Бахишева с. М
«шмарль,„басіьГ^?сГб™ьт“ ™ лГ,Ргі
|
Бахишева С.М (2)
- Бұл бет үшін навигация:
- Ендіосы¥ҒьшдаРгас™ аЗабиТзІН ^ ^ ТүСІНІКТерДІ ^
| .«шмарль,„басіьГ^?сГб™ьт“ ™ лГ,Ргі
ӘЛеумеТГІ' Іе” “ жобалау т е м п ЫМ ЛаС(ТЫ РУш ь , л ы қ мэдениеттің тірек ұғымдары: жоба, Қолданылыска е н у д Т н а з ^ а у ^ а ^ ™ * б°ЛЫП’ бүГІНГ' КүН‘ КеН‘НеН ұ ғ ы м д а р ы н ы ң б і р к а р а ғ а н д а o m - S T ™ " 0 с ы н д а ғ ы ж оба мен Р Ф ,екШ - а л г а к а п а й кю • Р |н е к а р а м а - к а р с ы с и п а т т а е к е н і : бірінш ісі Ендіосы¥ҒьшдаРгас™ аЗабиТзІН ^ ^ ТүСІНІКТерДІ ^ техріикада^ры лы стаТ б oJ Fb,Mbl. энциклопедиялық сөздіктерде [44, 6.964] ғимарат салуға кяжрт ” д,Р1стік салаларда белгілі бір бұйым жасау, немесе w p a ^ S L . 1 есептеулер т б - ү ж ы м н ы ң , у й ы м н е ҮГШГІ МӘН1. о д а н ө з г е р і п , о н ы ж е к е адамны н, б і р л е с к е н ө н і м д і л і к э п е к е т і т н '! ! о Н С М есе’ б і р н е ш е Ү Й ы м д а р м е н м е к е м е л е р д ін Ә л е у м е т г і к ж ү й е л е р д і б а г . ™ ™ ™ * ЦИКЛЫ Д е г е н ТҮСІНІГІ к е ң і н е н т а р а у д а . а я с ы н ы ң т ы м к ө п т і г і г> қ р у д а ғ ы ж о б а л а у т ү р л е р і н і ң , о л а р д ы колдану А .М .Н о в и к о в б о й ы н ш а К ¥ о ь ш РДЬІ І ^ а с с и Ф и к ц и я л а У Д ы к а ж е т е т е д і, оны к ө р е й і к [106]. ran ж ү й е л і к к л а с с и ф и к а ц и я нег і з і н д е к ар аст ы р ы п экономикалық^элеуметт^ салалаРЬ1: техникалык, ұйымдастырушылык, ^ Жобалау к л а с м п ^ ! РУ’ арйЛас салалаР> т.б. бойынша: моно - ж о п я с т ^ ^ Ж 0 ®а д а У КҰРамы мен қүрылымы, пэндікаясы қолдаиылуына карай сипаттяп’п Мульти ~ж°балау, мега - жобалау. Олар бір масшабтағы турліше лап ’ мысалы’ моно - дербес жобалаудың белгіпі жобалау бірнеше дербес жпв Ж° екен‘ атьінан керініп тұрса, мульти - жобалау- белгілі бір эконпм адарлан түрзтын кешенді жобалау болса, мега - бағдарламалары онын Икальіқ саланы, не аймақты дамьпудың максаггы кетеді. ’ ° НЫҢ ^ Рамына моно - жобалау да, мульти - жобалау да еніп түрде белгілене алады таРы- шағын, орташа, ірі жэне өте ірі деп шартгн 5 жылға, ұзақ мерзімді - 5-тен !Г Мерз'мд‘ “ 3 жылга дейінгі, орта мерзімді, - 3- ~ Жобалау турлері: инвегТӨП Жылдарға созылатын жобалау; зерттеу, аралас, т.б. ициялық, инновациялық, білім беру, ғылыми - қарастыратын болсақ^ онмМЫНЫҢ ^*ЛІМ ®еру саласында катысты сапаларын педагогикалық жобалау an fV ■ т^рлер' и ғьшыми —зерттеудегі жобалау> жобалау деп белуге болады 'ЛШ алушыньЩ оқу эрекетінде қолданылаты» Әлеуметтік жүйелерді баскарудагы жобалауға бірнеше анықтамалар берілген, мысалы, Ф.Перегудовтың анықтамасы бойынша, « жобалау - жүмыс нәтижесінің сапасына цойылатын талаптары белгіленген, орындау сітатына сай цажетті цүралдар мен кететін шыгындар алдын ала есептелген, берілген уақыт ішінде белгілі бір жүйеге мацсатты өзгерістер ендіру» [107]. Ол эр жобалау идея пайда болганнан бастап, толык аяқталғанға дейін өз дамуының бірнеше сатыларынан өтеді дей отырып, даму сатыларының жиынтығы жобаныц өмір сүру циклын кұрайды, ал ол фазаларга бөлінеді, фазапар - сатыларга, сатылар - кезеңдерге бөлінеді дейді. А.М.