Бастауыш мектепте еңбекке баулуды оқытудың теориясы мен технологиясы

1. Қазақстан Республикасы бастауыш білімнін мемлекетгік стандарты, Алматы-1998 ж.

2. Жалпы білім беретін мектеп бағдарламасы (1-4 кл) Алматы-1997ж.

3. Т.Оралбекова, Б.Қалназаров, Е.Райымжанов, С.Лурсейіпгова. «Еңбекке баулу». 1-сыньшқа арналған оқулық. Алматы. «Атамүра» 1997.

4. Т.Оралбекова, Қ.Дүйсебаева «Еңбекке баулу» 2-сы-ныпқа арналған оқулық. Алматы. «Атамүра» 1998ж.

5. Т.Оралбекова, Қ.Дүйсебаева. «Еңбекке баулу» 3-сы-ныпқа арналған оқулық. Алматы. «Атамүра» 1999ж.

6. К. Өстпеміров, Б.Қалназаров, Д. Әлмагамбетова. «Ең-бекке баулу». 4-сыныпқа арналған оқулық. Алматы. «Ата-мүра» 2000ж.

7. Е.Райымжанов. «Еңбекке баулу әдістемесі» (Оқы-тушыларға арналған оқу қүралы. Ікл).

8. А.Д.Сазанов. «Профессиональная ориентация уча-щихся», Москва «Просвещение», 1988г.

9. Н.Е.Цейтлин, А.П.Демидова. «Справочник по тру-довому обучению», Москва «Просвещение», 1983г.

10. АХ.Маргулан. «Қазақ халқының қолданбалы қол өнері», Алматы «Өнер»-1987ж.

11. С.Төленбаев. «Қазақ халқының ою-өрнектерінің шығуы», Алматы, «Қолғанат»-1993ж.

12. О.С. Сатқанов. «Қазақ халқыньщ қолданбалы қол өнері туралы әдістемелік нүсқау», Алматы, «Рауан» 1992ж.

13. Қ.Ыбыраева. «Қазақтың ою-өрнектері», Алматы «Өнер»1994ж.

14. Внеклассная работа по труду. Работа с разными материалами (составителхі А.М.Гукасова), Москва-1981г.

15. А.М.Гукасова. «Рукоделие в начальных классах», Москва «Просвещешіе»1984г.

16. Н.П.Кузнецов, Я.П.Рожиев. «Методика трудового обучения с практикумом в учебных мастерских» Москва 1981г.

17. Байдалиев Қ.Ә. Бейнелеу өнер мен еңбекке баулуды оқытудың теориясы мен технологиясы курсы бойынша лабораториялық практикум. –Орал,2007ж.

1. М.АСинеглазова. «Распишем ткань сами», Москва «Профиздат>>2000г.

2. В.Хазенбанк, Э.Хениш. «Сделай сам», «Фольк унд Биссен» Берлин 1990г.

3. М.И.Нагибина. «Чудесаиз ткани своими руками», Ярославь «Академия развития» 1998г.

4. М.И.Нагибина. «Чудеса для детей из неужных ве-щей», Ярославь «Академия развития» 1998г.

5. Ю.Б.Гомозова. «Калейдоскоп чудесных ремесел», Ярославь «Академия развития» 1998г.

6. И.Б.Новикова, Л.В.Базулика. «100 поделок из при-родных материалов», Ярославь «Академия развития» 2000г.

7. Н.М.Конышева. «Лепкавначальныхклассах», Мос-ква-1985г.

8. Т.М.Геронимус. «Мастерская трудового обучения в 1-4 классах», Москва «Новая школа»-1994г.

9. К.Өстеміров, Д.Әлмагамбетова, Б.Қалназаров. «Ең-бекке баулу», «Әдістемелік басшылық», Алматы «Атамү-ра»-2000ж. V 26. «Бастауыш мектеп» журналының жинағы.

10. С.Төленбаев, М.Өмірбекова. «Қазактың ою-өр-нектерінің жасалу жолдары», Қазақстан, «Қағанат», 1993 ж.
«Бастауыш кластағы еңбекке баулудың теориясы мен технологиясы» курсының

Глоссариясы

Апробация – байқап көру.

Сәулет – жобалау және ғимараттардың құрылысы .

Барельф- бетмүсін ( жалпақ беттерге жартылай көлемді жапсырылған мүсін).

Өрнек – ойылған сурет.

Графика – түссіз графикалық бейнелеу.

