Бахишева с. М

Үшінші багыт,
бұрыннан бар жүйелік- кұрылымдык түсініктерді жаңа 
түрғыдан қарастыру, қайта жаңалау бағыттары, бірақ ол мәдениет дамуына 
қосылған үлес катарына жатқызылмайды [81].
Жүйені зерттеушілер негізінен белгілі бір проблеманы зерттеуде жалпы 
ғылымдық 
жүйелік 
тұрғының 
алгоритмін 
пайдаланады, 
немесе, 
өз 
зерттеулерінің аясындағы міндеттерді шешу үшін жүйелік түрғының арнайы 
әдістемесін жасайды.
Осылайша, жүйелік тұрғының әдіснамасын күрастыру проблемасын 
талдау барысында бірінші жэне үшінші бағытардың тэжірибеде көбірек 
қолданылғанан керуге болады. Екінші бағыттың мэні әлеуметтік жүйелік 
түрғының эдістемесін максатты түрде арнайы кұрастыру болғандықтан оның аз 
кездесетіні белгілі.
«Жүйе» ұғымы 
тұтастыц
туралы түсінікті қалыптастырады, оның жеке 
бөліктерге немесе компонентгерге бөліну мүмкіндігін көрсетеді, жэне бүл оның 
бірінші белгісі
болып табылады. Бірақ әлеуметтік жүйелерді басқаруда оның 
тек маңызды бөліктерін гана көріп қоймай, сонымен бірге осы бөліктердің 
арасында пайда болатын, қалыптасатын немесе бұзылатын байланыстар мен 
қатынастарды да есепке any керек. Баскаша айтканда, бұл жүйенің күрылымы 
кандай, жүйетүзушілер ретінде қандай компонентгер апынып тұрғандығына 
байланысты осы 
байланыстар мен қатынастардың
дамуының перспективасы 
аныкталады. Осыдан келіп, жүйенің 
цүрылымының
болуы жүйенің 
екінші
белгісін
кұрайды. Жүйенің 
үшінші
белгісі оның 
интеграциялылыгына
байланысты карастырылады. Өйткені, жүйенің эрбір компонентінің езіндік 
қасиеттері мен сипаттамалары болады, бірак өзара әрекеттесу аркылы олар 
жеке компоненттер қасиеттеріне жатпайтын жүйенің жаңа, 
интеграциялық
қасиетін түзеді. Кіріктірілген интеграциялық касиеттің тұрактылығы жүйенің 
түтастығымен аныкталады. Жүйенің 
төртінші қасиеті -
оның 
сыртқы
ортамен тыгыз және өзіндік ерекшеліктері
бар байланыстылығы. Әлеуметтік 
жүйе мен мен сыртқы ортаның өзара әрекеттесуі екі жағдайда өтуі мүмкін. 
Бірінші жағдайда жүйе сыртқы ортаға өз үдерістерін қайта қүру арқылы 
бейімделеді, екіншісінде - ортаны жүйе де өз мақсаттары үшін жұмылдыра 
алады.
П.Г.Щедровицкийдің жүйелі ой-эрекеттері эдіснамасының 
ерекшелігі- 
қарастырылып отырған кұбылыстарды талдау кезінде табиғи түрден келетін 
субъект-объект, зерттеуші -зерттелінуші тұрғысынан емес, 
әрекеттер
мен 
ойлау жүйелері
ретінде қабылдануында [82]. Сонымен катар, А.Г. Раппопорт 
жүйені басқарудың өзін әр түрлі уақыт кезеңдерінде, әртүрлі жылдамдыкта 
өтіп жататын, сан алуан жэне сан салалы үдерістерді біріктіріп отыратын 
күрделі полщүрылым
деп қарастырады. Жүйелік жэне көпкұрылымдық 
категориясы әрекеттің өзін эр түрлі деңгейден зерттеудін әдістерін анықтауға 
мүмкіндік береді. Осы бағыттағы эдістер мен соларға сәйкес түсініктемелер 
аппаратгары мен құралдарының жиынтыгы жүйелі ой-эрекеттері тұрғысының 
өзінетән ерекшеліктерін береді [83].
Бұл жердегі басты мәселе жүйелік немесе жүйелік емес деген 
көзқарастарда тұрған жоқ, басты мәселе - ойлау әрекетіндегі жэне ғылыми-
33

зерттеу жүмыстарындағы көзкарастардың кай тұрғыда екендігінде. Нақтылап 
айтқанда, алғашқы кезкарас түрғысына белгілі бір проблеманын немесе 
кұбылыстын шешімін 
оның негізгі 
табигатынан, 
немесе гылымдагы
қайшылыктардан іздеу тэн болса, 
ой- әрекеттік тұргысы - керісіниіе, адамныц
өзіндік оіілау әрекеттерініц гдіс-тәсілдерін, қурылымын. қолданылатын
цуралдарын өзгерту жэне дамыту арқылы мәселелердің иіешімін табуга,
ғылымның өзін жетілдіруге бағытталады . Сөйтіп, «біздің белгілі бір объект 
туралы, оның ерекше ұйымдастырылуы туралы түсініктеріміз элем мен 
табиғаттың материалдары ретінде емес, біздің 
ошауымыз бен әрекеттеріміздің
әдіс-тәсілдерімен, қуралдарымен белгіленіп, анықталады
» [84].
Зерттеушілер түрлі әрекеттер мен жүйелердін дамуы мен прогресі деген 
ұғымдарды талдай отырып, «даму» ұғымынын көбінесе «кызмет етіп тұрған 
жүйені жетілдіру» ұғымымен алмастырылатынына көңіл бөледі. Бүл келесі 
мэселені алдымызға әкеледі, ол — белгілі бір жүйені «дамыту» жэне «кызметін 
жетілдіру» түсініктерінің аракатынасы, яғни оларды бөлек карастыру кажет пе, 
әлде, екеуін біріктіре карау тиімді ме?
Ол үшін жүйенің мақсаттарын талдап қарау кажет болады, кызмет ететін 
эрбір жүйенің 
өзіндік мацсаттары
— кандай амалмен болса да өз кызметін 
сақтап калу, өзіне кьізмет ету мақсаттары және жүйе үшін 
өзіндік емес
болып 
табылатын, сыртқы ортадағы өзгерістерге, олардын талаптарына сай - сырттан 
келетін максаттары болатыны белгілі. Олардың біреуін ғана басшылыкка алу 
жүйе үшін тиімсіз, сондықтан екеуінің де ерекшеліктерін айыра білу жэне 
есепке алу, оларды езара үйлестіре жұмыс істеу кез келген үйым үшін колайлы 
болары сөзсіз.
Осыдан келіп 
әкіміиілік ету (жетекшілік),
жэне 
басцару
түсініктерінін 
айырмашылығын белгілей аламыз. Бүл үғымға да түрліше аныктамалар 
берілгені белгілі, мысалы, «баскару — көп магыналы үғым, ол 
ұйымнын, 
мекеменің түрақтылығын сактау немесе бір жағдайдан келесі жағдайға өтуге 
белгілі бір объектіге ықпал етуді білдіреді», «баскару мен экімшілік ету, 
жетекшілік жасау үгымдарын дүрыс айыра білу жүйе қызметін тиімді 
үйымдастыруға ықпал етеді» [82, б. 7-9.]. 
Әкімшілік ету мен 

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: