Бағдарламасы (Syllabus)

1) студенттерге риториканың негізін ғылым әрі өнер ретінде түсіндіру;

2) болашақ заңгерлердің тілдік талғамын тәрбиелеу;

3) студенттерге сот жарыссөзінің логикалық негізін түсіндіру;

4) студенттердің заңгер ретінде көпшілік алдында сөз сөйлеу тәжірибесін дамыту;

5) студенттердің назарын сот жарыссөздерін құруда кездесетін қателіктерге және заң ғылымымен әлі де болса да айқындалмаған теориялық сұрақтарға аударту.

1) ғылым ретінде риториканың негізі бойынша білім жинау; сот жарыссөздерін (судьяның, прокурордың, қорғаушының) құру тәжірибесін жинау;

2) болашақ заңгер мамандардың сөйлеудегі әсер ету құралдарын сот жарыссөздерінде орынды қолдануды қалыптастыру.

Берілген мақсаттар мен міндеттер бұл оқу курсының мазмұнын және құрылымын айқындайды.

Пәнді оқу бойынша сіз:

сот риторикасының негізгі теориялық ережелерін білетін боласыз:

а) сот риторикасының түсінгі және пәні;

б) сот жарыссөзі – шешендік өнердің жанры ;

в) сот жарыссөзінің логикалық негіздері ;

г) сот жарыссөзінің композициясы;

д) сөйлеудің әсер ету құралдары;

е) сот жарыссөзінің этикалық негіздері

сот жарыссөздерін құруда тәжірибе жинайсыз:

а) судьяның;

б) прокурордың;

в) қорғаушының;

1) сот жарыссөздерінің логикалық негіздерін дұрыс қолдану;

2) сөйлеудің әсер ету құралдарын орынды пайдалану;

3) оқу есептерін шешу.

- «ҚР азаматтық іс жүргізу құқығы» ( азаматтық процесстің негізі, сот талқылауы; сот актісін шығару және жариялау сияқты түсініктерді білу);

- «ҚР қылмыстық іс жүргізу құқығы» (қылмыстық процесстің негізі; басты сот талқылауы; сот шешімін шығару және жариялау сияқты түсініктерді білу);

- «Адвокатура» (қорғаушы мәртебесі; қорғаушының өкілеттігі, қорғаушының қылмыстық істер бойынша құқықтық көмегі; қорғаушының азаматтық істер бойынша құқықтық көмегі сияқты түсініктерді білу);

1 Сөйлеу қарым-қатынас құралы ретінде.

2 Тіл - мәдениет элементі ретінде.

3 Риторика – бұл сенімді сөйлеудің өнері әрі сөйлеу қарым-қатынасының мақсатты және тиімді құрылымы туралы ғылым.

1 Сот шешендігінің түсінігі.

2 Заңгердің сөйлеу мәдениеті.

3 Әсер етуші сөйлеудің сапасы.

1 Сот шешендігінің тарихынан

2 Сот жарыссөзін тағайындау

3 Сот жарыссөзінің айрықша белгілері

4 Монологты диалогизациялау
4-тақырып. Сот жарыссөзінің логикалық негіздері

1 Сот жарыссөзінің сенімділігі.

2 Сөз сөйлеудегі логикалық қателіктер.

3 Сөйлеудің жүйелігін қалыптастыратын тілдік құралдар.

1 Сот жарыссөзінің логикалық құрылымы

2 Композицияның лингвистикалық аспектілері
6-тақырып. Сөйлеудің әсер ету құралдары

1 Сот жарыссөзінің экспрессивтілігі.

2 Эмоционалды тұрғыдан әсер етудің құралдары
7-тақырып. Сөйлеу техникасы – сөйлеудің әсер ету құралы

1 Интонациялық-мәнерлі құралдар

2 Айту

3 Жағымды дыбыстау

1 Сот әдебі

2 Сот шешеннің әдебі

3 Сот шешеннің сөйлеу әдебі

1 Сот жарыссөзінің кенеттілігі

2 Сот жарыссөзіндегі сөйлеу құрылымдары
Тәжірибелік (семинар) сабақтардың тізімі мен мазмұны

1-сабақ

1-тақырып. Ғылым ретінде риторика туралы жалпы түсінік. Риториканың өнер ретіндегі маңызды сипаттамалары

1 Қарым-қатынастың вербалды және вербалды емес құралдары

2 Сөйлеу қарым-қатынасының құралы

3 Адам қоғамындағы мәдениеттің рөлі

4 Риторика: негізі және тағайындалуы

2-сабақ

2-тақырып. «Сот риторикасы» оқу курсының негізгі түсініктерінің мағынасы

1 Заңгердің кәсіби қызметіндегі сөз сөйлеуі.