Калька – сызбаларды көшіріп алуына арналған мөлдір қағаз.

Кашпо – гүл қойылатын құмыра.

Керамика – көзешілік өнер .

Клише – баспада көркемдеулердің елестетуі үшін қызмет етеді .

Композиция – құрылым.

Макет – мөлшері кішірейтілген заттың үлгісі.

Әдіс – тану тәсіл .

Әдістеме – оқыту әдістері туралы ғылым.

Үлгі – үлгілі дана , қандай болмасын азайтылған түрде .

Муляж– көшірме бедер , натуральды мөлшердегі зат үлгісі .

Объекті – адам қызмет тану заты ; еңбекті оқуда – бұйым .

Операция – технологиялық процес .

Панно – сурет , бетмүсін.

Папье – маше – қағаздан және желімдеуші заттардың қосуымен әзірленген материал.

Пропорция – бөлімдердің айқын арақатынасы.

Рельеф – жазықтықтарға дөңес бейнелеу .

Сиккатив – зат , майлардың , бояулардың және лактарды кебуін тездететін .

Силуэт – түстес зат, жазықтық бейнелеуі.

Стандарт – құжат , бірыңғай мемлекеттік нормалар және талаптар.

Стека – аспап , мүсіншінің мүсін беттерін өңдеуге арналған.

Текстура – қатты зат құрылымының ерекшеліктері.

Технология – бұйымды дайындау тәртібі.

Трафарет – пластина, ортасында суреттің көрнісі ойылған.

Флористика - өсімдіктерден, гүлдерден композиция құрастыру өнері.

Шаблон – жоба.

Модель – үлгі.

4. 
   Оқу-әдістемелік құралдармен қамтамасыз ету картасы.
   

Доцент Байдалиев Қ.А.

Мақсаты: курстың мақсаты мен міндеттерін таныстыру және еңбекке баулуды оқытудың білім беру мазмұны туралы білімін қалыптастыру.

Лекция мазмұны.
Зерттеу объктісі Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартының талаптарына сәйкес « Бастауыш оқыту педагогигасы мен әдістемесі» мамандығынан жоғары кәсіби педагогикалық білім алудың кажетті компоненті ретіндегі еңбекке баулу әдістемесі мен практикумы болып табылады.

Әдістеме пән ретінде оқыту және тәрбиелеу процесінің ерекшеліктері мен заңдылықтарын қарастырарады.Педагогикалық ғылымда жалпы жәнежеке әдістемесі бар. Жалпы оқыту заңдылықтары дидактикамен, ал жеке - әрбіроқыту пәнінің әдістемесін қарастырады. Әдістеменің зерттеу объектілері, міндеттері және әдістері болады.

Оқыту мен дамытуда үш өзара тығыз байланысты процестер бар: оқытудың мазмұны,мұғалімнің қызметі – оқыту, оқушылардың қызметі – оқу. Әдістеменің мінднті – осы үш заңдылықтардың байланыстарың зерттеу және соның негізінде оқу пәнінің, оқытудың, оқудың мазмұнының талаптарын құрастыру.

Сонымен, әдістемінің объектісі болып оқыту процесі саналады.

2.Еңбек пәнінің әдістемесі-бастауш мектеп мұғалімдерін дайындау жүйесіндегі негізгі пәннің бірі.

Еқбекке баулу әдістемесі курсының негізгі мақсаты: педагогикалық институт студенттеріне, болашақ мүғалімдерге, еңбекке баулудың едіс-төсілдерін, түрлерін тиімді пайдалана білуге үйрету. Оқыту процесінде оқушыларға адамгершілік, еңбек, эстетикалық т.б. төрбие көрсету, еңбектің маңыздылығын, оның қоғам өміріндегі өлеуметтік-экономикалық рөлін түсіндіру; -мектеп оқушыларын еқбекке баулуда Мемлекеттік стандартгың негізгі тараулары бойынша теориялық және практикалық білімдерін, іскерліктерін, дағдыларын қалыптастыру;

Курс екі бөлімнен тұрады:

еңбекке баулудың теориялық негіздері мен практикумы.

бастауыш клас окушыларын еңбекке баулу мен тәрбиелеудің әдістемесі.