Новиков жоба мен жобалау ұгымдарының айырмашылығын анықтайды, ол жобалауды жобаның бастапкы кезеңіне тэн эрекет деп түсіндіреді. Шын мәнінде, кез келген өнімді, немесе инновациялык кызмет нақты мақсат қойылуын, дәлірек айтканда, жобалауды қажет етеді [106, 6.231]. Педагогикалык әрекеттер тәжірибесінде білім беру жүйесін жобалау іске асырылады, мысалы, оған сабак үрдісін жобалау, немесе, мектептің гимназияға өтуін жобалау, немесе бір ел бойынша білім беруді дамытуды жобалау әрекетерін жаткыза аламыз. Келесі бір ортак түсінік калыптастыруды кажет ететін технология үгымы бар, зерттеушілер [108, 109] оны берілген міндетті орындау түрлері мен амалдарының, әдістері мен кұралдарының жүйесі ретінде карастырады. Ал, біз карастырып отырған жобалау қызметінің кез келген түрі осы технологиялар жиынтыгы негізінде жүзеге асырылады. Әрекеттің өнімділігін ұйымдастыруда рефлексияныц - ңойылган мацсатты, үрдістегі міндеттерді, нәтижелерді үиемі талдап отырудың - маңызы зор [110]. Осылайша, ғылыми - педагогикалык зерттеулер әдіснамасы да, практикалык педагогикалык әрекеттер әдіснамасы да, оку әрекеттерінің әдіснамасы да жобалау категориясыныц логикасында онын үш фазасынын — жобалыц, технологияльщ, рефлексиялыц фазалар— бірлігін сақтай отырып кұрылады дей аламыз. Әлеуметтік жүйелердің дамуын баскару жобалауды инновациялық процестің моделі ретінде карастыруға болады: - ұйымның бастапқы жагдайы (біз казір кайдамыз?); - күтілетін болашақтың бейнесі (біз кайда барғымыз келеді?); - казіргі жағдайдан болашакка өту эрекеттерінің күрамы мен кұрылымы (біз күтілетін нәтиже алуымыз үшін не жасаймыз?). Жобалау келесі қызметтерді атқаруға арналған: - оның қатысушылар әрекеттерінің бағытын жэне олардын максатты бағдарларын аныктау, яғни орындаушылардың бірлескен жұмысының мацсатца багыттылыгын қамтамасыз ету цүралы болу; - жеке орындаушылар мен олардың топтарының арасындагы байланыстарды анықтау, яғни орындаушылардың күштерінің интеграциясы мен әрекеттерін үйлестіру цұралы болу; - жұмыс барысы мен оның орындалуы жагдайларын бацылау қүралы болу; 47 - қойылған максаттардың орьшдалуына кесел келтіруі мумкін кауіп- катерді алдын-ала болжай білу қүралы болу; жүмыс бағытының жоспарланғаннан ауытқуы немесе бұрын болжанбаған қауіп-катердің анықталуы барысында іиешім шыгара білу қүршы болу [111]. Жобалау — бүл күтілетін нэтижеге багыттапган қозғалыстын тұтас моделі, оның негізгі міндеті - максатка бағыттапған қозғалысты бакылайтын қүрал болу. Бакылау барысында болжамды нәрсе шынайы нэрсемен салыстырылады, бұл жағдайда бағдарлама аралық жэне түпкі нәтижелер салыстыруға мүмкіндік беретіндей болуы қажет. XX ғасыр аяғындағы коғамдағы саяси -элеуметтік каркынды өзгерістер жобалауды элеуметтік мэдени өзгерістерді баскару контекстінде де қарастырудың маңыздылығын айқындауда. Өйткені, бүгінгі акпараттык жаңғыртулар ұдайы жүріп отырған қоғамдық өндірістің қуатты күші аукымы жағынан табиғи үдерістермен барабар келіп, осы жағдайда адамдардыи өзгермелі жағдайларға уакытында тез жауап бере алатын жаңа эрекеттерін үйымдастыруды қажет ететін ортаны калыптастыруда. Қазіргі заманғы ғылым мен өркениеттін жана парадигмасына сай элеуметтік жүйелердің өзгерістері, ондағы адамның орны мен ұйымдастырушылық ролі туралы мэселелер философиялык, мәдениеттанушылық және гтсихологиялық түрғылардан карастырылуда. Бұл бағытта отандық ғалымдар бүгінгі әлеуметтік—мэдени жағдайларға катысты жан-жақты зерттеулер ұсынуда. Мысалы, Ә.