2 Шешендік өнер.Сот шешендігі.
3-сабақ

2-тақырып. «Сот риторикасы» оқу курсының негізгі түсініктерінің мағынасы

1Сөз сөйлеудің қарапайымдылығын қалай түсінесіз?

2 Сөйлеудің жүйелігі қалай құрылады?

3 Орынды сөйлеу дегеніміз не?

4 Сөйлеудің түсініксіздігін не тудырады?

5 Сөйлеудің бірегейлігін қалай түсінесіз?

6 Сөйлеудегі ақаулықтар дегеніміз не? Неге олар зиянды?

7 Жоғарыда айтылған қандай сөйлеу мәнері дұрыс сөйлеуді қамтамасыз етеді, қандай сөз шебері ?

8 Тіл байлығын қалай түсінесіз?
4- сабақ

3-тақырып. Сот жарыссөзі – шешендік өнердің жанры

1 Сот жарыссөзінің қалыптасу тарихы.

2 Қазіргі сот жарыссөзінің жақын және соңғы мақсаты.

3 Жария сөз сөйлеу түрлерінен ерекшелендіретін сот жарыссөзінің белгілері.

4 Монолог. Оның негізгі белгілері.

5 Сот жарыссөзін диалог түрінде құру. Оның көріну нысандары.

1Сот жарыссөздерінің сот процессіндегі рөлі қандай?

2 Жария сөз сөйлеу түрлерінен ерекшелендіретін сот жарыссөзінің белгілерін ата.

3 Психология және лингвистика көзқарасы жағынан монолог дегеніміз не? Олар қандай белгілерге ие?

4 Монологты диалогизациялау бұл не? Ол сот жарыссөзінде қалай орын тапқан? Оның пайда болу нысандары?

5 Заңгер ретінде, жалпы әдеби көркем стильдің қызметінде сот жарыссөздерінің орын алуы мүмкін бе ? Бұл сұраққа қатысты көзқарасыңызды айтыңыз.

1 Сот шешеннің сөзінде кездесетін логика заңының мағынасы.

2 Сот жарыссөзінің сенімді болуы.

3Сот шешеннің сөзіндегі болуы мүмкін логикалық қателіктер.

4 Сөйлеудің жүйелігін көрсететін тілдік құралдар.
7-сабақ

4-тақырып. Сот жарыссөзінің логикалық негіздері

1 Тікелей дәлелдеменің жанама дәлелдемеден айырмашылығы? Теріске шығару дегеніміз не?

2 Логикалық қателіктердің себептері және түрлері қандай?

3 Сот жарыссөзіндегі сұраулы құрылымдардың қызметі қандай?

4 Кезең дегеніміз не? Шешендік өнерде оның рөлі қандай? Кезеңдер құрылым бойынша қандай болуы мүмкін?

5 Қандай құрал байланыстарын білесіз?

1. Сот жарыссөздерінің пәндік-логикалық құрылымы қандай? Сот отырысы қатысушыларының сот жарыссөзінің композициясы

2 Сот жарыссөзінің кіріспе бөлігінің маңыздылығы.

3 Сот жарыссөзінің лингвистикалық құрылымы.

4 Сот жарыссөзінің мәтінінде қолданылатын ұғымдар

5 Көмкеру әдісі сот жарыссөзінің құрылымын құрудағы рөлі.

1 Экспрессивтілік - сот жарыссөзінің қажетті сипаттамасы.

2 Эмоционалды тұрғыдан әсер етудің құралдары

3 Сот сөзіндегі сұраулы сөйлемдердің стилистикалық қызметі.

1 Троптар дегеніміз не? Олардың әрқайсысының сот жарыссөзіндегі рөлі?

2 Сот жарыссөздерінде шешендер сөйлеудің қандай әдістерін қолданады? Олардың стилистикалық қызметі?

3 Сот жарыссөздерінде таңдаулы, мәнерлі құралдарды қолдану немен байланысты деп ойлайсыз?