Осыған байланысты курсты зсрттеуде:

- сңбсккс үйрсту әдістсмесін оқытудың психологиялық жәнс псдагогикалық негіздері;

- сңбекке үйретуді оқыту бойынша сабақтан, сыныптан және мектептен тыс жүмыстарда бастауыш сынып оқушыларына білім бсру мсн тәрбиелеудің ғылыми-тсориялық нсгіздсрі;

- қазіргі сңбеккс үйрсту сабагына қойылатын талаптардың мәні қарастырылады.

Курстың бағдарламасы төмсндсгідсй оқу-тәрбиелік міндеттерін анықтайды.

- сңбсккс үйрстуді бала түлғасын жан-жақты дамытудың қүрамды бөлігі ретіндс мәнін ашу,

- еңбекке үйретудің теориясы мен өдістемесінің қазіргі жагдайын ашу;

- тсхникалық, түрмыстық, қоғамға пайдалы. сңбектердің қолданылуына байланысты, әр түрлі материалдарды көркемдік өндеудің әдістемелерінің негіздерін үйрету;

- дизайнды оқытудьң теориялық негіздерін беру;

- студенттерді еңбскке үйрету сабақтарында кіші мектеп жасындағы оқушыларды үйымдастыруда түрлі формаларын пайдалануды, қүралдармен әдістерді дүрыс таңдауға үйрету;

- еңбек тәрбиесін, ақыл-ой, мінез-қүлық , эстетикалық және дене төрбиесін біріктіру.

Бастауыш кластарда еңбекке баулу сабағында оқушылар:

- еңбек құралдарымен;

Бақылау сұрақтары:

• 
  курстың мақсаты мен міндеттері қандай?
  
• 
  Еңбекке баулу пәні қандай бөлімдерден құралған?
  
• 
  Еңбектің мәні қандай?
  
• 
  Еңбекте қандай процесстер жүреді?
  

Әдебиет:

2. Кузнецов Н.П. Методика трудового обучения с практикумом в учебных мастерских» Москва 1981г.

3. Давлетова К.Ш.Бастауыш сыныптардағы еңбекке баулудың әдістемесі мен практикумы» РИО ЗКГУ, 2005ж.
Лекция2. Тақырыбы : Қатты материалдарды өңдеудің технологиясы.

Мақсаты: қатты материалдардың қасиеттері мен технологиясы туралы білімін қалыптастыру.

Лекция мазмұны.

Ағаш материалының адам өмірінде қолданатын орны өте мәнді ағаш материалы өнірісте, құрылыста, тұрмыста өте жиі қолданады. Сонымен бірге ағаштан жасалған бұйымдардың қолданбайтын жері жоқ.

өсір тұрған ағаш тамырдан, діңнен және ағаш басынан тұрады. Ағаш массасының 12 пайызы ағаштың массасын құраса, 15 пайызы тамыры және 75 пайыз діңі болып табылады. Ағаштың басы бұтақтар, жапырақтар бөлігінен тұрады.

Ағашты көленеңнен кескенде мынандай бөліктерден тұрады: өзек,жүрекше сәуле, ядро, төз қабығы, қабықша, шел қабық, камбий, жылдық сақина қабық.

Ағаштың физикалық қасиетіне сыртқы беті, иісі, тығыздығы, ылғалдығы, жылу өткізгіштігі жатады. Сыртқы беті оның түсі, жылтырлығы және текстурасымен анықталады. Ағаштың түсі, оны көлденең және бойымен тілген кезде байқауға болады. Ақ түсту ағашқа жөке, шырша, терек жатса, емен, шетен ағаштары күңгірт, жаңғақ ағашы қоңыр түсті болып келеді. Яғни ағаштардың тұқымын түсі, жылтырлығы және текстурасы арқылы ажыратуға болады. Ағаштың ең құнды қасиеті, оның текстурасында. Тексурасымен сәндік бұйымдар, жиһаздарға өте құнды қасиет. Бұл тектсураны алу үшін ағашты үш түрлі бағытта кеседі: ағаш бойымен, радиальды және тангенциальды. Тағы бір ағаштың бөлігі – тамыр бөлігі. Ол бөліктерден құнды сувенир бұйымдар жасайды.

Жарық сәулесін шағылыстыра алатын қабілетін ағаштың жылтырлығы дейді. Жылтырлығы жоғары ағашқа емен, ақ акация, шамшит үйеңкі жатса, жылтырлығы төмен ағаштарға жөке, теректер жатады. әрбір ағаштың өзіне тән иістері болады. әсіресе қылқан жапырақты ағаштардың иісі мәнді шығады. өйткені олардың құрамында шайыр, эфир майы кездеседі.

