Бактериялар №3 мектеп-интернаттың биология пәні мұғалімі Орынханова С. А

Бактериялар

№3 мектеп-интернаттың биология пәні мұғалімі Орынханова С.А.

Бактериялар – тірі ағзалардың ежелгі түріне жатады.Олар 3,5 млрд. жыл бұрын архей эрасынан бастап өмір сүреді.

• «Бактерия» термині гректің «bacterion» - таяқша деген сөзінен шыққан.

• Бактерияларды тек микроскоп арқылы көруге болады, сондықтан оларды микроорганизмдер немесе микробтар деп атайды;
• Микроорганиздерді микробиология ғылымы зерттейді.
• Бактерияларды зерттейтін ғылым – бактериология ғылымы.
• Бұл ғылым негізін Антони ван Левенгук қалаған ( XVII ғ.) .

Ашылу тарихы:

• Ең алғаш бактерияны микроскоп арқылы көріп, сипаттаған 1676 жылы голландиялық натуралист Антони ван Левенгук.
• «Бактерия» терминін 1828 жылы Христиан Эренберг енгізді.
• 1850 жылдары Луи Пастер бактериялардың физиологиясы мен зат алмасу қасиеттерін, олардың ауру туғызушы қасиетін сипаттады.
• Роберт Кох бактерияларды зерттей отырып, олардың ауру қоздырғыш екенін ( Кох таяқшасы). 1905 жылы туберкулез ауруының себебін анықтағаны үшін Нобель сыйлығын алған.
• М. В. Бейерник және С. Н. Виноградский микробиология мен бактериялардың табиғаттағы рөлін ашудың негізін қалаған.

Бактериялар қайда өмір сүреді?

• Бактериялар Жер шарының кез-келген жерінде кездеседі: атмосферада, мұхит түбінде де, ағысы жылдам өзенде де, өте қатты суықта да,қайнаған сүтте де, ядролық реакторда да; ең көп кездесетін жері топырақта. Топырақтың жоғарғы қабатында 1г. Миллионға жуық бактерия болады, яғни шамамен 1 гектарда 2 тонна бактерия. Бактериялар сонымен бірге өсімдіктер, жануарлар, адамдар денесінде паразиттік жолмен тіршілік етеді.

Бактерия жасушалары өте ұсақ.

• Бактериялар – организмдердің ішіндегі жасушалары ең ұсақ түрлері,оның жасушаларының мөлшері 0,1 - 10 мкм.
• Қарапайым типографиялық нүктеден орта көлемдегі 100 мыңға жуық бактерияны көруге болады екен.

Өсімдік жасушасы мен бактерия жасушасын салыстыр:

• Ядросы жоқ.
• Жасуша шырынына толы үлкен вокуолі жоқ.
• Қозғалу органоидтары бар ( талшығы мен кірпікшесі)
• Цитоплазмсы бар.
• Қабықшасын қоршаған капсуласы бар.

Бактериялар пішініне қарай бірнеше топқа бөлінеді:

• коккалар (шар тәрізді);

 

• бациллалар (таяқша пішінді);

 

• спириллалар (оралма тәрізді);

 

• вибриондар (үтір пішінді).

Бактериялардың қоректену типтері

Автотрофты Гетеротрофты

Бактериялардың тыныс алу жолдары:

• Аэробты – оттекті ортада тыныс алады.
• Анаэробты – оттексіз ортада тыныс алады.

Бактериялардың көбеюі:

• Бактерия жасушалары әр 20-30 минут сайын екіге бөлінеді

Спораларының пайда болуы

• Қолайсыз жағдай туғанда (су,тамақ жетпегенде, температура төмендегенде) бактериялар тыныштық күйге көшеді.
• Споралар өте төзімді, олар қайнатқанда, құрғатқанда, төмен температурада сақтала алады.

Бактериялардың көп түрлілігі:

Бактериялардың табиғаттағы және халықшаруашылығындағы маңызы.

Метан түзушілер

• Метан түзушілер
• Күкіртбактериялары

Туберкулез таяқшасы

• Туберкулез таяқшасы
• Стафилококкалар
• Ішек таяқшалары

Бекіту сұрақтары:

Тест.

• 1. Бактериялар қандай ағзаларға жатады:

а) көпжасушалы; 6) біржасушалы.

• 2. Бактерия жаушасында не жоқ:

а) ядро б) цитоплазма

• 3. Бактерия споралары не үшін қажет:

а) көбеюге;

б) қолайсыз жағдайдан қорғануға.

• 4 Өзіне қажет органикалық заттарды бейорганикалық қосылыстардан алатын бактериялар қалай деп аталады:

а) автотрофтар; б) гетеротрофтар

• 5. Таяқша пішінді бактериялар:

а) спириллалар

б) бациллалар

Рахмет!