1 Айту мәдениеті. Сөйлеудің дыбыстық ұйымдастырылуының мағынасы.

2 Интонациялық-мәнерлі құралдар .

3 Сөйлеудің дыбыстық ұйымдастырылуының стилистикалық және этикалық олқылықтары

1 Шетелдік сөзде дауыссыз дыбыстар дауысты е алдында қалай айтылады?

2 чн, чт айту үйлесімдігі туралы не білесіз?

3 Жағымды дыбыстау дегеніміз не?

4 Қандай дыбыстар және дыбыстар үйлесімдігі орыс тілінде жағымсыз дыбыстауға жатады?

5 Қандай құбылыстар жағымсыз дыбыстауды тудырады?

6 Орыс тіліндегі ықпалдың қойылу ерекшеліктері қандай?

7 Аудиторияға психологиялық тұрғыдан әсер етудегі қолданылатын сөйлеудің қандай техникалық құралдары бар? Сөйлеудің сенімділігін арттыратын құралдарды ата.

1 Сот отырысындағы заңгердің кәсіби әдебі.

2 Сот шешеннің сөйлеу мәнері.
14-сабақ.

8-тақырып Сот жарыссөзінің этикалық негіздері

1 Сөйлеу мәнерінің әдебі нені қамтиды?

2 Сот шешеннің сөйлеу мәнері қандай болуы қажет және оған әсер ететін жағдайлар?

15 -сабақ

9 –тақырып. Сот жарыссөзінің ауызша сипаты

1 Сот жарыссөзін дайындау.

2 Сот жарыссөзінің ауызша болуы.

3 Сот жарыссөзіндегі сөйлеу құрылымдары

1 Сөйлесудің түсінігі және негізі.

2 Қарым-қатынас жасау сөйлесудің элементі ретінде.

3 Сөйлеу қарым-қатынасының мақсатты және тиімді құрылымы туралы ғылым.

4 Сенімді сөйлеудің өнері .

2-тақырып. «Сот риторикасы» оқу курсының негізгі түсініктерінің мағынасы

1 Шешендік өнер дегеніміз не?

2 Оның сот шешендік өнерімен байланысы қандай?

3 Сіз «сот шешендіктің өнері» мен «сот шешендігі» сөздерінің мағыналарын ажырата аласыз ба?

4 Не себептен заңгердің сөйлеу мәнерінің мәдениетін айту қажет?

5 Сөйлеу мәдениетіне не жатады? Ауызша монологты сот жарыссөзінің мәдениеті жазбаша сөз мәдениетінен ерекшелігі қандай?

6 Сот жарыссөзінің маңызды қарым-қатынас қасиеттерін атаңыз.

3-тақырып. Сот жарыссөзі – шешендік өнердің жанры

1 Ежелгі Грецияда шешендік өнердің міндеттері мен белгілері қандай болды?

2 Ежелгі Римдегі сот жарыссөзінің ерекшеліктерін атап өтіңіз. Цицеронға дейін сот шешендерді сипаттаңыз.

3 Цицерон сот шешендігін дамытуда қандай үлес қосты?

4 XIX ғасырдағы француз сот шешендерінен нені үйренуге болады?

5 Кеңестік сот өндірісінде сот жарыссөзі қандай белгілермен ерекшеленді?

1 Сендіру дегеніміз не? Оның қалыптасуында қандай факторлар орын алады?

2 Сөйлеудің сенімділігі дегеніміз не? Оған жету үшін не қажет?

3 Шешендік қызметтегі логика заңдарының маңыздылығы.

4 Логикалық талқылау дегеніміз не? Логикалық мазмұндама?

5 Аргументтеу процессі қандай элементтерді қамтиды? Олардың әрқайсысын сипатта.

1 Композицияның екі аспектісін ата. Сот жарыссөзінің тұтастығының негізі не?

2 Айыптау және қорғау сөзінде қандай кіріспе болуы мүмкін? Кіріспенің маңызы неде?

3 Сот жарыссөзінің негізгі бөлімінің микротақырыптары.Сот жарыссөзінің негізгі бөлімінің композициясы қандай факторлардан тәуелді?

4 Қорытындының рөлі қандай ?

5 Композияцияның лингвистикалық аспектілерін қалай түсінесіз?

6 Кіріспеге қандай риторикалық құрылымдар тән?

7 Сот жарыссөзінің композияциялық бөлімінің қандай жақтары ресми –іскерлік сөйлеу мәнеріне жақын?