Бұйым жасау және құрылыста қолдану үшін ағаштың ылғалдылығын төмендету қажет. Бұйым жасауда ағаштың ылғалдылығы 10 пайыздар артпау қажет. өйткені, қолданылу орнында деформацияға ұшырап бұйымның сапасын төмендетеді немесе бұзылуы мүмкін. Ағаштың мынандай ылғалдылық дәрежесіне байланысты мыналар тобына бөледі: 100 паыз ағаш суда жатуы; 50-100 пайыз ылғалыдылық ағаш жаңадан кесілуі; 15-20 ағаш ауада кептірілуі; 8-12 пайыз бөлмеде кепкен ағаш; 0 пайыз ылғалдылықтың мүлдем жоқтығы. Ағаштың өсіп тұрған кезінде жыл мерзімінде ылғалдылық әр түрлі болады. Қыс және күздің кешінде ылғалдылық жоғары, ал жаз мезгілінде төмен болады. Ағаш тығыздығының дәрежесі үш топпен құралады. Төмен дәрежелі тығыздық шырша, қарағай, терек, ива ағаштары жатса, орташа тығыздықта жөке, қайың, груша,емен,рябина, ал тығыздығы жоғары – ақ акация, самшит қызыл ағаш(макагон) жатады.ағаштың жылу өткізгіштігі оның тұқымына, тығыздығына және ылғалдылығына байланысты жылу тығыздығы төмен ағаштарда төмен болса, жоғарыда артады. Көлденең тұрған ағаш жылуды жақсы өткізбейді. Ұзын талшықтарымен жылуды екі есе жоғары өткізеді. Дыбыс өткізуі де солай. Ұзын талшықтарымен арттыратын болса, көлденең нашар өткізеді. Ылғалдылық төмен болса дыбысты жақсы шығармайды. Сондықтан саз аспаптарын жасауға шырша ағашы өте қолайлы.

Металлды екі топқа бөледі. Қара металл және түсті. Қара металлға жоғары көміртекті элементтен тұратын темір материалын атайды(2 пайыздан жоғары тұратын көміртекті металл). Қара металл – шойын. Ол 1250 градуста балқиды, аморфты дене, соғуға келмейді, өңдеуге қолайсыз. Шойыннан алынатын бұйым құйма әдісімен алынады. Келесі металл – болат. Оның құрамында көміртек 0,45 тен 1,7 пайызға дейін құрайды. Ол серпімді материал, шыңдалына отырып өзінің қасиеттерін өзгерте алады. Ол металлдан өндіріске қажетті конструкциялы материалдар және бұйымдар жасайды. Темір жақсы өңдеуге келетін материал болып табылады. Ол ауада тотығады. Оның жұмсаруын қыздыру арқылы алады. Темірден қаңылтыр бетті материалдар алынады. Қаңылтыр темір қайшымен кесуге, оны июге, бүгуге болады. Пісіре отырып біріктіруге болады.

Түсту металлды таза немесе қоспа түрінде қолданады. Мырыш сұр металл, жұмсақ, жеңіл пісіріледі, балқу температурасы 419 градус. Алюминий – ақ түсті, өте жеңіл, жұмсақ, қол аспаптарымен жеңіл өңделеді. Балқу температурасы 658 градус. Мыс жұмсақ, қызғылт-сары, қол аспаптарымен жеңіл өңделеді, пісірілуі ауыр. Балқу температурасы 1083 градус. Латунь – мыс пен мырыштың қоспасынан тұрады. Жеңіл өңделеді және пісіріледі. Қалайы – жұмсақ, сұр түсті, 232 градуста балқиды, ол пісіруге ең қажетті материал. Қорғасын жұмсақ металл, бірақ ауыр болып келеді. Балқу температурасы 327 градус.

МЕКТЕП ЖАҒДАЙЫНДА ОҚУШЫЛАРҒА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ТЕХНИКАЛАР – ЧЕКАНКА, МЕТАЛЛОПЛАСТИКА, ЗЕРГЕРЛІК БҰЙЫМ ЖАСАУДЫҢ КЕЙБІР техникалары, мысалы, сым темірден ширата бейне кескіндерін жасау техникасы.

