бағыттары.
   

60-шы жылдары Мұқтар Әуезовтің «Өскен өркен» романы жарық көрді. Бірақ бұл түгел бітпеген роман еді, жазушы тек алғашқы бөлімін ғана аяқтаған-ды.

Ә.Шәріпов повестерінде Отан соғысының отты жылдардағы түрлі ұлт адамдарының достығы, партизандар ерлігі әр қырынан суреттеледі. Оқиғалар бірін-бірі толықтырып, жау қоршауында, өмір мен өлім ортасында тайсалмай табан тіркескен нағыз патриоттардың қажырлы келбеті, қилы-қилы тағдыры өтіп жатады.Мәселен, диологиядағы Ақәділов, Коротченко, Лебедев, Жамал, Шура тағдырына ешкім де селсоқ қарай алмайды, қайта солармен бірге партизандық өмірді әркім өз басынан кшіргендей әсер қалдырады.60-шы жылдардағы әңгіме жанры жеке адам проблемаларына назар аударды. Адамның әлеуметтік және тұрмыстық жағдайы зерттеледі.

1956 жылы өткен КОКП-ның ХХ съезі алғаш рет Сталин басқарған кезеңдегі сұрапыл сорақылықтар мен аяусыз әділетсіздіктің бетін ашқаны белгілі. 30- жылға созылған қырғын мен адам арын аяққа таптаған заңсыздықтың түпкі сырлары, оның болу заңдылықтары түгелдей көрсетілмесе де, кеңес үкіметін басқарып отырған адамдардың сондай оқиғалардың болғанын мойындауының өзі үлкен оқиға еді.

Қазақ драматургиясы бұл кезеңде бұрынғы коммунистік бағытынан айныған жоқ. Белгілі идеологиялық қалыптар сол күйінде жалғасып жатты: большевик-коммунисттердің жетекші ролін көрсету, алашордашыл-ұлтшылдардың «жауыздығын» әшкерелеу, тап күресін бейнелеу сияқты Сталин заманында қалыптасқан қасаң қағидалар тұғырдан түспеді.Әнші Майра туралы пьеса жазған Әбділда Тәжібаев та өзінің бүкіл ақындық қуатын большевиктерді мақтауға, алашордашыларды даттауға жұмсаған.

Драматургтың «Кеше мен бүгін» және «Таныс адамдар» атты басқа пьесалары да кеңес заманына арналған.Бұндағы негізгі кейіпкерлер- интеллигенция өкілдері. «Кеше мен бүгінде» негізгі тартыс жаңашыл ғалым мен консерватор әкімдердің арасында өтесе, «Таныс адамдарда » айтарлықтай өзекті тартыс жоқ. Бұндағы өздері бір-біріне бажа болып келетін екі архитектордың (Жарқын мен Мұлқайдар) болымсыз таласы, олардың үй ішіндегі кикілжінді драмалық тартыс ұзаққа созылмай, бажалар түсініседі, Жарқын әйелі Рәуешті режисерден қызғануды қояды.

1. 
   Жазушының шығармашылық өмірбаяны.
   
2. 
   Поэзиялық шығармалары.
   
3. 
   Повестері ме романдары. Образ жасау, сюжет дамыту ерекшеліктері.
   

1. 
   “Көшпенділер” трилогиясы.
   
2. 
   “Алтын Орда” трилогиясы.
   
3. 
   І.Есеберлиннің образ сомдау, сюжет дамыту ерекшелігі.
   

Есеп беру түрі: конспект

Есеп беру түрі: конспект

№ 21 – дәрістің тақырыбы: 1960 жылдардан кейінгі драматургия.

1. 
   1960 ж кейінгі қазақ драматургиясының жанрлық сипаты, тақырып тереңдігі мен проблематикасы.
   
2. 
   Лирикалық драма үлгілері.
   
3. 
   Эпикалық драма үлгілері. Тарихи драма.
   
4. 
   Комедия, оның жанрлық ерекшеліктері.
   
5. 
   Трагедия. Ол туралы қазіргі әдеби-теориялық ойлар.
   

60-шы жылдары Мұқтар Әуезовтің «Өскен өркен» романы жарық көрді. Бірақ бұл түгел бітпеген роман еді, жазушы тек алғашқы бөлімін ғана аяқтаған-ды.

Ә.Шәріпов повестерінде Отан соғысының отты жылдардағы түрлі ұлт адамдарының достығы, партизандар ерлігі әр қырынан суреттеледі. Оқиғалар бірін-бірі толықтырып, жау қоршауында, өмір мен өлім ортасында тайсалмай табан тіркескен нағыз патриоттардың қажырлы келбеті, қилы-қилы тағдыры өтіп жатады.Мәселен, диологиядағы Ақәділов, Коротченко, Лебедев, Жамал, Шура тағдырына ешкім де селсоқ қарай алмайды, қайта солармен бірге партизандық өмірді әркім өз басынан кшіргендей әсер қалдырады.60-шы жылдардағы әңгіме жанры жеке адам проблемаларына назар аударды. Адамның әлеуметтік және тұрмыстық жағдайы зерттеледі.

1956 жылы өткен КОКП-ның ХХ съезі алғаш рет Сталин басқарған кезеңдегі сұрапыл сорақылықтар мен аяусыз әділетсіздіктің бетін ашқаны белгілі. 30- жылға созылған қырғын мен адам арын аяққа таптаған заңсыздықтың түпкі сырлары, оның болу заңдылықтары түгелдей көрсетілмесе де, кеңес үкіметін басқарып отырған адамдардың сондай оқиғалардың болғанын мойындауының өзі үлкен оқиға еді.

Қазақ драматургиясы бұл кезеңде бұрынғы коммунистік бағытынан айныған жоқ. Белгілі идеологиялық қалыптар сол күйінде жалғасып жатты: большевик-коммунисттердің жетекші ролін көрсету, алашордашыл-ұлтшылдардың «жауыздығын» әшкерелеу, тап күресін бейнелеу сияқты Сталин заманында қалыптасқан қасаң қағидалар тұғырдан түспеді.Әнші Майра туралы пьеса жазған Әбділда Тәжібаев та өзінің бүкіл ақындық қуатын большевиктерді мақтауға, алашордашыларды даттауға жұмсаған.

Драматургтың «Кеше мен бүгін» және «Таныс адамдар» атты басқа пьесалары да кеңес заманына арналған.Бұндағы негізгі кейіпкерлер- интеллигенция өкілдері. «Кеше мен бүгінде» негізгі тартыс жаңашыл ғалым мен консерватор әкімдердің арасында өтесе, «Таныс адамдарда » айтарлықтай өзекті тартыс жоқ. Бұндағы өздері бір-біріне бажа болып келетін екі архитектордың (Жарқын мен Мұлқайдар) болымсыз таласы, олардың үй ішіндегі кикілжінді драмалық тартыс ұзаққа созылмай, бажалар түсініседі, Жарқын әйелі Рәуешті режисерден қызғануды қояды.

І.Есенберлиннің «Таудағы тартыс» пьесасы да интеллигенттер өмірінен алынған.Бас каһарман Ақылбай – алғыр геолог, 92-щі химиялық элементті таппақ ниетпен тау басына барлау партиясын ұйымдастырады.
№22 дәрістің тақырыбы: Тахауи Ахтанов шығармашылығы.

1. 
   Т.Ахтановтың шығармашылық өмірбаяны.
   
2. 
   Жазушының әңгіме повестеріндегі тақырып проблематикасы. Лирикалық проза.
   
3. 
   Жазушы романдары:Қаламгер реализмі мен психологизмінің түрі, реңкі.
   
4. 
   Жазушы драматургиясы: “Сәуле”, “Ант”, “Махаббат мұңы”.
   

«Қаһарлы күндер» күні кеше ғана өзі бел ортасында болған майдан шындығынан, оны жаңаша қорытудан, сонымен бірге Отан үшін жанын қиған қаруластарының алдындағы азаматтық борышынан туындап жатты.

Жылдар өте келе майдангер-жазушылардың соғыс шындығына қатысты көркемдік танымында өзгерістер байқалды. Ендігі туындыларда соғыстың от шашқан, ажал сепкен шайқастарынан гөрі оның адамзатқа әкелер қайғы-қасіретін, ғаламдық зардабын философиялық-психологиялық тұрғыдан салмақтау-саралау орын алды. Мұндай шығармаларда соғыс жағдайындағы жеке тұлғаның ішкі болмысы өткір де тосын тартыстар мен қиындықтарда суреттелінсе, сондай-ақ сырттай әлсіз көрінген адамның сын сәттегі рухани мықтылығы, керісінше мықты көрінген жанның әлсіздік танытуы тәрізді психологиялық қайшылық-өзгерістер терең сипатталды. Т.Ахтановтың бірінші кітабы 70-жылдардың басында жарық көрген «Шырағың сөнбесіні» одақтық әдебиеттегі осындай тың көзқарасты, өткен соғысты жаңаша тану, пайымдау көрінісі болды.

Романының жазылу табиғаты бөлек. Соғыстың өзі ғана емес, оның ұшқынының адам баласына қаншалықты ауыр тигенін автор Нәзира тағдырымен ұштастыра суреттейді. Туындыда жаумен бетпе-бет келген қызу ұрыс картинасы жоққа тән.

Бүкіл оқиға шығармада Нәзираның қатысуымен өрбиді. Бұл образды қозғаушы күшке айналдырып қана қоймай, оның жан дүниесінің кеңінен ашылуына мүмкіндік берген. Сеңдей соқтығысқан жаппай дүрлігудің ішінде Қасымбектен көз жазып, бейтаныс өлкеде Нәзира кетіп барады. Шығарманың басталуын автор осындай шытырман ситуацияға құрып, осы желіні шебер өрбітеді. Әдебиет зерттеушісі С.Тахан Нәзира образының ерекшелігіне тоқтала келіп: «Кейіпкер табиғатымен нәзік сезімтал, өзгенің жан-жарасына еліккіш, өзінің ішкі күйзелісінде берік тұлға болып көрінеді» [46, 37],- дейді. Сондықтан да оның көргені жұтылып кете бермейді, жан дүниесінде қайта жаңғырып, соғыс өрті шарпыған өмірдің қасіретті суретіне айналып жатады.