8 Қандай композияциялық бөлімдерде тезис негізгі құрылымдық бөлім болып табылады?

9 Қандай құрылымдық-композициялық бөлімдерде әдеби шығарма құралдары жиі қолданылады?

10 «Терсіке шығару» дегеніміз не? Монологтік сөйлеуде оның маңыздылығы қандай?

13 Азаматтық процесстердегі сот жарыссөзінің композициясы қандай?

1. 
   Әсер етуді қалай түсінуге болады?
   

3Әсер етудің интеллектуалдық құралдарының қандай түрлерін білесіз?

1 Сөйлеу техникасы дегеніміз не? Заңгерге не үшін қажет?

2 Шешеннің даусы қандай қасиеттерге ие болуы қажет?

3 Дауыс мәнері дегеніміз не? Ол сөйлеу мәнеріне қандай қасиеттер береді?

4 Интонация дегеніміз не? Оның сот жарыссөзін айтқанда рөлі қандай?

5 Логикалық ықпалды қалай түсуніге болады?

6 Дыбыстау сөйлемінде кедеріс жасаудың маңыздылығы?

7 Жұмсақ дауыссыздардың ықпалында е және о дыбыстарын айту неге қиындыққа әкеледі?

1 Этикет дегеніміз не?

2 Сот шешеннің ізеттілік парызы қандай?

9-тақырып. Сот жарыссөзінің ауызша сипаты

1 Қандай сөйлеуді дәлме-дәл ауызша деп айтуға болады?

2 Сот жарыссөзінің кенеттілігі дегеніміз не?

3 Сөйлеудің ауызша нысаны талқылаудың синтактикалық құрылымына қалай әсер етеді?

4 Ауызша монологты сөйлеу мәнеріне қандай сөйлеу құрылымдары тән.

11 Әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер
5 Александров Д.Н. Логика. Риторика. Этика: Учеб. пособие. М., 2002.

6 Александров Д.Н. Основы ораторского мастерства, или в погоне за Цицероном: Учеб. пособие. М., 2003.

7 Александров Д.Н. Риторика: Учеб. пособие для студентов вузов. 3-е изд. М., 2004.

24 Баишева 3. Психолого-риторические основы убедительности обвинительной речи // Законность. 2004. № 2.

25 Баркалова О., Сидорова Л. Судебная речь в социолингвистических и психолингвистических исследованиях // Структуры языкового сознания. М., 1990.

26 Барщевский М.Ю. Адвокатская этика. М., 2002.

40 Викут М.А., Зайцев ИМ. Гражданский процесс в России. М., 2001.

42 Виноградова Т.Ю. Психолингвистическая характеристика личности судебного оратора // Русская и сопоставительная филология: Системно-функциональный аспект. Казань, 2003.

66 Демидов В., Санинский Р. Эффективность государственного обвинения// Законность. 2004. № 8.

67 Демидов О.В. Русское судебное красноречие в контексте современности: лингвистический подход (Анализ обвинительных речей А.Ф. Кони) // Вести Челяб. ун-та. Серия 2. Филология. 1999. № 2.

73 Жуйков В. Принцип состязательности в гражданском судопроизводстве // Российская юстиция. 2003. № 6.

74 Жураковскии В.А. Споры в судах общей юрисдикции: судебная практика и применение законодательства. М., 2002.

75 Закомлистов А.Ф. Система современной судебной этики. М., 2002.

76 Закомлистов А.Ф. Судебная этика. М., 2002.

91 Истина и закон: Судебные речи известных российских и зарубежных адвокатов / Сост. И.Я. Козаченко. СПб., 2003.

99 Кириллова Н. Государственное обвинение в суде // Законность. 2004. № 5.

108 Кодекс судейской этики // Российская юстиция. 2003. № 4.

109 Кодекс профессиональной этики адвоката// Российская юстиция. 2003.№ 1

128 Лисоненко Л.В. Убеждение как назначение судебной речи в дидактическом и методическом освещении // Личность, речь и юридическая практика. Ростов н/Д, 2003. № 6.

129 Лившиц В.И. Слово адвокату. М., 1990.

143 Мельник В. В. Искусство доказывания в состязательном уголовном процессе. М., 2000.

164 Пиринова Н.В. Официально-деловой стиль в судебных речах Плевако // Вестник Пятигор. гос. лингв, ун-та. Пятигорск, 2003. № 2.