М.Мұханбетжанова XX гасырдын ғылыми төңкерістерін атап өтіп, олардың дүниенің дамуынын келесі жалпы заңдылыктарының қалыптасуына мүмкіндік беретінін дэлелдейді. АвтордыН айтуынша, «өткен ғасырдың бүл ғылыми жетістіктері дүниенің казіргі ғылыми беинесін көрсетуге мүмкіндік береді...Дүние туралы білімдер жүйесі, бүдан асқа дүниенің табиғи—ғылыми бейнесінін қазіргі түсінігінде адамның оны үғынуы, сезінуі негізінде карастырылады, яғни адамн ың психикалык білімімен, түлғаның тұтастығымен және оның дүниедегі бірегейлігімен өзара байланыста қаралады» [112, 6.24]. Жаңа парадигманың мэнін қарастыра отырып, зертгеуші Г.К. Ахметова оны жаңа өркениет тудырып отырған кұндылыктармен жэне и д е а л д а р м е н аиланыстырады. Автор «бүгін элемде жаңа құндылыктарға ұмтылу дэуір>> өркениетгің түрінің өзгеру дэуірі басталды. Әлеуметгік-мәдени жэне тарихй жағдаилардың түбегейлі езгеріп отыруына байланысты кез- келген қоғамнын шімдар ойшылдары езінің рухани қызметтерін ерікті—еріксіз түрде жана құндылыктық бағдар жасауға, өзгермелі жагдайларды тиісінше кабылдайтын жэне оны дүрыс түсінетін саяси, адамгершілік, білімділік идеалдарьй құрастыруға бағыттайды. Бұл жердегі ең басты мәселе -өмірлік к ұ н д ы л ы к т а р агдары мен идеалдарын іздестіру барысында адамзат болашактың бейнесія жобалаи алады» деген гұжырым жасайды [113]. Мэденитеттанушы және әлеуметтанушы ғалымдар Г.К. Әбдіғалиева [ П 4 . али [115], Қ.Марданов [116], Қ.Сүлтанов [117], З.К.Шаукенова [118] жэне философтар, К.Әбішев [119], Ә. Нысанбаев [120] еңбектерінде элеуметгік 48 жүйелердің казіргі заман қүидылыктарына сай түлғалық - шығармашылык мәдениетке, инновациялық дамуына байланысты тарихи уакыт пен географиялык кеңістікте өзгерістерге түсіп отыратынын атап көрсеткен. Олардың айтуынша, «бүгінгі қазақстандықтар өзге өркениетті дүиеден оқшау өмір сүре алмайды, өйткені бүкіл адамзат баласы біртүтас кеңістік пен уакытқа байлаулы...Сондықтан отандастарымыздың болашак рухани жаңару өлшемдерін шығыстық дәстүрлер мен батыстык модернизациялаудың синтезімен ғана айқындауға болады» дей келіп, руханилыктын өлемдерін ұсынады. «Бірінші өлшем - элемдік тарихтық біртүтастыгын тану жэне онын мэнін түсіну. Өйткені, Шығыста рух абсолютті болмыспен біртұтастыкка жету үшін ішке қарай ұмтылса, Батыста сол рух жайлы жағдайларға, әлемдегі тіршілік қауіпсіздігіне жету үшін сыртка қарай ұмтылып жатады. Екінші өлшем - шығыстьщ бай рухани тәжірибе мен батыстык өркениеттен түратын әлемдік мәдениет шыңдарына көтерілу. Ал интеллектуалдықтың биік шыңдарын игеру - өзін өзі танудың, әлем мен адамға деген өзіндік көзкарасты қалыптастырудың шарты болып табылады. Осыдан келіп, руханилықтың үшінші өлшемі - ойдың дербес өзінше еркін жүмыс істеу қажеттігі туындайды. Булардын барлығы да адамның рухани мәдениет элемімен сүхбатка түсу процесінде өзгелердің пікілерін өзінше игеріп қана қоймай, өзінің көзқарасын да білдіруін қажет етеді. Бүл онын өзін-өзі түлга ретінде каГіта өзгертуге, өзгелерді де өзгертуге ы қпал ететін ж алпы ға ортақ сүхбаттар кеңістігін күруга ы қпал етеді. Осыдан