Соғыс жағдайындағы Нәзираның өзгешелігі түрі-түсінің бөлектігі ғана емес, аяғының ауырлығы еді. Бір-біріне мүлде кереғар болмыстардың бетпе-бет алынуы драматизмді күшейтіп, шығарманың идеялық-философиялық түйінін салмақтандыра түскен.

Автор аналық сезімді бейнелеуде жаттанды ұғымға бармай, кейіпкердің жан дүниесінде болып жатқан өзгерістермен байланыстыра суреттейді. Дүние ажал құрсауында болғанмен, өмірге келер жаңа ұрпақ алдындағы аналық сезім Нәзираны қуаттандырған. Әйел-ана психологиясының сезімталдықпен бейнеленуі - Т.Ахтанов қалам қуатының бір қыры. Жалпы, туындының баса мән бере айтар ерекшелігінің бірі – автордың дүниеге әйел көзімен қарауы, қабылдауы десе де болғандай. Авторлық қиял, сезімталдық пен дүниетаным кеңдігі осындай қиынның өзінен жазушыны еркін алып шыққан. Ер адамға қарағанда, әйел адамның бойында әлсіздік, кей қысылшаң сәттерде дәрменсіздік болғанмен, олардың бойындағы төзімділік, көнбістік, ішкі қайрат пен жігер ер адамнан бір де кем соқпайтыны Нәзира ғана емес, Света, Дуня кемпір, ұрысқақ Муся образдарынан көрінеді.

Бір қарағанда момын, тұйықтау көрінетін Нәзираның бойындағы қайсарлық пен төзімділіктің бір ұштығы осында – жұмбақ әйел табиғатында жатқан секілді.

Әйел психологиясының жұмбақ құбылыстарын суреттеуге ұмтылыс – прозада бұрыннан орныққан дәстүр. Әлемдік әдебиетке бармай-ақ, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов туындыларына зер салсақ, әйел психологиясының тылсым әлемі әр қырынан көрінеді. М.Әуезовтің «Қаралы сұлу», «Кінәмшіл бойжеткен» әңгімелерінің құдыреті – қайталанбас әйел жанының терең ашылуымен сабақтас. «Шырағың сөнбесінде» әйел-ананың тағы бір жұмбақ әлемі көркем бейнеленеді.

Нәзираның шыңдалуы психологиялық жағынан дәлелді ашылған. Шығарманың соңындағы қандай ауырлық болса, қарсы тұра алатын Нәзира мен роман басындағы дәрменсіз келіншек бірдей емес. Партизандардың қосында жүріп, Дулаттай ұлды өсіруі, сатқын Усачевтің баласы Прошаны қиын сәтте демеуі - шыңдалған адамдық мінездің белгісі. Соғыстың алғашқы кезінен-ақ Нәзираның жанынан табылған Света адамдық қасиетімен, қайсар да кішіпейілдігімен көрінеді. Оның деревняға барып, жау қолына түсіп қалуы, неміс офицерінен аяғының ауыр болуы, кейін «Смуглянка» деген атпен партизандарға жасырын қызмет жасауы, біраз уақыттан соң аяғы ауыр қалпында күйеуі Николаймен кездесуі, екеуінің түсінісе алмай, Светаның арнайы тапсырмамен жау ортасына барып астыртын жұмыс істеуі, ақырында жау қолынан қаза табуы - образ тағдырының барынша күрделілігін танытады.

1. 
   Т.Ахтанов прозасының ерекшелігі.
   
2. 
   Т.Ахтанов романдарындағы характер.
   
3. 
   Т.Ахтанов драматургиясы.
   

Тапсырмалар: 1960 ж кейінгі қазақ драматургиясының жанрлық сипаты, тақырып тереңдігі мен проблематикасы.

1. 
   Лирикалық драма үлгілері.
   
2. 
   Эпикалық драма үлгілері. Тарихи драма.
   
3. 
   Комедия, оның жанрлық ерекшеліктері.
   
4. 
   Трагедия.
   

Есеп беру түрі: конспект

1. 
   Х.Есенжановтың шығармашылық өмірбаяны.
   
2. 
   Х.Есенжановтың “Ақ Жайық” трилогиясы.
   
3. 
   Х.Есенжановтың “Көп жыл өткен соң” трилогиясы.
   

Мен айналған көбелек.

№24 дәрістің тақырыбы: Жұбан Молдағалиев шығармашылығы.

1. 
   Ж. Молдағалиев өлеңдерінің тақырыптық ерекшелігі.
   
2. 
   Көркемдік құпиясы.
   
3. 
   Ақын өлеңдеріндегі лирикалық кейіпкер.
   
4. 
   Әйел – ана тақырыбы – Жұбан өлеңдерінің кең тынысы.
   
5. 
   Азаматтық поэзия – Жұбан поэзиясының түп қазығы.
   

Жұбан Молдағалиев 1920 жылы қазіргі Батыс Қазақстан облысының Тайпақ ауданына қарасты Жыланды деген жерінде туған. Әкесінен жасқа толмай қалған кезде айырылған бала кейін шешесімен екеуі туған жерден басқа жаққа қоныс аударады. Ақынның өз айтуына қарағанда, Жыландыға қырық жастан асқан шақта қайта оралады. Туған топыраққа арнап кейін бірнеше өлең жазған. Жетінші сыныпты бітіргеннен кейін Оралдағы Ауылшаруашылық техникумында оқиды. Бірінші өлеңі «Екпінді құрылыс» қазіргі «Орал өңірі» газетінде 1939 жылы басылады. Әлі қаламы қатпаған, он тоғыздағы ақынның бұл өлеңінен ой-түсінігінің өрісті екенін аңғаруға болатын-ды.

Жұбан аға 1940 жылы әскер қатарына шақырылады. Сонан 1947 жылға дейін бүкіл Отан соғысының аласапыран күндерін түгелдей бастан кешіріп, ұлы жеңістің куәсі болып, аттай жеті жылды әскер қатарында өткізеді. Әуелі соғыста артиллерия батареясында, сонан соң, 1942 жылдан бастап, «Отан үшін» деген майдан газетінде тілші болып істейді.

Соғыстан кейін бірнеше газет, журнал редакцияларында әр түрлі қызмет атқарады. 50-жылдардың басында «Лениншіл жас» газетінде бөлім меңгерушісі, онан соң редактордың орынбасары, «Қазақ әдебиеті» газеті бас редакторының орынбасары, «Жұлдыз» журналының бас редакторы, 60-70 жылдары Қазақстан Жазушылар одағының екінші хатшысы, 1979-1984 жылдары бірінші хатшы болып істейді. Қазақ КСР Жоғарғы кеңесінің, КСРО Жоғарғы кеңесінің депутаты болған, Одақтық Жазушылар ұйымы тарапынан бірнеше рет шетелдерге сапар шеккен. Достық, туыстық сәлеммен барып, шет жұртты кеңес елінің өмір-тұрмысымен, әдебиетімен таныстырады. «Еңбек Қызыл Ту», «Октябрь Революциясы» ордендерімен марапатталған.

Жұбан Молдағалиев шығармашылығын тұтас алып қарағанда, соңғы ширек ғасырда оның ірі тұлғалы ақын болып қалыптасқанын көреміз. Бүкіл дүние өлеңінде есімі мағлұм Жұбан қазақ әдебиетіне өзіндік үн, нақыш әкелді. Белгілі журналист, қоғам қайраткері Жұбан аға өзін толғандырған мәселелер жөнінде ой-толғаныстар, мақалалар, очерктер, публицистиканы көп жазған ақын. Халық тағдыры үшін толқыған, күйзелген ақын жанының үлкен бір тебіренісі 1986 жылғы Кеңестік партия саясатына қарсы жастар қозғалысын қорғау кезінде айтылды. Оны қазақ халқы түгел біледі, бағалайды. «Ақыным», «қайраткерім» деп ұққан елі Жұбан есімін әрқашан есінде ұстайды, құрмет тұтады. Бүгінгі Жұбан Молдағалиев атындағы «Жас қалам» әдеби бірлестігінің ашылу салтанатын да осының бір парасы деп ұққан жөн.

№12 практикалық сабақтың тақырыбы: Сырбай Мәуленов шығармашылығы.

1. 
   Ақын шығармаларының көркемдік мазмұны.
   
2. 
   Ақын өлеңдеріндегі лирикалық кейіпкер. Ақын өлеңдерінің драматизмге толы
   

3. 
   С. Мәуленов өлеңдеріндегі тарихи-философиялық таным.
   
4. 
   Тіршілік философиясы – ақын өлеңдерінің өзегі.
   
5. 
   Ақын өлеңдерінің көркемдік поэтикасы.
   
6. 
   Ақын қаламынан туған балладалардың көркемдік ерекшелігі.
   
7. 
   С. Мәуленов және балалар әдебиеті.
   

1. 
   Ж. Молдағалиев поэмаларының тақырыбы.
   
2. 
   Поэмаларының көркемдік поэтикасы.
   
3. 
   Ақын поэмаларының сюжеті, көркемдік композициясы.
   

Есеп беру түрі: конспект

1. 
   Ә. Нұрпейісов романдарының көркемдік ерекшелігі.
   
2. 
   Қаламгер қаламынан туған алғашқы роман («Курляндия») табиғаты. Көркемдік ерекшелігі.
   
3. 
   Роман жанрындағы алғашқы қадам.
   
4. 
   «Қан мен тер» романы және халықтың әлеуметтік тағдыры.
   
5. 
   Романның әлеуметтік-психологиялық қырлары.
   
6. 
   Характер, образ сомдаудағы шеберлік.
   
7. 
   Ә. Нұрпейісов шығармаларындағы психологизм мәселелері.
   

№26 дәрістің тақырыбы: Ғафу Қайырбеков шығармашылығы.

1. Ақын өлеңдерінің көркемдік ерекшелігі.

2. Ақын өлеңдеріндегі туған жер келбеті.

3. Ақынның махаббат лирикасы.

№13 практикалық сабақтың тақырыбы: Ә. Нұрпейісов романдарының көркемдік ерекшелігі.

1.Қаламгер қаламынан туған алғашқы роман («Курляндия») табиғаты. Көркемдік ерекшелігі.

2.Роман жанрындағы алғашқы қадам.

1. Ғафу Қайырбеков мұрасындағы арнау өлеңдер табиғаты.

2. Ақын поэмаларының тақырыбы. Көркемдік ерекшелігі.

3. Ақын өлеңдеріндегі символ.

