Бахишева с. М
|
Бахишева С.М (2)
| белгісіз жагдайпардагы түраңтылыгы
күрделіліктіц цажетті немесе жеткілікті принциптері, қүрылымга цатысты қызметтері [75]. Ғалымдар элеуметтік жүйелерге катысты алғаш рет аксиологиялъщ (кұндылықтық) көзкарастардың кажеттігіне назар аударып, атап айтканда, «күрделі жүйелердін кұрастырылуы мен кызмет етуін нақты сипаттау оған этикалық жэне эстетикалык баға енгізілмеусіз мүмкін емес» дейді [76]. Сонымен катар, күрделі жүйелердің сипаттамалары туралы түсініктер кеңейіп, жаңа идеялармен байытыла бастады.Мысал үшін, В.С.Тюхтин әлеуметтік күрделі жүйелерді талдау барысында пайда болатын қайіиылыцтарды маңызды деп танып, оны таным процесінің объективтік жағдайы ретінде қабылдауды жэне күрделі жүйелердің дамуын осы тұрғыда қарастыруды ұсынды. Оның ойынша, бүл жағдайда күрделі жүйелердін дамуы мынадай сипатгарға ие болмак: - циклды түрде айналып отыратын жэне кері айналмайтын кайшылык қатынастар жағдайында күрделі жүйелерге кері айналмайтындык маңызды болады; - теріске шығару мен сабақтастык арасындағы қайшылык катынастар жағдайында күрделі жүйелерге сабақтастық маңызды болады; - сандық жэне сапалық өзгерістер арасындағы қайшылық катынастар жағдайында күрделі жүйелерде сапалық өзгерістер басты роль атқарады; - қызмет ету процесінің бағыттары кеңістік пен уақыт ішінде дифференциялық сипатта болады, яғни, векторды объектінің кез келген нүктесінде кездестіруге болады, ал оның бағыттары шексіздік және таңдаушылық сипатта болып, белгілі бір ішкі жэне сыртқы жағдайларда жүзеге асырылады; - тек тұтас жүйе ғана емес, сыртқы ортамен байланыстағы олардың кіші жүйелері де дами алады; Бұл сапаларды күрделі үйымдасқан жүйелердің табиғаты мен түрлеріне қарамастан барлығына да тэн деуге болады. Л.А.Петрушенко әлеуметтік -экономикалык жүйелерді зерттеу - жүйелік 31 түрғыны дамытудағы ең перспективалык бағыт деп есептей отырып, әлеуметтік жүйелерді басқа жүйелерге цараганда өзін - өзі дамьітушылъщтың жзне өзін - өзі үгіымдастырушылықтың ең толық, ец нақты және дамыган көрінісі ретінде бағалайды [49, 6.19]. С.В.Емельянов пен Э.Л.Наппельбаум әлеуметтік жүйелерді жасанды жүйелердің иадаммен байытылган » түрі деп, ол жүйелердің жай -скүйі ондагы ішкі жэне сырткы жағдайлардың саналы немесе санасыз турде кұрастырылуымен ерекшеленеді деп есептейді [77]. Сонымен катар, әлеуметтік жүйелер оларды кұрастыру кезіндегі түсініктен элдекайда толығырак болып келеді, өйткені, оның бойында алдын -ала жүйенін бөлек элементтеріне карап та, олардың арасында болуы тиіс байланыстардын сипатына карап та, түгелдей болжап білуге болмайтын құбылыстар үнемі пайда болып отырады. Осылайша, элеуметгік - мәдени құбылыстарды жүйелік тұргыдан түсіндірудің өзгешелігі тек идеологиялык жағынан қана емес, сонымен қатар, гуманитарлык тұрғыдан - күрделі, дамып отыратын, өзін - өзі баскаратын жүйелер ретінде сипаттауда деуге болады. Оған коса, әлеуметтік жүйелерді гуманитарлык тұрғыдан сипаттауды элі де қосымшалык, бірлесіп қызмет етуге бейімдік жақтарынан толығырак қарастыруға болатынын отандык ғалымдар Ә.Нысанбаев, М.Хасанов, Ә.М.Мұханбетжанованың еңбектерінен керуге болады. Мысалы, Ә.Нысанбаев гуманитарлык, тарихи-философиялык зерттеуде әдіснамалық плюрализм, яғни проблемаға әрқилы көзқарастын болу мүмкіндігін мойындау кажет екеніне назар аударады. Зерттеушілердін айтуынша, «мұндай эдіснамалық бағыт жагдайында гносеологиялық идеализм - материализм дилеммасы аксиологиялық тұрпатқа ауыспайды, белгілі бір тарихи дәуірдің мәдени - әлеуметтік ауқымын толығырақ есепке алу мүмкіндігі пайда болады» [78, 79, 80]. Ә.М.Мүханбетжанова өз еңбектерінде ғылыми білімдегі «жүйе» үғымы жэне зерттеу объектісін қарастыруда түтастықты қамтамасыз ететін «жүйелік тұрғыны» терең талдаған. Ол философтар мен жаратылыстанушылар аныктаған табиғат завдылықтары мен ғылыми тұжырымдалған зандарын зерделей отырып, «біздің дүние (ғалам) туралы біліміміз әртүрлі заттар мен құбылыстар жөніндегі әр саладағы мэліметтердің кездейсоқ жиынтыгьг емес, қоршаған шындықтың белгілі бір дәрежеде өмір сүретін жүйесін көрсететін ұғымдар, принциптер, заңдардын тәртіптелген жүйесі екен. Ғылыми білімдердің мүндай жүйесі дүниенің діни жэне философиялық бейнесіне өзгеше онын ғылыми бейнесін жасайды» деген тркырымға келеді [80, 6.23]. Г.П.Щедровицкий жүйелерді зерттеудің әдіснамасын қарастыруда жүйелік тұрғыны накты ғылымдық зертгеулерде пайдалануға болатын бағытгарын үсынған. жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|