172 Поддержание государственного обвинения в суде с участием присяжных заседателей / Под ред. СИ. Герасимова. М., 2002.
Қосымша әдебиеттер
187 Решетникова И. Состязательная система доказывания: новеллы АПК РФ // Российская юстиция. 2003. № 9.

231 Ткачев В. От Кодекса чести судьи к Кодексу судейской этики // Российская юстиция. 2003. № 3.

234 Участие государственных обвинителей в прениях сторон: Учеб.-методи-ческое пособие / Сост. И.В. Блинова, И.В. Литвинова, В.П. Любушки -на, Л.Г. Рябова. Иркутск, 2003.

252 Шнайдер П. Поддержание государственного обвинения в суде с участием присяжных заседателей // Законность. 2004. № 12.

Егер де сіз барлық сабақтарға кешігусіз келсеңіз, барлық сабақтарға дайын болсаңыз және сабақтарға белсенді қатыссаңыз, барлық тапсырмаларды мерзімінде және сапалы орындасаңыз, бақылау шараларының күнтізбелік кестесінде көрсетілген жоғарғы балды жинақтайсыз.

Оқу үрдісіне қатысу дегеніміз барлық сабақтарға қатысу, сабақтарда талданып жатқан оқу сұрақтарына (дәріс, тәжірибелік және ОСӨЖ сабақтары) белсенді түрде қатысу және әрдайым дайын болу дегенді білдіреді.

Сіздің тәжірибелік сабақтарға дайындығыңыз сұрақ қою, орындалған үй жұмысын орындау және топтың жұмысына қатысу арқылы тексеріледі. Егер де Сіз сабаққа дайын болмасаңыз, онда Сіз 0 балл аласыз. Сабақ өтіп кеткен соң оған дайындалу бағалануға жатпайды.

СӨЖ мерзімінде орындамау (сабаққа дайындалудан басқа) балдарды төмендетуге әкеліп соғады:

• 
  аптаға кешігу жағдайында 1/3 баллға;
  
• 
  аптадан артық кешіккен жағдайда 2 есеге.
  

Әр семестрде пәннің өткен тақырыптары бойынша жазбаша бақылау жұмысы түріндегі екі межелік бақылау қарастырылған.

Егер де сіз сабақты немесе бақылау шарасын дәлелді себептермен босатсаңыз, онда оқытушы белгілеген жеке уақытта тапсыруға мүмкіндік беріледі.

Пән бойынша межелік бақылауға АҮ баллдары бар студенттер жіберіледі.

АҮ және МБ қорытындылары бойынша келесідей формуламен есептелетін, студенттің пән бойынша рейтинг анықталады:

Жіберу рейтингінің бағасы семестр үшін ЖМ = (М1+М2)/2.

Оқу материалын зерделеу емтихан тапсырумен аяқталады. Пән бойынша қорытынды бақылауға жұмыс оқу жоспарының барлық талаптарын орындаған және жіберу рейтингін жинақтаған (50баллдан кем емес) студенттер жіберіледі.

Емтихан жазбаша тұрде екі кезеңде өткізіледі 1) тестілік тапсырмаларды орындау (30 тапсырма); 2) билеттер бойынша. Емтихан билеттері екі теориялық сұрақтан және бір ситуациялық есептен тұрады. Емтихандарда немесе тәжірибелік сабақтарда жазбаша жұмыстарды орындау кезінде көшіру аудиториядан шығарумен және пән бойынша ағымдағы баллдардың (АҮ) жалпы суммасынан «10» баллдың алып тасталуымен жазаланады.

Пән бойынша қорытынды баға білім алушыда рейтинг бойынша, сондай ақ, қорытынды бақылау бойынша да оң баға болған жағдайда ғана есептеледі. Қорытынды бақылауға дәлелді себептерсіз келмеу «қанағаттанарлықсыз» бағаға теңдестіріледі.

Қорытынды бақылау бойынша оң бағаны оны жоғарылату мақсатымен қайта тапсыруға рұқсат берілмейді.

Егер де сіз емтихан бойынша қанағаттанарлықсыз (50баллдан кем) баға алсаңыз, онда сіздің қорытынды рейтингіңіз анықталмайды, ал, емтихандық тізімдемеге «қанағаттанарлықсыз» бағасы енгізіледі.