Есеп беру түрі: конспект
СӨЖ тапсырмалары: Х. Есенжанов шығармаларындағы уақыт пен кеңістік өлшемдері, образдар сонылығы.

Есеп беру түрі: конспект

1. С. Жүнісовтің проза саласындағы шығармалары.

2. С. Жүнісовтің «Жапандағы жалғыз үй» романы.

3. Романдағы әлеуметтік проблема көрінісі.

4. Романдағы лиризм көрінісі.

5. С. Жүнісов: «Ақан сері» романы.

6.С. Жүнісов повестерінің көркемдік ерекшелігі.

7.С. Жүнісовтің драматургиялық шығармалары.

Поэзия өнер мүлкі ретінде қыр-сыры мол жан-сезімнен тыс поэзия болмайды. Оның ішінде лирика тікелей сезімдік туынды екені мәлім. Алайда әр ақынның сол сезімді поэзияға өзек етуіндегі эстетикалық арсеналдары түрліше. Негізгі объект алдымен талант қырларында жатыр. Айту мәнері шабыт көзінде жатыр. Лирика – белгілі бір уақыт пен ортаның жемісі, сол орта мен уақыт перзентінің көңіл-күйі , жан тебірінісі. Оның бойындағы барша қасиет – қадірді нақты мезгіл рухы, дәуір мазмұны айқындамақ. Ендеше біздегі лирика – замандасымыздың рухани өмірінің, сезім әлемінің, ой дүниесінің көрікті сурет екені даусыз. Лирикадағы басты образ – лирикалық қаһарман. Бұл образдың түп негізі - ақынның өзі болғанмен лирикалық кейіпкер – жинақталған, дараланған, яғни толық мағынадағы әдеби бейне санатына көтерілген, ақынның ғана емес, оның замандастары атынан сөйлеу хақына ие болған тұлға, яғни ақын мен оқырман, өлең мен оқырман проблемасына белгілі дәрежеде, сол лирикалық қаһарман мен оқырман арасындағы қарым-қатынас тұрғысынан қараймыз.

Әдебиеттің негізгі құралы – тіл. Ұста металды, суретші бояуды қандай жақын білсе, ақын тілді сондай жақсы білуі керек. Онсыз ол өзінің ой-сезімін, өмір тәжірибесін басқаларға суреттеп жеткізе алмайды. Өмір картинкасын, адам образын жасамайды. Тиіс – сан сөздің жиынтығы, ал сөздердің ішінде терең ой, сұлу сын, нәзік сезім, асқақ көңіл, өжет ерлік тағы басқа адам мінезіне тән ерекшеліктерді көркем суреттейді.

Қай өлеңін алып қарайық, олардың әрқайсысында троп атаулының құбылып, құлпырып, олардың жылы лебімен, терең әсері өзара өріліп, өзгеше өнеге алған, үйлесім тапқан Абай айтқандай «Сылдырап өңкей келісім, тас бұлақ тың суындай» айрықша гармонияға көшіп отырады. М.Мақатаев туған халқының ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеті үлгілерінен мол сусындаған, өзгеше өнеге алған, оның өлеңдері халықтық ұлттық сипаты да айқын, дәстүрге өз жаңалығын қосып, сөз өнерін біршама байыта білген.

Өмір құбылысын суреттеуде эпитет, теңеуді ақын өлеңдерінде өте шебер қолдана біліп, көркем шығуына септігін тигізген, өлеңдерінде өте жиі қолданған. Адамның не заттың, не табиғат құбылыстарының сөз арқылы ерекшелендіріп, белгілерін анық көз алдыңа елес арқылы түрлі қозғалысқа ендіріп, адамның ой – қиялына, сезіміне әсер етіп, ақылымен бірге сенде құбылып, өзгеріп, өсіп, қуанып, қайғырып отырасың. Мысалы:

Ақ қайыңдар, тал теректер… алтын сары сырғалар,

Туған жердің кеудесінде тұнжырайды жылғалар.

Қайда кеткен жасыл алқап, жасыл орман, жасыл маң?

Қайда кеткен жақұт гүлдер паң далаға шашылған?

/Тағы да күз/

Тәкаппар таулар жатқан жан – жағында,

Барып қайт салқын жайлау, малды айылға.

/Бұзылған үй/

Тәкаппар таулар жатқан жан-жағында, барып қайт салқын жайлау, малды ауылға.

Бұзылған үй.

Эпитетті қолданғанда ақын жай қолдана салмаған. Белгілі мақсатпен қолданады. Ақынның қолданған эпитеттері, суреттеген нәрсесіне өзінің қатынасын көрсетіп тұр. Келтірілген мысалдағы ақынның қолданылып отырған эпитеттері, олардың табиғатпен байланысын көрсетеді. «Ақ жайық», «Жасыл алқап, жасыл орман», «Жасыл маң», «Тәкаппар тау» ойланбай алына салған нәрсе емес.

№28 дәрістің тақырыбы: Әбіш Кекілбаевтың шығармашылығы

1962 жылы шыққан алғашқы өлеңдер жинағы «Алтын шуақтан» бері ол қазақ әдебиетін «Бір шөкім бұлт» (1965), «Дала балладалары» (1967), «Дәуірмен бетпе- бет» (1972), «Тырау- тырау тырналар» (1974), «Бір уыс топырақ» (1974), «Құс қанаты» (1978), «Ұйқыдан оянған ару» (1979), «Үркер» (1981), «Шыңырау» (1982), «Елаң-алаң» (1984), «Заманмен сұхбат» (1994), «Абылай хан» (1997), «Әдебиет әлемі өнер өресі» (1999), «Дүние ғапыл» (1999), «Он екі томдық таңдамалы шығармалар» (1999), «Үш белес» (2001), «Талайлы Тараз» (2002) сынды кітаптарымен байытты. Оның туындылары әлем тілдеріне (орыс, болгар, неміс, поляк, чех, венгер) аударылды. 1986 жылы «Үркер», «Елең- алаң» романдары үшін Абай атындағы Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты атанды. «Құрмет Белгісі» орденінің, тәуелсіз «Тарлан» сыйлығының (2003), «Қазақстан Республикасының президенті» орденінің иегері (2004). Мемлекет және қоғам қайраткері, Қазақстанның Халық жазушысы (1992), Қазақстан Республикасы Президентінің Бейбітшілік және келісім сыйлығының лауреаты, Қырғызстан Республикасының еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1995).

Ә.Кекілбаевтің хикаяларының саны-10. Оларды тақырыптарына қарап өткен заман өмірін және қазіргі заман шындығын бейнелеген хикаялар деп екі топқа бөліп қарастыруымызға болады. Олардың жарық дүниеге келу уақытына келер болсақ , алғашқы өткен заман өмірін бейнелеген хикаялары алпысыншы жылдардың аяқ кезінде жазылған да, қазіргі заман шындығын бейнелеген хикаялары жетпісінші жылдардың аяқ кезінде жазылған

№14 практикалық сабақтың тақырыбы: Мұқағали Мақатаев шығармашылығы.

1 Ақын поэзиясының тынысы.

2. Мұқағали өлеңдері – ұлттық поэзиядағы жаңа белес.

3. Ақын өлеңдеріндегі ұлттық бояу.

4. М. Мақатаев шығармашылығының шыншылдық, сыншылдық сипаты.

5. Ақын өлеңдеріндегі халықтық саз, халықтық рух.

6. М. Мақатаевтың «Өмір-өзен» жинағы: азаматтық лирика сарыны.

7. М. Мақатаевтың махаббат лирикасы. Ақын өлеңдеріндегі лирикалық қаһарман.

14-СОӨЖ тақырыбы: Ш.Мұртаза романдарының көркемдік поэтикасы.

1. Ғұмырнамалық роман сипаты.

2. Жазушының тип, прототип жасаудағы шеберлігі.

3. Ш. Мұртаза: «Ай мен Айша» романы, табиғат пен адам бірлігінің көрінісі.

Есеп беру түрі: конспект
СӨЖ тапсырмалары: Х. Есенжановтың аударма саласындағы еңбектері. Тургенев, Шолохов романдарының аударылу тарихы. Х. Есенжанов романдарының көркемдік ерекшелігі. Жазушы шеберлігі.

Есеп беру түрі: конспект

1. Қадыр Мырза Али өлеңдерінің көркемдік ерекшелігі.

2. Ақынның балаларға арналған өлеңдерінің көркемдік құпиясы.

3. Ақын өлеңдеріндегі еңбек тақырыбы.

Қадыр Мырза Әли - достық атты адамдар бойындағы ең бір асыл қадір-қасиеттің жыршысы. Оның «Миым менің қажығанда», «Досым болсаң!», «Айтқан бойда еретін», «Танып ниет теңізін», «Тағдыр мұны тілемесін, тілесін», «Келесің істен қалжырап», «Жолдас үшін үй жақын», «Күдеріңді досыңнан үз дегенде», «Талай-талай қызуыңнан от алдым», «Егер сүю күнә болса», «Тек биік деп» сияқты өлеңдерінде адамдар арасындағы достық сезімнің алуан-алуан әдемі суреттері бар. Адам бойындағы достық атты қасиетті, киелі сезімді жырлағанда Қадыр бұрын-соңды қазақ поэзиясында ұшырайтын көптеген көркемдік бояуларды қайталамайды. Ол тың поэтикалық өрнектерді табуға ұмтылады.

«Көне заман көріністері» деп аталатын бөлімінде туған ел, атамекен суретін бар болмысымен көрсеткен. «Жар-жар», «Бесік жыры», «Бәйге», «Қыз қуу», «Ән», «Бата», «Ауыл түні», «Көш» - қазақ даласының бейнесі бар. Бір өлеңі – атамекен даланың күлкісі мен қуанышы болса, енді бірі - қайғысы мен көз жасы, енді бірі - әні мен назы.Ақын бойындағы биік рух – Бабалар жеріне деген ұлы сезім. «Түркістан», «Торғай», «Сарысу-Талас» өлеңдері, «Алатау», «Алтай», «Көкшетау», «Баянауыл», «Қарқаралы» өлеңдері «Жерұйық» циклінен алынған. Оның әрқайсысында қазақ даласының тарихы жатыр, Дала тарихын поэзиямен өрген ақын туындылары – қазақ поэзиясының шырқау биігі.Қадыр өлеңдері драмалық ситуацияларға құрылған диалог, монолог элементтерін жетілдірді. Лирикасының кейде философиялық, психологиялық трактатқа айналып кететін кездері болады. Поэмаларындағы қоғам және адам, табиғат. Ол ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетіндегі поэма жанрының өсіп жетілуіне көп еңбек сіңірді. Оның поэмаларының көбі лирика-публицистикалық сипатта жазылған. Мәселен, оның «Қызыл кітап» (1986) поэмасы – ой-толғамы ауқымды, бүкіл адамзатты ойландырар пікір-тұжырымға бай, философиялық туынды. Адамзат тарихына шолу жасап, жер бетіндегі адамдардың өзіне көп зиян келтіргенін ақын өкінішпен жырлайды. Жер үстіндегі көптеген жан-жануарларды (аң-құс) қырып-жойып, аяулы жер-ананы жесір қалдырған, планета экологиялық апатқа ұшыратқан адамдардың зұлымдық іс-әрекетіне қарғыс айтады. Адамдардың осы зиянды істерінің түбі неге соғарында абайлап, ақынның жер бетіндегі бүкіл адамдарды, замандастарын ойлануға үндеуі – поэманың мағыналы, мәнді идеялық түйіні десе де болғандай.

«Заман-ай», «Бес жыл өткен соң» поэмалары – қазақ халқының ХХ ғасырдағы көркемдік тарихын оқырман санасына толық жеткізетін көрнекті эпикалық туындылар. «Өткелдер», «Махаббат», «Пайғамбар жасы», «Дерт», «Парламент», «Күдік» атты поэмалар осы циклді толықтырады.

Қ.Мырзалиевтің драмаларындағы тарихи сюжет және тартыс. Оның драмалық шығармаларындағы көркемдік жағынан көрнектісі - «Жаралы жолбарыс». Шығарманың бас кейіпкері - ақын, батыр, XIX ғасырдағы Ресей патшалығының отаршылығына, Жәңгір ханға қарсы қазақ халқы көтерілісінің (1836-37) басшыларының бірі Махамбет Өтемісұлы. Драмада Қадырдың үлкен жазушылық шеберлігімен сомдалған Махамбеттің әдеби образы жасалған. Автор пьесасында тарихи шындыққа арқа сүйей отырып, Махамбеттің өз шығармаларын да пайдаланған.Драмадағы негізгі тартыс екі кейіпкердің: Махамбет пен Баймағамбет сұлтанның арасында өрбіп барып, шиеленісе түседі. Тартыстың шарықтау шегі - Махамбеттің жау қолынан қаза табуы. «Дұшпанның ең жаманы достан шығар» деп ақын айтқандай, драмада Махамбеттің ең жақын досы Ықылас атты кейіпкердің сатқыңдық әрекетін автордың сатиралық сөз жебесімен түйрей түскені көркемдік нысанаға дәл тиіп түр.
№30 дәрістің тақырыбы: : Қалихан Ысқақов шығармашылығы.

1. Қалихан Ысқақов – шағын жанр шебері

2. Қалихан Ысқақов повестерінің көркемдік ерекшелігі.

3. Қаламгер повестеріндегі лирикалық-романтикалық сарын.

1967-1972 жылдары Ш. Айманов атындағы "Қазақфильм" киностудиясындағы үшінші творчестволық бірлестіктің бас редакторы болды.1972 жылдан Қазақстан Жазушылар одағының аппаратында істейді. Қ. Ысқақовтың творчестволық қызметі 1957 жылдан басталдьі. Ол бірнеше әңгіме, повесть, романдардың, драматургиялық киносценарийлердің авторы. Алғашқы әңгімелері "Жол басы" (1961) жинағында жарияланды. Оқырман қауымға атын шығарған тұңғыш туындысы "Қоңыр күз еді" повесі. Шығарма өзінің балалық шағындағы өмірін өксігімен және өз махаббатымен тұтас күйінде бұзбай-жармай қағаз бетіне түсіре салғандай әсерге бөлейді. Повестегі бізге таныс интернат өмірі бар шындық қалпымен көзімізге елестейді. Мұнда сезім мөлдірлігі, жан тазалығы және турашылдығымен есте қалатын шыншыл да бірегей бейнелер кездеседі. Қасым, Алтын, Қомшыбай бейнелерін сомдағанда, қаламгердің шын сыры, ой-арманының гуманистік сипаттары жарқырай көрінетіні айқын. Шығармасында осындай бейнелердің жиынтығын жасаған Қ. ЬІсқақов, бұлардан да зор тұлғаларды жасауға бой ұрды. Өзінің "Қоңыр күз еді", "Сыр" повестерінен жазушы өз өмірінің шырармашылық жетілу кезеңін қалыптастырды.Ол бірнеше әңгіме, повесть, романдардың, драматургиялық шығармалардың авторы. Жазушы өз шығармаларында шебер суреттілікке, адамдар тағдырын дөп басатын мінез құбылыстарына ерекше мән берген. Сондай бір шабытты шағында жазушы "Менің араларым" (1965) мен "Бұқтырма сарынын" (1967) жазып, содан соң "Тұйық" (1975) романын, "Қараорманның" (1980) қанатын кеңге жайғызып, "Ақсу - жер жаннатына" (1989) ұластырды. Бұл шырармалары қазақ әдебиетінің алтын қорына қосылған."Ақсу - жер жаннаты" романына 1992 жылы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы берілді.Қ. Ысқақовтың қаламынан туындаған шығармалардың қай-қайсысын алмайсың, көз алдымызға бүкіл Алтай өңірі өзінің ғажайып тұтас тұлғасымен, әсем табиғатының көрінісі тұра қалады.Жазушының үздік шығармалары орыс, украин, өзбек, татар, чех, словак, неміс тілдеріне аударылып басылуы жазушының рухани әлемінің кеңейгенін танытады.Жазушының тағы бір ерекше еңбегі классикалық аударма саласында да шоқтығы биік келеді. А. Чехов, И. Буниннің әңгіме - повестері ана тілімізде тамылжып сөйледі.Қ. Жұмаділов жерлес жазушымыздың шырармашылырына: "Алтайдың тұмса табиғатын, шулаған қара орманы мен Бұқтырманың булыққан сарынын көркем прозада бірінші рет бейнелеген - Қ. Ысқақов." - деп жоғарғы баға берген.

Қ.Ысқақов - идеялық, адамгершілік, профессионалдық кемелдікті бауырына басқан шынайы суреткер.

1967-1972 жылдары Ш. Айманов атындағы "Қазақфильм" киностудиясындағы үшінші творчестволық бірлестіктің бас редакторы болды.

1972 жылдан Қазақстан Жазушылар одағының аппаратында істейді. Қ. Ысқақовтың творчестволық қызметі 1957 жылдан басталдьі. Ол бірнеше әңгіме, повесть, романдардың, драматургиялық киносценарийлердің авторы.

Алғашқы әңгімелері "Жол басы" (1961) жинағында жарияланды. Оқырман қауымға атын шығарған тұңғыш туындысы "Қоңыр күз еді" повесі. Шығарма өзінің балалық шағындағы өмірін өксігімен және өз махаббатымен тұтас күйінде бұзбай - жармай қағаз бетіне түсіре салғандай әсерге бөлейді. Повестегі бізге таныс интернат өмірі бар шындық қалпымен көзімізге елестейді. Мұнда сезім мөлдірлігі, жан тазалығы және турашылдығымен есте қалатын шыншыл да бірегей бейнелер кездеседі. Қасым, Алтын, Қомшыбай бейнелерін сомдағанда, қаламгердің шын сыры, ой - арманының гуманистік сипаттары жарқырай көрінетіні айқын. Шығармасында осындай бейнелердің жиынтығын жасаған Қ. ЬІсқақов, бұлардан да зор тұлғаларды жасауға бой ұрды. Өзінің "Қоңыр күз еді", "Сыр" повестерінен жазушы өз өмірінің шырармашылық жетілу кезеңін қалыптастырды.

Ол бірнеше әңгіме, повесть, романдардың, драматургиялық шығармалардың авторы.

Жазушы өз шығармаларында шебер суреттілікке, адамдар тағдырын дөп басатын мінез құбылыстарына ерекше мән берген. Сондай бір шабытты шағында жазушы "Менің араларым" (1965) мен "Бұқтырма сарынын" (1967) жазып, содан соң "Тұйық" (1975) романын, "Қараорманның" (1980) қанатын кеңге жайғызып, "Ақсу - жер жаннатына" (1989) ұластырды. Бұл шырармалары қазақ әдебиетінің алтын қорына қосылған.

"Ақсу - жер жаннаты" романына 1992 жылы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы берілді.

Қ. Ысқақовтың қаламынан туындаған шығармалардың қай - қайсысын алмайсың , көз алдымызға бүкіл Алтай өңірі өзінің ғажайып тұтас тұлғасымен, әсем табиғатының көрінісі тұра қалады.

Жазушының үздік шығармалары орыс, украин, өзбек, татар, чех, словак, неміс тілдеріне аударылып басылуы жазушының рухани әлемінің кеңейгенін танытады.Жазушының тағы бір ерекше еңбегі классикалық аударма саласында да шоқтығы биік келеді. А. Чехов, И. Буниннің әңгіме - повестері ана тілімізде тамылжып сөйледі.Қ. Жұмаділов жерлес жазушымыздың шырармашылырына: "Алтайдың тұмса табиғатын, шулаған қара орманы мен Бұқтырманың булыққан сарынын көркем прозада бірінші рет бейнелеген - Қ. Ысқақов."- деп жоғарғы бара берген.Қ.Ысқақов - идеялық, адамгершілік, профессионалдық кемелдікті бауырына басқан шынайы суреткер.

1. Ақын поэмаларының көркемдік ерекшелігі.

2. Қадыр Мырзалиев – эпик ақын.

3. Ақын өлеңдеріндегі ұлттық таным.

Тапсырмалар:1. Қ. Ысқақов романындағы көркем драматизм.

2. Тартысқа толы адамдар тағдыры.

3. Қ. Ысқақовтың драматургиялық шығармалары.

Есеп беру түрі: конспект

СӨЖ тапсырмалары: М.Әуезов “Абай жолы” роман-эпопеясы.

Есеп беру түрі: конспект

1. Қарататаев М., Нұртазин Т., Қирабаев С. Қазақ совет әдебиеті. Оқулық. – А.: Мектеп, 1971

2. Кәкішев Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы. Оқулық. – А.: Санат, 1975.