келіп, руханилықтың төртінші өлшемі - өзін-өзі тұрақты түрде өзгертіп отыру, адамзаттық тұлга жасау шарттылығы туындайды» [120, с.6-7]. Әлеуметтік жүйедегі кез келген адам үшін шындык өмірде қолы жеткен- жетпегеніне қарамастан жақсы өмір сүру қүндылық болып табылады. Батыстык ойлау жүйесі немістің классикалық философтарынан бастап, Еуропадағы әлеуметтік жанару мен өркениет бағытында адамдардың жақсы өмір сүруін көздейтін өздігінен ұйымдасу жэне өзін езі басқаруды дамытып келеді. Соған сай, біздің елімізде калыптасып келе жатқан жана қүндылыктар жүйесі, қоғамдық - әлеуметтік сала мен азаматтық үйымдарды басқарудың жаңа стандарттары мен технологияларын дамыту маңызды міндеттердің бірі. Күрделі әлеуметтік жүйелерді талдау барысында қолданылып отырған «өркениет» пен «мэдениет» ұғымдарына ғалымдардын түрліше магына беретіні белгілі. «Мәдениет адамдардың материалдық жэне рухани өндіріс саласындағы қызметінде қол жеткен табыстардың, жай материалдық және рухани жетістіктердің жиынтығы емес, тарихи дамудан, коғамдық жағдайлар мен катынастардан туған мәдениеттің тарих белгілі типтері мен формапары ретінде карастырылады... Кейбір ғалымдар «мэдениет» пен «өркениет» ұғымдарының философиялық мағынасын түсіндіруде бүгінгі жасанды өмірімізде «мэдениет» табиғат болмысымен жақындығына байланысты «екінші табиғат» деп, оның өнімдерін - -сана қүндылықтары деп атайды. Кейбір ғалымдар мэдениет пен өркениет ұғымдары бір - біріне жакындығымен катар кепжақты екені айтылады. «Өркениет» үғымы -қоғамдық, элеуметтік дамудын деңгейімен бірге мэдениеттің матриалдық жэне рухани деңгейінің бірлігі», 49 мәдениеттің рухани деңгейі: дүниетаным, білім беру саласы, тэрбие, мораль, этика, эстетика, өнер, эдебиет, тарих, дін деп аныктайды [121]. Мысалы, Ж. Мүтәліпов мәдениетті терминдер аркылы аныктау оңайлыкка соқпайтындықтан, мэселе оның табиғат пен адам баласының өзара үйлесімділігінен туындайтындығында, адамдык касиеттердің «мэдени өмірмен» тығыз байланыстылығында деп атап көрсетеді. Бұдан туындайтын мәдениеттің екі өлшемі бар, оның алғашқысы үстемдік етуші дәуірдін ықпалында болып, өтпелі кезең тудырған жағдайларға байланысты уакытша сипат алса, екіншісі, тұтастык жэне жалпылык белгілері бойынша ерекшеленіп, мэңгілік қасиеттерімен танылатын кұндылыктар дүниесі екенін айтады [122]. Қазақстандық ғалымдардың бүл пікірлері күрделі жүйелер ретінде қарастырылып отырған әлеуметтік- мэдени жүйелердің өркениеттің даму барысында пайда болатын жаңа парадигмаларына сай адамдардың өзгерістерге ықпал ету мүмкіндігін көрсетеді. Сонымен қатар, отандық зерттеушілер бүгінгі парадигманың жоғарыда келтірілген өлшемдерін белгілей отырып, ондағы адамның түлға ретінде өзін-өзі қайта өзгертуге, өзгелерді де өзгертуге ықпал ететін жобалау кеңістігін цұруга мүмкіндік беретінін дәлелдейді. Жобалаудың философия, мәдениеттану, элеуметтану жэне психология гылымдарынын әдіснамасында орын ала бастауы оны гуманитарлык тұргыдан карастыруды алып келді. Бүгінгі ғылыми әдебиеттерде жобалау — «алд а болуы тиіс нәрсенін өте қысқаша және өте накты сипаттамасын жасау қызметі» деп түсіндіріледі [123], бүл жерде ең маңызды нәрсе — бір нэрсенің болашақ жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|