Байланыстырып сөйлеу туралы жалпы түсінікті тереңдету және жас ерекшеліктеріне сай қолданылатын әдіс- тәсілдер
Қуандыққызы Еркеназ
Кез келген адамзат баласы өзін қоршаған өзге адамдармен қарым-қатынас жасайды. Ал, қарым-қатынас тіл арқылы, сөз арқылы жүзеге асады. Сондықтан да мектеп жасына дейінгі балалардың коммуникативтік дағдылары мен білігін дамыту үшін тиімді әдіс-тәсілдерді қалыптастыру және байланыстырып сөйлеудің бала үшін маңыздылығымен таныстыру.
Кез келген адамзат баласы өзін қоршаған өзге адамдармен қарым-қатынас жасайды. Ал, қарым-қатынас тіл арқылы, сөз арқылы жүзеге асады. Сондықтан да мектеп жасына дейінгі балалардың коммуникативтік дағдылары мен білігін дамыту үшін тиімді әдіс-тәсілдерді қалыптастыру және байланыстырып сөйлеудің бала үшін маңыздылығымен таныстыру.
Байланыстырып сөйлеу
Байланыстырып сөйлеу
Кез келген адамзат баласы өзін қоршаған өзге адамдармен қарым-қатынас жасайды. Ал, қарым-қатынас тіл арқылы, сөз арқылы жүзеге асады. Мектеп жасына дейінгі кішкене балалар сөйлеуді ата-анасының, туған-туыстарының және тәрбиешісінің көмегімен сонымен қатар құрбыларымен тілдесу арқылы үйренеді. Міне, осы кездерде баланы дұрыс дыбыстауға, сөйлемді дұрыс құрастыруға, яғни, дұрыс байланыстырып сөйлеуге үйрету керек. Ал, байланыстырып сөйлеу дегеніміз айтылған сөздерді игеріп – оның компоненттерін – сөйлемдерді, сөздерді бір бірімен дұрыс байланыстырып сөйлеуді айтамыз, яғни, бұл қатесіз дұрыс сөйлей білу. Балалар, ересектердің байланыстыра айтылған сөздерін түсінуден, естілген дыбыс ағынын ұғудан бұрын жекелеген сөйлемдердің сөз тіркестерін, сөздерді, морфермаларды үйренеді, яғни оларды айтылып жатқан әңгіме ағынынан бөліп ұғынады.
Байланыстыра айтылған сөздерді игертіп үйрету үшін алдымен жекелеген сөздерді дұрыс түсінуге үйреткен жөн,содан соң сол сөздерден сөйлемдер құратқызу керек. Байланыстырып сөйлеу адамдардың өзара түсінісуін қамтамасыз ететін мағыналы сөздердің сөйлемдегі жүйесі болып табылады немесе ойды жинақы түрде грамматикалық жағынан дұрыс, дәл, анық мазмұндау болып табылады. Сондықтан байланыстырып сөйлеуге үйрету балабақшадағы тіл дамыту жұмысының ең негізгі бөлігі болып табылады. Жалпы байланыстырып сөйлеу ойлаумен біртұтас болып саналады. Байланыстырып сөйлеу баланың ойлауын, көрген- білгенін қорытып айта білу шеберліктерін анықтауға негіз болады. Бала өз ойын қаншалықты жеткізе білсе, оның сөйлеу тілінің қалай дамығандығын содан байқауға болады
Байланыстыра айтылған сөздерді игертіп үйрету үшін алдымен жекелеген сөздерді дұрыс түсінуге үйреткен жөн,содан соң сол сөздерден сөйлемдер құратқызу керек. Байланыстырып сөйлеу адамдардың өзара түсінісуін қамтамасыз ететін мағыналы сөздердің сөйлемдегі жүйесі болып табылады немесе ойды жинақы түрде грамматикалық жағынан дұрыс, дәл, анық мазмұндау болып табылады. Сондықтан байланыстырып сөйлеуге үйрету балабақшадағы тіл дамыту жұмысының ең негізгі бөлігі болып табылады. Жалпы байланыстырып сөйлеу ойлаумен біртұтас болып саналады. Байланыстырып сөйлеу баланың ойлауын, көрген- білгенін қорытып айта білу шеберліктерін анықтауға негіз болады. Бала өз ойын қаншалықты жеткізе білсе, оның сөйлеу тілінің қалай дамығандығын содан байқауға болады
ДИАЛОГ Екі немесе одан да көп адамдардың арасындағы әңгімелесуді диалог деп атайды. Мұндай әңгімелесудің мақсаты бір нәрсе жайында сұрап, соған жауап алу. Байланыстырып сөйлеудің бұл түрін үйретуде алдын-ала әзірленген әңгімелесу әдісін қолданады. Алдын ала әзірленген әңгімелесудің міндеті балаларды өз ойын жеткізе білуіге тәрбиелеу және әңгіме айтушыны тыңдай білуге үйрету
ДИАЛОГ Екі немесе одан да көп адамдардың арасындағы әңгімелесуді диалог деп атайды. Мұндай әңгімелесудің мақсаты бір нәрсе жайында сұрап, соған жауап алу. Байланыстырып сөйлеудің бұл түрін үйретуде алдын-ала әзірленген әңгімелесу әдісін қолданады. Алдын ала әзірленген әңгімелесудің міндеті балаларды өз ойын жеткізе білуіге тәрбиелеу және әңгіме айтушыны тыңдай білуге үйрету
Сұрау тәсілі арқылы жүзеге асатын диалог Мысалы: -Балам бүгін баға алдың ба? - Ия,әже алдым. -Күнделігіңде неше бестік бар? -Міне, әже көріңіз бестіктерімді
Сұрау тәсілі арқылы жүзеге асатын диалог Мысалы: -Балам бүгін баға алдың ба? - Ия,әже алдым. -Күнделігіңде неше бестік бар? -Міне, әже көріңіз бестіктерімді
Баяндау арқылы жүзеге асатын диалог Мысалы: Өздеріне қарсы жүргіріп келе жатқан итті көрген Айсұлу, Арманға: - Ит! – деп айғай салды. - Қаш! – деп айғайлады Арман да.
Баяндау арқылы жүзеге асатын диалог Мысалы: Өздеріне қарсы жүргіріп келе жатқан итті көрген Айсұлу, Арманға: - Ит! – деп айғай салды. - Қаш! – деп айғайлады Арман да.
МОНОЛОГ
МОНОЛОГ
Монолог бұл мүлде реплика емес, қоршаған ортаға әдейі әсер ету болып саналатын ойды жеңілдетіп сөздік формаға келтірілген жүйе.Монолог күнделікті өмірде кездесе бермейді, өйткені ол кітаби стиль. Монологтың өзі әр түрлі болып келеді. Олар суреттеу монологы, баяндау монологы, сонымен қатар пікір айту монологы. Суреттеу монологы – бір мезгілде болатын фактілер туралы айту, ал баяндау монологы бірінің соңынан бірі келетін фактілер туралы айту. Балаларға монологтық тілді үйрету өте қиын, себебі олар монологтық тілі күнделікті өмірдегі ересектер сөзінен өте сирек естиді. Сондықтан тәрбиеші балабақша жасындағы балаларға монологты үйретуге көп көңіл бөлуі керек. Балалар монологтық тілді түсіне алуы және өз хабарын беруде оны пайдалана білуі үшін, олар соған сәйкес синтаксистік құрылымдарды білуі қажет.Монологты үйрету диалогты оқыту сияқты әр топ балаларында әр түрлі жүргізіледі.