3. Сүйінішәлиев Х. Қазақ әдебиетінің тарихы. Оқулық. – А.: Санат, 1997.

4. Қоңыратбаев Ә. Қазақ әдебиетінің тарихы. Оқу құралы. – А.: Санат, 1994.

5. Қирабаев С. Кеңес дәуіріндегі қазақ әдебиеті. Оқу құралы. – А.; Білім, 1998.

6. Дәдебаев Ж. Қазіргі қазақ әдебиеті. Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2002

. 40-50 және 60-жылдардағы қазақ әдебиеті. Алматы:Ғылым,1998.

2. Қазақ әдебиеті тарихы. 9-том. А,2005.

3. Дәдебаев Ж.Д. Қазіргі қазақ әдебиеті. Оқу құралы. Алматы: ҚазМУ,2002.

4. Қирабаев С. Кеңес дәуіріндегі қазақ әдебиеті. Оқу құралы. Алматы:Білім,1998.

5. Қоңыратбаев Ә. Қазақ әдебиеті тарихы. Оқу құралы. Алматы,1994.

6. Сүйіншәлиев Х. Қазақ әдебиетінің тарихы. Оқу құралы. Алматы,1997.

7. Қирабаев С. Тәуелсіздік рухымен. Астана:Фолиант,2002.

8. Нұрғали Р. Қазақ әдебиетінің алтын ғасыры. 7том.Шығ.жинақ.3-т.Астана:Фолиант,2005.

9. З.Қабдолов. Сөз өнері . Алматы. “Санат”, 2002.

10. Ш. Елеукенов.Әдебиет жєне ұлт тағдыры. Санат. 2002.

11. Абдрахманов С. Жиырмасыншы ғасыр жырлайды. 2 том. Алматы: Раритет,2007.

12. Тәжібаев Ә. Өмір және поэзия. Алматы:Жазушы,1981. 4-том.

13. Мырзалиев Қ. Сөз сиқыры. Алматы.Жазушы,2002.

14. Сүйіншәлиев Х. Қазақ әдебиетінің тарихы. Оқу құралы. Алматы,1997.

15. Қирабаев С. Тәуелсіздік рухымен. Астана:Фолиант,2002.

16. Нұрғали Р. Қазақ әдебиетінің алтын ғасыры. 7том. Шығ.жинақ. 3- т. Астана:

Фолиант,2005.

17. Дәдебаев Ж. Әдеби шығарма: Өмір шындығы және көркемдік шешім. Оқу құралы. Алматы:Ғылым,1991.

18. Дәдебаев Ж. Шымырлап бойға жайылған. Алматы:Жазушы,1988.

19.Қирабаев С. Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері. Алматы:Білім,1995.

20.Тәжібаев Ә. Шығармалар жинағы. 5 том. Алматы:Жазушы,1978-1981.

21.Тәжібаев Ә. Көне қоңырау. Алматы:Жазушы,1973.

22.Қабдолов. Сөз өнері . Алматы. “Санат”, 2002.

23. Ш. Елеукенов.Әдебиет жєне ұлт тағдыры. Санат. 2002.

24.Абдрахманов С. Жиырмасыншы ғасыр жырлайды. 2 том. Алматы:Раритет,2007.

25.Тәжібаев Ә. Өмір және поэзия. Алматы:Жазушы,1981. 4-том.

26.Мырзалиев Қ. Сөз сиқыры. Алматы.Жазушы,2002.

27.Сүйіншәлиев Х. Қазақ әдебиетінің тарихы. Оқу құралы. Алматы,1997.

28.Қирабаев С. Тәуелсіздік рухымен. Астана:Фолиант,2002.

29.Нұрғали Р. Қазақ әдебиетінің алтын ғасыры. 7том.Шығ.жинақ.3- т.Астана:Фолиант,2005.

30.Дәдебаев Ж. Әдеби шығарма: Өмір шындығы және көркемдік шешім. Оқу құралы. Алматы:Ғылым,1991.

31.Дәдебаев Ж. Шымырлап бойға жайылған. Алматы:Жазушы,1988.

13.Қирабаев С. Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері. Алматы:Білім,1995.

32.40-50 және 60-жылдардағы қазақ әдебиеті. Алматы:Ғылым,1998.

33.Қазақ әдебиеті тарихы. 9-том. А,2005.

34. Дәдебаев Ж.Д. Қазіргі қазақ әдебиеті. Оқу құралы. Алматы: ҚазМУ,2002.

35.Қирабаев С. Кеңес дәуіріндегі қазақ әдебиеті. Оқу құралы. Алматы:Білім,1998.

36.Қоңыратбаев Ә. Қазақ әдебиеті тарихы. Оқу құралы. Алматы,1994.

37.Сүйіншәлиев Х. Қазақ әдебиетінің тарихы. Оқу құралы. Алматы,1997.

38.Қирабаев С. Тәуелсіздік рухымен. Астана:Фолиант,2002.

39.Нұрғали Р. Қазақ әдебиетінің алтын ғасыры. 7том.Шығ.жинақ.3-т.Астана:Фолиант,2005.

40.Дәдебаев Ж. Әдеби шығарма: Өмір шындығы және көркемдік шешім. Оқу құралы.Алматы: Ғылым,1991.

41.Дәдебаев Ж. Шымырлап бойға жайылған. Алматы:Жазушы,1988.

42.Қирабаев С. Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері. Алматы:Білім,1995.

43. Наурызбаев Б. Қазіргі қазақ прозасындағы Майлин дәстүрі.Алматы:Ғылым,1979.

44. Майтанов Б. Қазақ прозасындағы замандас бейнесі. Алматы:Ғылым,1982.

45. Майтанов Б. Көркемдік нәрі. Әдеби сын. Алматы.Жазушы,1990.

46. Майтанов Б. Қазақ романы және психологиялық талдау. Алматы:Санат,1996.

47. Майтанов Б. Әуезов – суреткер. Алматы:Әл-Фараби,1998.

48. Майтанов Б. Сөз сыны. Алматы:Ғылым,2002.

49. Дәдебаев Ж. Қазақтың тарихи романы. Алматы,1988.

2. Ғ.Сармурзин. «Намыс гвардиясы» // Социалистік Қазақстан.-1942.- 18 қараша.

3. Поэзия в дни Великой Отечественнрй войны //Казахстанская правда. – 1942. – 11 августа

4. Х.Токарь. Спектакль о героических земляках //Казахстанская правда. – 1942. –18 декабря.

5. Ярославский С. Симфония всепобеждаюшего мужества// Правда. – 1942. – 30 марта. О творчестве Джамбула Джабаева.

6. Е.Ысмайылов, Қ. Бекхожин, С.Айтмұханов, С.Сейітов. Қазақ совет әдебиеті. Алматы:Қазақтың біріккен мемлекеттік баспасы, 1942.-194 бет.

7. М.С.Сильченко. Д.Н.Николич. Войны и преподавание литературы. Алма-Ата: КазОГИЗ, 1942.-39с.

8. Ғ.Мүсірепов. Майданнан соққан жаңа леп // Социалистік Қазақстан.-1944.-6 маусым.

9. Т. Нұртазин. «Шеру» туралы //Майдан. – 1944. №1. – 108 – 114-беттер.

Отан соғысы және әдебиет // Майдан. – 1944. №1. –5–27-беттер.

10. Ә.Тоқмағамбетов. Ақынға хат // Социалистік Қазақстан.-1944.- 4 шілде.

Д.Әбіловтің «Майданбек» атты поэмасы жөнінде.

11 М. Әуезов. Ерлік елдің сыны //Социалистік Қазақстан. – 1941. – 30шілде.

12. Қ. Бекхожин. Ерлікті жырлайық //Лениншіл жас.- 1941.-10шілде.

13. Б. Кенжебаев. «Қаһарлы сөз қамал бұзады» //Социалистік Қазақстан.-1941.-4 қыркүйек.

14. П.Герага. Бағалы постановка // Социалистік Қазақстан.-1942.- 12 сәуір.

О пьесе М.Ауезова и А.Абишева «Гвардия части»

15. Жамбылға хат // Социалистік Қазақстан.-1942.- 29 қараша.

16. Қ. Жармағамбетов. Жауға өшпенділікті кернете түседі //Социалистік Қазақстан.-1942.- 29 қараша. М.Әуезов пен Ә.Әбішевтің «Намыс гвардиясы» пьесасы жайында.

17. Х.Токарь. Спектакль о героических земляках //Казахстанская правда. – 1942. –18 декабря. О пьесе «Гвардия чести» М.Ауезова и А.Абишева.

18. Ярославский С. Симфония всепобеждаюшего мужества// Правда. – 1942. – 30 марта. О творчестве Джамбула Джабаева.

19. Е.Ысмайылов, Қ. Бекхожин, С.Айтмұханов, С.Сейітов. Қазақ совет әдебиеті. Орта мектепке арналған оқу құралы. 4-бөлім, 10 класс үшін. Алматы:Қазақтың біріккен мемлекеттік баспасы, 1942.-194 бет.

20. М.С.Сильченко. Д.Н.Николич. Войны и преподавание литературы. Алма-Ата: КазОГИЗ, 1942.-39с.

21. М. Әбдіхалықов. Қазақ әдебиетін өркендетудегі міндеттеріміз. // Социалистік Қазақстан.-1943.- 4сәуір.

22. Ә.Әбішев. Қос герой // Социалистік Қазақстан.-1943.-2 ақпан.

23. Ғ.Әбішев. Жауынгер журналист // Социалистік Қазақстан.-1943.-5 мамыр. Баубек Бұлқышев туралы.

24. В.Григорьев. Герой ақын // Социалистік Қазақстан.-1943.- 13 қаңтар.

Абдолла Жұмағалиев туралы.

25. Отан соғысы және әдебиет // Майдан. – 1944. №1. –5–27-беттер.

26. Ә.Тоқмағамбетов. Ақынға хат // Социалистік Қазақстан.-1944.- 4 шілде.

Д.Әбіловтің «Майданбек» атты поэмасы жөнінде.

27. С.Төлешев Асқар өлеңдері // Социалистік Қазақстан.-1944.-30 мамыр.

28. Е.Ысмайлов. Соғыс кезіндегі қазақ поэзиясының жайы мен міндеті туралы. //ССРО Ғылым академиясының Қазақ филологиясының хабарлары. Тіл және әдебиет сериясы.- 1944.-Бірінші кітап.- 51 – 67-беттер.

