Бағдарламасының мақсаты мен міндеттері Дәрістің мақсаты
жүктеу/скачать 0,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ тілі кешен 22-23 (7)
- Бұл бет үшін навигация:
- Синтаксис зерттеу обьектісінің сипатыны қарай тӛртке бӛлінеді: 1.Сӛз тіркесі синтаксисі; 2. Жай сӛйлем синтаксисі; 3.Құрмалас сӛйлем синтаксисі;
- 4.Мәтін; 1.Сӛз тіркесі синтаксисі
|
Синтаксис -гректің ҕұру,біріктіру деген мағынаны білдіретін сӛзі.Ол грамматиканың бір саласы болып есептеледі де,сӛйлемдегі сӛздердің бір-бірімен байланысын,сӛз тіркесін,сӛйлемнің ҕұрамы мен ҕұрылысын,түрлерін және сӛйлем мүшелерін зерттейді.Синтаксис саласы морфологиямен тікелей сабаҕтаса байланысып отырады.Сондыҕтан сӛздердің морфологиялыҕ ҕұрылысы синтаксистің де грамматикалыҕ талдауының негізі болады.Сӛз тіркесінің ҕұрамы мен мағынасы сӛз таптарының ерекшелігіне ҕарай аныҕталатын болса,сӛйлем мүшелері де сӛз таптарынан жасалатыны аныҕ.Жалпы ҕұрамалас сӛйлем компоненттерінің жай сӛйлем түрлері ыңғайында жұмсалатыны,ал сабаҕтас сӛйлем бағыныңҕыларының шартты райлы,кӛсемше тұлғалы етістіктер арҕылы не болмаса бір септік жалғаулы,есімшелі етістіктер арҕылы ҕалыптасатыны осы жайды аңғартса керек. Синтаксис зерттеу обьектісінің сипатыны қарай тӛртке бӛлінеді: 1.Сӛз тіркесі синтаксисі; 2. Жай сӛйлем синтаксисі; 3.Құрмалас сӛйлем синтаксисі; 4.Мәтін; 1.Сӛз тіркесі синтаксисі: 1950 жылдарға дейін ҕазаҕ тілі білімінде сӛз тіркесі мәселесі жай сӛйлемдер мен ҕұрамалас сӛйлем синтаксисі аясында ҕарастырылғаны болмаса ӛз алына зерттеу нысаны болған емес. 1967 жылы шыҕҕан «Ҕазаҕ тілінің грамматикасында»сӛз тіркесіне мынадай аныҕтама берілген:» «...синтаксистің басты, арнаулы обьектісі екеу:бірі-сӛз тіркесі,екіншісі сӛйлем...екі сӛзді тіркестіріп жаңа сӛз жасау үшін емес және де бір сӛздің граммматикалыҕ мағынасын дәлдеу,толыҕтыру үшн емес,ҕосымша,жаңа грамматикалыҕ мағына тудыру үшін тіркескен сӛздер тобы ғана сӛз тіркесі деп есептеледі» Т.Ҕордабаев:«Ҕазаҕ тілі білімінің тарихына шолу жасау екі кезеңге бӛлініп ҕаралады:бірінші кезеңі-арғы ғасырлардан бастап 1917 жылға дейінгі,екіншісі-Ұлы Октябрь социалистік революциясынан кейінгі кезең,»-деп кӛрсетеді. Ғалымның кӛрсеткен бірінші кезеңінде сӛз тіркесі синтаксисі туралы айтылған ой- толғамдар,тұжырымдар кездеспейді.Синтаксис мәселелерінің кең кӛлемде зерттелуі 20- жылдардын басталады.Бұл кезеңдерде жарыҕ кӛрген маҕалалар мен оҕулыҕтар кӛбінесе жай сӛйлем мен ҕұрмалас сӛйлемге ҕатысты нәрселер айтылған. 1940 жылдары Мәулен Балаҕбаев жай сӛйлем синтаксисімен терең айналысып, «Ҕазаргі ҕазаҕ тіліндегі жай сӛйлем синтаксисінің негізгі мәселелері»деген таҕырыпта докторлыҕ диссертация ҕорғады.Ғылым тілдік материалдарға сүйене отырып,сӛйлем мүшелерінің байланысы ретінде ҕараластырып келген сӛз тіркесін терең де жан-жаҕты зерттеп,оны синтаксистің негізгі нысаналарының бірі ретінде кӛрсетті.Ол кезде сӛйлемнің ӛзін сӛз тіркесінің бір түрі деген пікірлер 24 де бар болатын.Орыс тілі білімінің ӛкілі М.Петерсон синтаксистің негізгі нысаны сӛз тіркесі,ал сӛйлем сӛз тіркестерінің бір түрі деп есептеген.Ҕазаҕ тіл білімінде бұл білімді М.Балаҕаев ҕолдады. Ҕазаҕ тілі материалдарының негізінде арнайы еңбек жазған Мәулен Балаҕбаев зерттеулерінде сӛз тіркесі мәселесі кеңінен ҕарастырылып,онда сӛз тіркесінің ҕұрылысы,ӛзіне тән белгілері,ерекшеліктері, сӛздердің байланысу тәсілдері мен формалары және оардың тіркесу ҕабілеттері ашып отырып,оның негізгі ҕағидаларын ашып кӛрсетеді. Сӛз тіркесі синтаксисі М.Серғалиев,Ә.Аблаҕов,Т.Сайрамбев,С.Исаев,Р.Әміров, Г.Жаркешова.т.б.ғалымдардың еңбектерінде сӛз болды. Сӛйлемде сӛздердің бір-бірімен байланысуы негізінде жүктеу/скачать 0,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|