Батыс қазақстан ауыл шаруашылығЫ 1946-2000 жылдарда
АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНДІРІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ: ТӘЖІРИБЕ ЖӘНЕ ПРОБЛЕМАЛАР
жүктеу/скачать 2,58 Mb.
|
| АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНДІРІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ: ТӘЖІРИБЕ ЖӘНЕ ПРОБЛЕМАЛАР
Ауылшаруашылығын жоспарлауды жақсарту, колхоздар мен совхоздардың шаруашылық дербестігін кеңейту, көп жылға дейін сатып алудың тұрақты жоспары бар ауылшаруашылық өнімдерін дайындаудың жаңа жүйесін жасау республикада ауылшаруашылық өндірісін ұйымдастыру мен басқарудың қолайлы жағдайын қалыптастыруға жол ашты. Нақтырақ айтсақ, басқару жүйесін жетілдіруде мынадай өлшемдер жүзеге асты: біріншіден – ведомстволарда ауылшаруашылығының барлық мәселелер бойынша мемлекеттік бағыт ұсталуы тиіс болды; екіншіден – басшылықтың әртүрлі буындары арасында жауапкершілікті сезінетіндей билікті анық та дәл бөліп беру; үшіншіден - өндірістің жедел мәселелерін және өнімді өткізу мәселелерін шешу үшін орталықтандырылған жоспарлы басшылықты совхоздар мен колхоздардың дербес бастамаларымен ұштастыру; төртіншіден – оны ауылшаруашылық өндірісіне жақындату, артық буындарды қысқарту және басшылықта барынша мол нәтижеге қол жеткізу. Алайда бұл жүйеге көшу колхоздардағы, совхоздардағы өндірістің көп салалығынан егіншілікте өнімді өндіру, әсіресе малшаруашылығында ұсақ бригадалар мен шағын фермалардың қолында болды. Мұның өзі ақша қоры мен материалдық ресурстардың шашырауына әкеліп соқтырды да, еңбек үрдістерін ойдағыдай интенсивтендіруді едәуір қиындатты, өндірістің рентабелділігін кемітті. Бригадалар мен фермаларды біріктіру және нығайту тиісті ұйымдастыру жұмысынсыз, өндіріс технологиясын толық жолға қоймай жүргізілді. Сөйтіп, шаруашылықты жалпы басқару жүйесінде салааралық, ішкісалааралық байланыстар бұзылды, осылайша біртұтас кешенді сала қызметін үйлестіру, жоспарлауды жетілдіру, қаржыландыру мен материалдық-техникалық жабдықтауды жақсарту ісі қиындады, қорытындысында барлық шаруашылық тетік ауылшаруашылық өндірісін мамандандыру мен шоғырландыруға даяр болмай шықты. Ал 70-80 жылдары ауылшаруашылық өндірісін мамандандыру мен шоғырландыру Қазақстанның кешенді аграрлық саясатының басты бағыттарының бірі болды. 60-жылдардың ортасында бүкіл елдегідей сияқты аумақтық (аймақтық) мамандандырудың негіздері анықталды. Мысалы астықты совхоздар мен колхоздар солтүстік облыстарда, ірі қараны өсіретін шаруашылықтар – батыс, шығыс және орталық Қазақстанда, қойшаруашылығымен айналысатындар орталық, батыс және оңтүстік облыстарда құрылды. «Қазақстанда, – деді Д.А.Қонаев, - мамандандырылған товарлы астық өндірісі, қой және жүн өнімін, жеміс пен көкөніс өсіретін ірі аймақтар пайда болды. Аймақтық мамандандыруды тереңдету және оны жан-жақты жетілдіріп отыру керек». Көп уақытқа дейін республиканың көптеген шаруашылықтары көп салалы және әмбебап болып қала берді. Оларда ауылшаруашылық өндірісінің барлық салалары болды. Қаржы мен материалдық-техникалық игілік толып жатқан бөлімшелерге, фермаларға, бригадалар мен звеноларға шашырап, құмға сіңген судай онша мол пайда әкелмеді. Мысалы Ақтөбе облысының «Комсомол» совхозында 1964 жылы 2708 бас ірі қара, 848 шошқа, 938 қой, 146 бас жылқы және 14644 құс болды, қоғам малы мен құсты бағуда мұндағы сәйкессіздік мынадан көрінді. Шошқа мен құс сауын сиырлармен бір қорада ұсталды. Мұндай сапырылыстыру шығынды көбейтті. Бір