Қазіргі химия өндірісі металл мен ағаш материалдарын алмастыра алатын конструкциялы материал – пластмассм материалын өңдеу мен одан бұйымдар жасау кеңінен таралуда. Пластмасса – ол молекулярлық тәсілде жинақтала жасанды түрде алынатын материал. Оның негізгі шикізаты мұнай өнімі болып табылады. Қазіргі кезде осы тәсілмен алынған материалдар түрі көбеюде. Мысалы, оргстекло, ПВХ, поролон, полиэтилен, капрон және т.б.. пластмассаның қасиетін өзгерту үшін, оның құрамына ағаштың ұнтағын, мақта материалын, шыны, қағаз сияқты материалдарды қосады. Пластикалық қасиеттерін арттыруға пластификаторлар, яғни май тәріздес материал қосады. Түсін өзгертуге және атмосферадан түсін жоғалтпауға әр түрлі бояулар қолданады. Бастауыш сынып оқушыларына қолайлы пластикалық материалдар оргстекло, поролон, пенпласт, линолеум, эбонит, капрон, тестолит,ПВХ сияқты материалдар.

Бақылау сұрақтары.

• 
  қатты материалдар түрі және олардың қасиеттері;
  
• 
  қатты материалдардың әсемділік қасиеттері;
  
• 
  қатты материалдарды өңдеу;
  
• 
  қатты материалдардан әсем бұйым жасау техникалары.
  

1. Цейтлин Е.Н.Справочник по тру-довому обучению. - Москва «Просвещение», 1983г.

2. Кузнецов Н.П. Методика трудового обучения с практикумом в учебных мастерских» Москва 1981г.

3. Давлетова К.Ш.Бастауыш сыныптардағы еңбекке баулудың әдістемесі мен практикумы» РИО ЗКГУ, 2005ж.

Мақсаты: жұмсақ материалдарды жасау және олардың технологиялық процесстері туралы білімін қалыптастыру.

Лекция мазмұны.

Адам баласының күнделікті өмірінде қолданатын киімдер және өндіріс орындарында қоданатын жазық немесе аумақты бұйымдардың кейбір түрлері тармақты материалдар және жіптер мен маталардан жасалынып келеді.

Тармақты материалдар екі түрмен алынады: табиғи және химиялық. Табиғи материалдарға мақта, зығыр, конопля, джут, кандырь жатса, жануарлардан жұн мен құрттан жібек алынады, минральды затт - асбест болып табылады. Химиялық түріне синтетикалық және жасанды.

Зығыр - өсімдік сабағынан алынады. Оны кесіп алып жайып бірнеше күн суда ұстайды. Кейін өндіріс орнына апарып, оны езіп, тармақтарынан қоспаларды арылтады. Таза тармақтарынан киім бұймдарына жіберілсе, оның дөрекі қалдықтарынан, яғни, тармақтарынан техникалық маталар және бұйымдар жасайды.

Жоғары сортты мақта жіптерінен әр түрлі түсті тугу жіптерін жасайды. Олар бұмаланып сатылады. Олардың ұзындығы 10-20 м дейін созылады. Олардың номері №37 қалың, ал №100 жіңішке.

Аталған жіптердің түрлерінен өрі техникаларымен тесьмалар, бейнелі жолақтар жасайды.

Маталар. Матаны жасау тоқыма өндірісінде болады. Оның негізгі принципі мынандай: тоқыма станогында жіптер ұзын бойында бір-біріне жақын параллельді орналасады. Осы жіптердің құрамын толықтыру үшін утка аспабымен, яғни, жіп оралған, сол параллель жіптерге утка перпендикуляр өтіп, қайта кейін келе торлы бет алады. Осы принциппен жоғары қарай жалғаса береді. Матаны жасауда әр түрлі материалдан жасалған жіп бумаларын қолдануға болады. Осындай технологияда түкті және түксіз кілемдер де тоқылып келеді. өндіріс жағдайында және кішігірім шеберханаларда.

Бақылау сұрақтары:

• 
  жұмсақ материалдардың түрлері;
  
• 
  табиғи және жасанды жұмсақ материалдарды алу тәсілдері;
  
• 
  жұмсақ материалдардың қасиеттері.
  

1. Цейтлин Е.Н.Справочник по тру-довому обучению. - Москва «Просвещение», 1983г.

2. Кузнецов Н.П. Методика трудового обучения с практикумом в учебных мастерских» Москва 1981г.

3. Давлетова К.Ш.Бастауыш сыныптардағы еңбекке баулудың әдістемесі мен практикумы» РИО ЗКГУ, 2005ж.