29. Е.Ысмайлов. «Мен, мен!» // Социалистік Қазақстан.-1944.-5 қыркүйек.

Варшавский Л. Голос великого акына //Казахстанская правда.-1944.-9 апреля

Ритман-Фетисов М.»Походные песни» //Казахстанская правда.-1944.-12 декабря.

30. Н.Тихонов. Отечественная война и советская литература.//Новый мир.-1944.№1-2. С. 180-189.

31. О произведениях А.Жумагалиева, Д.Джабаева, С.Муканова, М.Ауезова.

32. С.Баишев: Қазақ әдебиеті иен әдебиет зерттеудің күрделі мәселелері // Социолистік Қазақстан.- 1947- 15 тамыз.

33. Б.Кенжебаев. Тайыр шығармалары туралы // Әдебиет пен искусство.-1947.-66-67 беттер

34. Б.Кенжебаев. Ғалидің ақындығы // Әдебиет пен искусство -1947. 1-13 беттер.

35. Т.Нұртазин. Асқардың таңдамалы шығармалары туралы // Әдебиет пен искусство -1947. 1-13 беттер

36. Т.Нұртазин. Адал ниет, жемісті еңбек // Әдебиет пен искусство -1947. №9 -81-86 беттер

37. Ж.Өмірбеков. Жорық дәптері // Әдебиет пен искусство -1947. №9 -86-87 беттер

38. О.Мацкевич. Заявка на большую тему // Ленинская смена. -1947-25 мая.

О поэме М.Хакимжановой «Маншук».

39. М.Сильченко, На пути к созданиюистории казахской советской литературы //Вестник АН КазССР.-1947 с.55-57

40. М.Фетисов. Литература возрожденного народа // Казхстан.- 1947- с. 117-132.

41. В.Черкесов. Правдивая повесть о прошлом //Казахстан. -1947.- №9 -74-78 беттер.

42. Т.Ахтанов. «Қос қыран» туралы // Әдебиет пен искусство 1948- №9.- 79-81 беттер.

43. М.Әуезов. Қазақ әдебиетінің тарихын жасау мәселелері // Әдебиет пен искусство 1948- №9.- 79-81 беттер.

44. С.Бақбергенов. Жауынгер ақынның жинағы. //Социалистік Қазақстан. – 1946. -3 сәуір.

45. Ж.Бейсенбин. Жаңа заманның жаңа адамдары туралы. //Социалистік Қазақстан. – 1946. -26 мамыр.

46. С.Машақов. "Жанар тау" романы туралы. //Социалистік Қазақстан. – 1946. -19 маусым.

47. Т.Нұртазин. "Шығанақ" романы //Әдебиет және искусство. – 1946. -№4-5 – 73-86 беттер.

48. Т.Нұртазин. Ғ.Слановтың "Жанар тауы" жөнінде //Әдебиет және искусство. – 1946. -№9-10 – 84-97 беттер.

49. Т.Нұртазин. Ұлы образдың көлеңкесінде //Лениншіл жас. – 1946. -19 қазан.

50. Р.Райымқұлов. "Серт" //Социалистік Қазақстан. – 1946. -21 сәуір.

51. Ритман-Фетисов М. Қазақ әдебиетінің көрнекті шығармалары. //Қазақстан большевигі. – 1946 -№7. – 49 – 58 беттер.

52. О.Мацкевич. Стихи Таира Жарокова. //Ленинская смена. - 1946 -17 ноября.

53. Ритман-Фетисов. Писатель и ученый //Казахстанская правда. – 1946.-5 марта.

54. Ритман-Фетисов. Крупное произведение казахской литературы //Большевик Казахстана.-1946-№7-с.46-54. Н.Сац. Большая творческая удача. //Казахстанская правда. – 1946.-21 апреля.

6. 
   Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар
   

1. 
   Соғыстан кейінгі қазақ романдарының басылымдары.
   
2. 
   Роман- мемуар жазған жазушыны атаңыз:
   
3. 
   «Көкпар», «Қараой», «Көк қаршыға», «Ақбозат», «Қаражаяу» шығармаларының авторы.
   
4. 
   І. Есенберлиннің «Қаһар». Кенесарының бас жендетінің аты кім?
   
5. 
   Төменде аталған қай поэма Қ. Аманжоловтікі?
   
6. 
   «Ақша бұлт» кімнің жинағы ?
   
7. 
   «Түркістан қалай туған» очеркінің авторы кім?
   
8. 
   «Т. Бокин», «Сенім», «Теміртау» романдарының авторы кім?
   
9. 
   «Ақбоз ат» романында тұлпарға сатылған әйел кім?
   
10. 
    Ә. Тәжібаевтың бір поэмасындағы қазақ пен түрікпен арасындағы қантөгісті тоқтатқан өнер адамын белгілеңіз!
    
11. 
    Күллі саналы өмірін, жас ғұмырын досына құрбан ететін кейіпкер қай романда суреттелген?
    
12. 
    Қайсар, Арман образдарын қай поэмадан кездестіреміз?
    
13. 
    «Біздің ауылдың қызы», «Құрманғазы», «Аңыз ата», «Жылдар жылдар» тәрізді эпикалық жоспардағы туындыны жазған кім?
    
14. 
    «Мен-қазақпын», «Жесір тағдыры», «Сел», «Қыран дала», «Байқоңыр баспалдағы» дастандарының авторы кім?
    
15. 
    Қазақ өлеңінің ірі тұлғасы драматург, ғалым, сыншы. Ол-кім?
    
16. 
    Баллада, поэма жазуда жаңашылдық көрсетіп жүрген ақын, қоғам қайраткері. Ол-кім?
    
17. 
    «Оралым», «Дариға, сол қыз», «Май келді», «Ақын өлімі туралы аңыз» т.б классикалық туындылар қай ақындыкі?
    
18. 
    . Қара толқын орман шашын
    
19. 
    Жұлды талдап снарядтар.
    
20. 
    Мәңгі мекен көл жағасын
    
21. 
    Тастап суға сүңгіді жар. – Бұл қай поэмадан алынған үзінді?
    
22. 
    «Шопанның азапты өмірі», «Тар жолдағы достың аярлығы» қай шығармада орын алған?
    
23. 
    Алмасхан, Кіші Ханша, Шидүрге, Жақан шофер, Еңсеп т.б кімнің шығармасында ұшырасады?
    
24. 
    «Мен де жиырма жаста едім», «Құстар қайтып келеді», «Таудан түскен сәуле», «Жиырма бесінші көктем» т.б жыр жинақтарының авторы?
    

1. 
   Қазақ прозасының көркемдік ерекшелігі (1940-60)
   

16.Әлем әдебиетімен байланысы

17.Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі қазақ прозасының көркемдік ерекшеліктері

18.Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі қазақ поэзиясы

19.Ұлы Отан соғысы кезеңіен кейінгі қазақ поэзиясының көрнекті өкілдері

20.Қазақ поэзиясының проблематикасы мен поэтикасы

21.Дәуір шындығы мен көркемдік шындықтың арақатынасы

22.Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі қазақ драматургиясы (1940-1960)

23.Т. Ахтановтың «Шырағың сөнбесін» романын талдау.

24. М.Мақатаевтың лирикасы.

2. 
   Ә. Тәжібаевтың поэмалары.
   
3. 
   Ә. Тәжібаевтың «Аралдар» (1958), «Кешеден бүгінге» (Таныс дауыстар) (1984) жинақтары.
   
4. 
   Ғ.Орманов-лирик ақын.
   
5. 
   Қазіргі замандағы қазақ повесі. (Ә.Кекілбаев, Қ.Ысқақов, С.Мұратбеков және т.б)
   
6. 
   Қ.Аманжоловтың соғыстан кейінгі лирикасы.
   
7. 
   Қазіргі дәуірдегі қазақ әңгімелері ( С. Мұратбеков,
   
8. 
   М. Мағауин, Т. Нұрмағанбетов).
   
9. 
   Қазіргі уақыттағы қазақ драмургиясы.
   
10. 
    (Қ. Мұхаметжанов, С. Жүнісов, Т. Ахтанов, т.б)
    
11. 
    Ә. Нүрпейісовтың «Қан мен тер» трилогиясы.
    
12. 
    Қ. Мырзалиевтің ойшыл өлеңдері.
    
13. 
    І. Есенберлиннің «Көшпенділер» трилогиясы.
    
14. 
    Т. Ахтановтың «Махаббат мұңы» повесі мен әңгімелері.
    
15. 
    Қазіргі кездегі қазақ романыжәне оның ерекшелігі.
    
16. 
    (Ә. Кекілбаев, М. Мағауин, Қ. Жұмаділов т.б)
    
17. 
    Қазіргі қазақ сыны мен әдебиеттану ғылымы
    
18. 
    (М. Қаратаев, С. Қирабаев, З. Қабдолов, т.б)
    
19. 
    Қ. Аманжоловтың «Ақын өлімі туралы аңыз» поэмасы.
    
20. 
    Ж. Молдағалиевтің «Мен қазақпын», «Сел», «Қыран дала», поэмалары.
    
21. 
    Т. Ахтановтың «Боран» романын талдау.
    
22. 
    1956-1966 жылдардағы қазақ прозасы. (З.Шашкин, Т.Әлімқұлов, Ғ.Сланов)
    
23. 
    Т. Жароковтың «Тасқынға тосқын» поэмасы.
    
24. 
    Т. Жароковтың «Қырда туған құрыш» поэмасы.
    
25. 
    А. Тоқмағанбетовтың өлеңдері мен поэмалары.
    
26. 
    А. Тоқмағанбетов – сатирик ақын.
    
27. 
    Ж. Саинның партизан тақырыбына жазылған жырлары.
    
28. 
    Ә. Нүрпейісовтың «Соңғы парыз» романы және Арал тағдыры.
    
29. 
    М. Мақатаевтің лирикасы.
    

30. 
    Қазақ прозасының көркемдік ерекшелігі (1940-60)
    

16.Әлем әдебиетімен байланысы

17.Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі қазақ прозасының көркемдік ерекшеліктері

18.Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі қазақ поэзиясы

19.Ұлы Отан соғысы кезеңіен кейінгі қазақ поэзиясының көрнекті өкілдері

20.Қазақ поэзиясының проблематикасы мен поэтикасы

21.Дәуір шындығы мен көркемдік шындықтың арақатынасы

22.Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі қазақ драматургиясы (1940-1960)

23.Т. Ахтановтың «Шырағың сөнбесін» романын талдау.