сауын сиырдан сүт 1070 килограмға, әр қойдан қырқылған жүн 2,1 килограмға дейін төмендеді. Мал шаруашылығы өнімінің өзіндік құны кеміп, сала 532 мың сом шығынға ұшырады. Екінші жағынан екі, үш кейде төрт колхоздың есебінен бір совхоз құру да өзін ақтамады. Бұлай біріктіру, ірілендіру көбіне мағынасыз, түпкі нәтиже көзделмей үстірт жүргізілді, шаруашылық бұрынғысынша көпсалалығын жойған жоқ. Мұнда ең басты сала, басты учаске анықталмады, мамандандырылуына қарай мал санын өсіру, одан мол өнім алу жолдары қарадүрсін күйінде қалды. Ең басты, келешегі бар салаға нақты ғылыми мән берілмеді. Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің, облыстық және аудандық партия комитеттерінің Пленумдары мен кеңестерінде Батыс Қазақстан аумағында ауылшаруашылығын мамандандыру, шоғырландыру, әр аймақтың географиялық, климаттық жағдайына қарай салалық шаруашылықты дамыту, тағы басқа мәселелер қаралып, нақты нұсқаулар берілді. Соған байланысты облыстар аумағы бірнеше салалы аймақтарға бөлінді. Мысалы Ақтөбе облысы төрт экономикалық-табиғи және ауылшаруашылық аймақтан тұрды: бірінші – құрғақ далалық, астықтықты малшаруашылығы аймағы. Мұнда жетекші сала ретінде астықты шаруашылықты дамытуға мамандандырылды; екінші – қуаң далалық астығы бар малшаруашылығы. Мұнда астық шаруашылығының жоғары үлес салмағы айқын малшаруашылығын дамыту; үшіншіден – жартылай қуаң дала, жемшөп өндірісі мақсатына негізделген қосалқы егіншілігі бар малшаруашылықты аймақ; төртіншіден – шөлді дала, қой шаруашылығын дамыту аймағы. Мұндай бөлу басқа аумақта да болды. Орал облысы 3 аймаққа – (астықты малшаруашылығы, малшаруашылықты егіншілік және малшаруашылығы) бөлінді. Гурьев облысы 4 аймаққа – (теңіз жағалауы шөл – ірі қара және қойшаруашылығы аймағы, шөл – далалық суармалы егіншілігі бар қой, ірі қара өсіру аймағы, шөл далалық қой және қосымша жылқы мен түйе өсіру аймағы) бөлінді. Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің және ҚКСР Министрлер кеңесінің 1968 жылғы 5 қаңтардағы «Қазақ КСР Ауылшаруашылық Министрлігінің колхоздары мен совхоздарын мамандандыру туралы» қаулысына сәйкес 108 шаруашылық астық өсірумен, 30 шаруашылық ет және ет-сүт өндірумен, 120 шаруашылық қой және қаракүл қойын, 2 шаруашылық құс, 8 шаруашылық көкөніс, 2 шаруашылық жылқы, 1 шаруашылық түйе өсірумен айналысуы тиіс болды. Бұл бір Батыс Қазақстан аймағына беркітілген міндет еді. Шаруашылықтарды мамандындыру мемлекет белгілеген 1966-1970 жылдарға арналған ауылшаруашылық өнімдерін дайындаудың тұрақты жоспарымен ұштастырылды. Мысалы Орал облысы 1966-1970 жылдары мемлекетке жыл сайын бесжылдық жоспар бойынша 541 мың тонна астық, тапсырып, 1970 жылға маларуашылығы өнімінің дайындау көлемін, еттен – 93,0 мың тоннаға, сүттен – 54,0 тоннаға, жүннен – 9,37 тоннаға, қаракүл терісінен – 70 мың данаға, жұмыртқаны – 15,0 млн. данаға дейін жеткізуге тиіс болды. Міне, осы тұрақты жоспар аймақтарға былайша бөлінді: Каталог: images -> stories -> downloads -> electrresursy -> trudy pps trudy pps -> Исатай Кенжалиев trudy pps -> Батыс қазақстан ауыл шаруашылығЫ 1946-2000 жылдарда trudy pps -> Құрастырғандар trudy pps -> Бірінші тарау trudy pps -> Құрастырғандар: тарих ғылымдарының кандидаты, профессор Шынтемірова Баян Ғаббасқызы trudy pps -> Мұханбетжанова Ә. Молдағалиев Б. Ерниязов О electrresursy -> Бюллетень новых поступлений (І квартал 2008 ж.) Орал, 2008 жүктеу/скачать 2,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|