24. М.Мақатаевтың лирикасы.

25. Ә. Тәжібаевтың поэмалары.

26. Ә. Тәжібаевтың «Аралдар» (1958), «Кешеден бүгінге» (Таныс дауыстар) (1984) жинақтары.

27. Ғ.Орманов-лирик ақын.

28. Қазіргі замандағы қазақ повесі. (Ә.Кекілбаев, Қ.Ысқақов, С.Мұратбеков және т.б)

29. Қ.Аманжоловтың соғыстан кейінгі лирикасы.

30. Қазіргі дәуірдегі қазақ әңгімелері ( С. Мұратбеков,

М. Мағауин, Т. Нұрмағанбетов).

31. Қазіргі уақыттағы қазақ драмургиясы.

(Қ. Мұхаметжанов, С. Жүнісов, Т. Ахтанов, т.б)

32. Ә. Нүрпейісовтың «Қан мен тер» трилогиясы.

33. Қ. Мырзалиевтің ойшыл өлеңдері.

34. І. Есенберлиннің «Көшпенділер» трилогиясы.

35. Т. Ахтановтың «Махаббат мұңы» повесі мен әңгімелері.

36. Қазіргі кездегі қазақ романыжәне оның ерекшелігі.

(Ә. Кекілбаев, М. Мағауин, Қ. Жұмаділов т.б)

37. Қазіргі қазақ сыны мен әдебиеттану ғылымы

(М. Қаратаев, С. Қирабаев, З. Қабдолов, т.б)

38. Қ. Аманжоловтың «Ақын өлімі туралы аңыз» поэмасы.

39. Ж. Молдағалиевтің «Мен қазақпын», «Сел», «Қыран дала», поэмалары.

40. Т. Ахтановтың «Боран» романын талдау.

41.1956-1966 жылдардағы қазақ прозасы. (З.Шашкин, Т.Әлімқұлов, Ғ.Сланов)

42. Т. Жароковтың «Тасқынға тосқын» поэмасы.

43. Т. Жароковтың «Қырда туған құрыш» поэмасы.

44. А. Тоқмағанбетовтың өлеңдері мен поэмалары.

45. А. Тоқмағанбетов – сатирик ақын.

46. Ж. Саинның партизан тақырыбына жазылған жырлары.

47. Ә. Нүрпейісовтың «Соңғы парыз» романы және Арал тағдыры.

48. М. Мақатаевтің лирикасы.

А. Ө. Қанахин

В. Ғ. Мүсірепов

С. С. Мұқанов

Д М. Мағауин

Е. Ә. Кекілбаев

2. «Көкпар», «Қараой», «Көк қаршыға», «Ақбозат», «Қаражаяу» шығармаларының авторы.

А. Қ. Ысқақов

В. Б.Мұқаев

С. С. Елубаев

Д. Т.Әлімқұлов

Е. Н. Ғабдуллин

3. І. Есенберлиннің «Қаһар». Кенесарының бас жендетінің аты кім?

А. Ошақбай

В. Сойыл

С. Барыс

Е. Жебір

А. «Әлия»

В. «Мәншүк»

С. «Абдолла»

Д. «Т. Тоқтаров»

Е. «Гастелло»

5. «Ақша бұлт» кімнің жинағы ?

А.Ж. Саин

В. Ә. Сарсенбаев

С. Қ. Бекхожин

Д. С. Мәуленов

Е. Ж. Сыздықов

6. «Түркістан қалай туған» очеркінің авторы кім?

А. Ғ.Мұстафин

В. Ғ. Мүсірепов

С.С. Мұқанов

Д. М. Әуезов

Е. Б. Майлин

7. «Т. Бокин», «Сенім», «Теміртау» романдарының авторы кім?

А. К. Ахметбек

В. Б. Нұржекей

С. З. Шашкин

Д. З. Қабдолов

Е. С. Жүнісов

8. «Ақбоз ат» романында тұлпарға сатылған әйел кім?

А. Айша

С. Нұрила

Д. Әсем

Е. Әсия

А.Сүгір

С. Ақан сері

Д. Сейтек

Е. Қазанғап

А. «Құрманғазы»

В. «Сібір Омар»

С. «Ахан ақтаев»

Д. «Сұлушаш»

Е. «Ақсақ құлан»

11. Қайсар, Арман образдарын қай поэмадан кездестіреміз?

А. «Оралдағы отты күн»

В. «Жесір тағдыры»

С. «Сұңқар туралы аңыз»

Д. «Тасқынға тосқын»

Е. «Қыран дала»

12. «Біздің ауылдың қызы», «Құрманғазы», «Аңыз ата», «Жылдар жылдар» тәрізді эпикалық жоспардағы туындыны жазған кім?

А.Ж. Молдағалиев

В.Ж.Нәжімеденов

С. Ғ. Қайырбеков

Д. Х. Ерғалиев

Е. М. Шаханов

13. «Мен-қазақпын», «Жесір тағдыры», «Сел», «Қыран дала», «Байқоңыр баспалдағы» дастандарының авторы кім?

А.Х. Ерғалиев

В. Қ. Бекхожин

Д. Т. Айбергенов

С. Ж. Молдағалиев

Е. М. Мақатаев

14. Қазақ өлеңінің ірі тұлғасы драматург, ғалым, сыншы. Ол-кім?

А. Д. Әбілев

В. К. Салықов

С. Ә.Тәжібаев

Д. Х. Ерғалиев

Е. Т. Жароков

А. Қ. Мырзалиев

В. И. Сапарбаев

С. М. Шаханов

Д. Иран-Ғайып

Е. Т.Молдағалиев

16. «Оралым», «Дариға, сол қыз», «Май келді», «Ақын өлімі туралы аңыз» т.б классикалық туындылар қай ақындыкі?

А. Ж. Саин

В. С. Жиенбаев

С. Ж. Нәжімеденов

Д. Қ. Аманжолов

Е. Қ. Мырзалиев

А. «Жыр туралы жыр»

В. «Күләнда»

С. «Камила»

Д. «Ақын өлімі туралы аңыз»

Е. «Толағай»

А. «Қош бол, Гүлсары»

В. «Ақбоз ат»

С. «Боран»

Д. «Сайтан көпір»

Е. «Қар қызы»

19. Алмасхан, Кіші Ханша, Шидүрге, Жақан шофер, Еңсеп т.б кімнің шығармасында ұшырасады?

А. Ә. Нүрпейісов

В. С. Ерубаев

С. Ә. Тарази

Д. Ә. Кекілбаев

Е. А. Сүлейменов

20. «Мен де жиырма жаста едім», «Құстар қайтып келеді», «Таудан түскен сәуле», «Жиырма бесінші көктем» т.б жыр жинақтарының авторы?

А. Қ. Мырзалиев

В. К. Ахметова

С. Т. Молдағалиев

Д. Ғ. Орманов

Е. Т. Медетбеков

21. «Т. Бокин», «Сенім», «Теміртау» романдарының авторын атаңыз.

А. К. Ахметбеков

В. Б. Нұржекей

С. З. Шашкин

Д. З. Қабдолов

Е. С. Жүнісов

22. «Ақбоз ат» романында тұлпарға сатылған әйел кім?

А. Айша

С. Нұрила

Д. Әсем

Е. Әсия

А. Ж. Саин

В. Ә. Тәжібаев

С. Д. Әбілев

Д. Қ. Аманжолов

Е. А. Шамкенов

24. «Мен Гамлет те емеспін. Менің орнымда Гамлет те «Ия өмір, ия өлім!» дей алмас еді. Мен өз елімде, өз жерімде басы артық, керегі жоқ жандаймын». Бұл монолог қай романнан?

А. «Қаһар»

В. «Үркер»

С. «Жат қолында»

Д. «Елім-ай»

Е. «Оянған өлке»

25. Қазақ халқының өткен тарихын зерттеп, романдар дестесін жазған қаламгерді атаңыз:

А. С. Сматаев

В. М. Мағауин

С. Ә. Кекілбаев

Д. І. Есенберлин

Е. Ә. Әлімжанов

26. Сәкен мен Шоқан өмірін өз пьесаларына арқау еткен жазушы кім?

А. С. Талжанов

В. Т. Кәкішев

С. С. Қирабаев

Д. С. Мұқанов

Е. Ә. Нүрпейісов

27. Жәдігер, Әзім, Бәкизат қай романның кейіпкерлері?

А. «Боран»

В. «Сенім»

С. «Доктор Дарханов»

Д. «Сең»

Е. «Мінәжат»

28. Таңдамалы өлеңдері «Әр күн – арайлы таң» жинағына топтастырылған ақынды белгілеңіз:

А. О. Асқар

В. Т. Молдағалиев

С. О. Сүлейменов

Д. С. Сейітов

Е. Ә. Тәжібаев

А. Т. Айбергенов

В. М. Шаханов

С. Қ. Бекхожин

Д. Ж. Молдағалиев

Е. Т. Бердияров

А. «Заман осылай басталды»

В. «Сен қайтер едің?»

С. «Ақын жүрегі»

Д. «Есірген ерке»

Е. «Ертіс жағасында»

31. М. Мағауиннің «Аласапыран» романы неше кітаптан тұрады?

А. Бір

С. Үш

Е. Бес

А. Т. Әбдік

В. О. Бөкей

С. Т. Сәукетай

Д. Қ.Омар

Е. С. Байқон

33. Мына авторлардың ішінде сатирик авторды белгілеңіз?

А. Х. Ерғалиев

В. О. Әубәкіров

С. М. Әлімбаев

Д. Д. Әбілев

Е. Н. Шәкенов

34. Төмендегі шығармалардан соғыс кезіндегі балалық шаққа арналған туындыны атаңыз?

А. «Маздақ»

В. «Қарғын»

С. «Бір атаның балалары»

Д. «Жасын»

Е. «Ертіс мұхитқа құяды»

А. «Маздақ»

В. «Қоңыр күз еді»

Д. «Ақмарал»

С. «Күн шуағы»

Е. «Темірқазық»

36. Ғ. Мұратбаев туралы жазылған шығарманы атаңыз?

А. «Жалынды жүрек»

В. «Үш бәйтерек»

С. «Жыланды жаз»

Д. «Ақ отау»

Е. «Жабайы алма»

37. «Таңғы шық», «Отау үй», «Райгүл» әңгімелерінің авторы кім?

А. Қ. Ысқақов

В. С. Мұратбеков

С. Ә. Әлімжанов

Д. Ә. Тарази

Е. О. Бөкей

38. Қарағанды кеншілері хақындағы поэма?

А. «Балдақтағы Оспан»

В. «Жер астындағы жұлдыздар»

С. «Айгүл»

Д. «Жайлау таңы»

Е. «Ол»

А. «Ана»

В. «Тұрлаулы тағдыр»

С. «Әке жолы»

Д. «Сәукен»

Е. «Портреттер»

40. Мына драмалардың қайсысы комедия жанрына жатады?

А. «Майра»

В. «Бөлтірік бөрік астында»

С. «Сәуле»

Д. «Дос-Бедел дос»

Е. «Сен қайтер едің?»

45. Туады, туады әлі нағыз ақын,

Нағыз ақын бал мен у тамызатын.

Жесірдің айырылмассырласы боп,

Жендеттің көзінен жас ағызатын. Бұл қай ақынның өлеңінен алынған үзінді?

А. Ә. Тәжібаев

В. Қ. Аманжолов

С. М. Мақатаев

Д. Т. Айбергенов

Е. М. Шаханов

46. Повесть, романдарында тек ірі мінез, кісілікті арқау етіп, қазақ прозасын биік белеске көтерген ғалым жазушыны атаңыз.

А. Х. Әдібаев

В. Ж. Молдағалиев

С. М. Мағауин

Д. З. Қабдолов

Е. Ә. Әзиев

47. Кейіпкерлерін мейілінше қарапайым, жуас, момын етіп жазатын жазушыны белгілеңіз.

А.Т. Нұрмағамбетов

В. Ғ. Қабышев

С. Т. Әбдіков

Д. Д. Исабеков

Е. О. Бөкей

А. Төлеу

С. Рай

Е. Дос

А. Ерік

С. Қасболат

Д. Дос

Е. Ерсайын

А. Әбидолла

В. Тәуекел

С. Темір

Е. Есім

4. И. Байзақов поэзиясындағы фольклорлық сарындар.

5. Ғ. Мұстафин прозасындағы тарихи шындық және көркемдік шешім

6. Ғ. Орманов поэзиясының көркемдік ерекшелігі

7. Т. Жароков поэзиясындағы эпитеттер

8. Х. Есенжанов романдарындағы тарихи тұлғалар

9. Қ. Аманжолов поэзиясындағы қаһармандық және трагедиялық пафос

10 Ұлы Отан оғысы кезіндегі қазақ әдебиетінің даму жолдары

11. Соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиеті

12. Жамбылдың ерлік, елдік тақырбындағы өлеңдері

13. М. Әуезов – қазақ әдебиетінің классигі

14. М. әуезовтің ғылыми-зерттеу еңбектері

15. М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясы

16. С. Мұқановтың романдары

17 . Мұқановтың ғылыми-зерттеу еңбектері

18. И. Байзақов өлеңдерінің жанрлық ерекшелігі

19. Ғ. Мүсіреповтің көркемдік әлемі

20. Ғ. Мүсіреповтің драмалық шығармалары

21. Ғ. Мүсіреповтің тарихи романдары

22. Ғ. Мұстафиннің тарихи романдары

23. Ғ. Орманов лирикасындағы замана шындығы және ақын әлемі

24. Т. Жароков поэтикасындағы эпикалық пафос және баян

25. Х. Есенжановтың өмірі мен шығармашылығы.

26. Қ. Аманжоловтың поэтикасы

27. Қ. Аманжоловтың ақындық шеберлігі.

28. Соғыстан кейінгі қазақ романдарының басылымдары.

29. М. Әуезов – қазақ әдебиетінің классигі

30. М. Әуезовтің ғылыми-зерттеу еңбектері

31. С. Мұқановтың ғылыми-зерттеу еңбектері

32. И. Байзақов өлеңдерінің жанрлық ерекшелігі

33. Ғ. Мүсіреповтің көркемдік әлемі

34. Ғ. Орманов лирикасындағы замана шындығы және ақын әлемі

35. Т. Жароков поэтикасындағы эпикалық пафос және баян

36. Х. Есенжановтың өмірі мен шығармашылығы.

37. Қ. Аманжоловтың поэтикасы

38. Соғыстан кейінгі қазақ романдарының басылымдары.

39. Роман- мемуар жазған жазушыны атаңыз:

40. «Көкпар», «Қараой», «Көк қаршыға», «Ақбозат», «Қаражаяу» шығармаларының авторы.

41. І. Есенберлиннің «Қаһар». Кенесарының бас жендетінің аты кім?

42. Төменде аталған қай поэма Қ. Аманжоловтікі?

43. «Ақша бұлт» кімнің жинағы ?

44. «Түркістан қалай туған» очеркінің авторы кім?

45. «Т. Бокин», «Сенім», «Теміртау» романдарының авторы кім?

46. «Ақбоз ат» романында тұлпарға сатылған әйел кім?

47. Ә. Тәжібаевтың бір поэмасындағы қазақ пен түрікпен арасындағы қантөгісті тоқтатқан өнер адамын белгілеңіз!

48. Күллі саналы өмірін, жас ғұмырын досына құрбан ететін кейіпкер қай романда суреттелген?

49. Қайсар, Арман образдарын қай поэмадан кездестіреміз?

50. «Біздің ауылдың қызы», «Құрманғазы», «Аңыз ата», «Жылдар жылдар» тәрізді эпикалық жоспардағы туындыны жазған кім?

51. «Мен-қазақпын», «Жесір тағдыры», «Сел», «Қыран дала», «Байқоңыр баспалдағы» дастандарының авторы кім?

52. Қазақ өлеңінің ірі тұлғасы драматург, ғалым, сыншы. Ол-кім?

53. Баллада, поэма жазуда жаңашылдық көрсетіп жүрген ақын, қоғам қайраткері. Ол-кім?

54. «Оралым», «Дариға, сол қыз», «Май келді», «Ақын өлімі туралы аңыз» т.б классикалық туындылар қай ақындыкі?

55. Қара толқын орман шашын

Жұлды талдап снарядтар.

Мәңгі мекен көл жағасын

Тастап суға сүңгіді жар. – Бұл қай поэмадан алынған үзінді?

56. «Шопанның азапты өмірі», «Тар жолдағы достың аярлығы» қай шығармада орын алған?

57. Алмасхан, Кіші Ханша, Шидүрге, Жақан шофер, Еңсеп т.б кімнің шығармасында ұшырасады?

58. «Мен де жиырма жаста едім», «Құстар қайтып келеді», «Таудан түскен сәуле», «Жиырма бесінші көктем» т.б жыр жинақтарының авторы?

59. «Т. Бокин», «Сенім», «Теміртау» романдарының авторын атаңыз.

60. «Ақбоз ат» романында тұлпарға сатылған әйел кім?

61. «Құпия қыз», «Біздің дастан», «Жамбыл тойына» дастандарының авторы кім?

62. «Мен Гамлет те емеспін. Менің орнымда Гамлет те «Ия өмір, ия өлім!» дей алмас еді. Мен өз елімде, өз жерімде басы артық, керегі жоқ жандаймын». Бұл монолог қай романнан?

63. Қазақ халқының өткен тарихын зерттеп, романдар дестесін жазған қаламгерді атаңыз:

64. Сәкен мен Шоқан өмірін өз пьесаларына арқау еткен жазушы кім?

65. Жәдігер, Әзім, Бәкизат қай романның кейіпкерлері?

66. Таңдамалы өлеңдері «Әр күн – арайлы таң» жинағына топтастырылған ақынды белгілеңіз:

67. «Мен қазақпын», «Жыр туралы жыр», «Сел», «Қыран-дала» т.б поэмалардың авторы кім?

68. Т. Бокин туралы пьесаны атаңыз?

69. М. Мағауиннің «Аласапыран» романы неше кітаптан тұрады?

70. «Бура», «Кербұғы» әңгімелерінің авторы кім?

71. Мына авторлардың ішінде сатирик авторды белгілеңіз?

72. Төмендегі шығармалардан соғыс кезіндегі балалық шаққа арналған туындыны атаңыз?

73. Мына хикаялардың қайсысы алғашқы махаббат туралы?

74. Ғ. Мұратбаев туралы жазылған шығарманы атаңыз?

75. «Таңғы шық», «Отау үй», «Райгүл» әңгімелерінің авторы кім?

76. Қарағанды кеншілері хақындағы поэма?

77. Жеке басқа табынуды әшкерелеген шығарманы атаңыз:

78. Мына драмалардың қайсысы комедия жанрына жатады?

79. Туады, туады әлі нағыз ақын,

Нағыз ақын бал мен у тамызатын.

Жесірдің айырылмассырласы боп,

Жендеттің көзінен жас ағызатын. Бұл қай ақынның өлеңінен алынған үзінді?

80. Повесть, романдарында тек ірі мінез, кісілікті арқау етіп, қазақ прозасын биік белеске көтерген ғалым жазушыны атаңыз.

81. Кейіпкерлерін мейілінше қарапайым, жуас, момын етіп жазатын жазушыны белгілеңіз.

82. Ә.Нүрпейісовтың романы «Қан мен тер»: Балжан мен Кенжекей

тәрізді күндес әйелдердің күйеуі кім?

83. Т.Ахтановтың «Боранындағы» Құспанға немістерді бөгеуге бұйрық берген кім?

84. І. Есенберлиннің «Жанталас» шығармасындағы Бұхара ханының есімін атаңыз
10. Бағалау өлшемдері
Білімді бағалау жөніндегі мәлімет

Қорытынды баға мына формула бойынша есептеледі

U = [(P1 +P2) / 2] * 0,6 + E * 0,4

P1 - бірінші рейтингті бағалаудың цифрлік эквиваленті

P2 - екінші рейтингті бағалаудың цифрлік эквиваленті

Е – емтихандағы бағалаудың цифрлік эквиваленті

Пән бойынша қорытынды емтихан бағасы аралық бақылаулар және қорытынды аттестациялаудың максималды көрсеткіштер сомасы ретінде анықталады.

Қорытынды емтихан пәннің негізгі теориялық және практикалық материалдарын қамтитын нұсқауларға бөлінген тест тапсырмалары түрінде өтеді.

Әріптік бағалау және оның балдардағы цифрлік эквиваленті дұрыс жауаптардың пайыздық көрсеткіші бойынша анықталады: