Батыс қазақстан ауыл шаруашылығЫ 1946-2000 жылдарда
жүктеу/скачать 2,58 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 70-80 жылдардағы БАТЫС Қазақстан ауылдары мен селоларының әлеуметтік-таптық құрылымы
Ауылшаруашылық өнімдерінің негізгі түрлері бойынша ішкіреспубликалық еңбек бөлінісіндегі Батыс Қазақстанның үлес салмағы
70-80 жылдардағы БАТЫС Қазақстан ауылдары мен селоларының әлеуметтік-таптық құрылымы І Қазақстан ауыл тұрғындарының мәдени-техникалық дәрежесі және әлеуметтік-таптық өзгеруі мен кәсіби – біліктілік құрылымы Әлеуметтік-экономикалық көзқарас тұрғысынан «еңбекшілердің белгілі бір мәдени-техникалық дәрежесі» бұл - өндірістің дамуы және ғылыми-техникалық өркениеттің гүлденуі үшін қажетті алғышарт жасайтын байлық. Әлеуметтік-экономикалық категория ретінде мәдени-техникалық деңгей өндірістің дамуымен және қоғамдық жеке тұлға ретінде адаммен байланысты элементтерді бойына жинақтайды. Ол біріншіден – білікті жұмысшы күшін қайта өндіретін ұлғаймалы өндірістің элементі болып табылады; екіншіден - техникалық өркениеттің, өндірісті жетілдірудің, ақыр соңында еңбек өнімділігін арттырудың шарты болып табылады. Сонымен «еңбекшілердің мәдени-техникалық дәрежесі» сан қырлы ұғымды береді. «Дүниеге көзқарас, мораль, эстетикалық даму, саналылық пен мәдениеттіліктің деңгейі, сол сияқты жалпы білім мен кәсіби біліктіліктің дәрежесі адам дамуының идеологиялық жағын көрсетсе, осылардың барлығы жоғарыда айтқан ұғымға кіреді. Бұлар жеке тұлға және қоғамның басты өндіргіш күші ретіндегі адамның дамуы мен қалыптасуында айрықша роль атқарды. Өз кезегінде жалпы білім, кәсіби-техникалық даярлық, кәсіби біліктілік пен жұмыс стажы білікті еңбектің, экономикалық тиімділіктің жанамалай есептелген және көрінген көрсеткіші ретінде мәдени-техникалық деңгейдің элементтері болып табылады. Ауылшаруашылық өндірісі қоғамдық өндірістің ажырамас бөлігі болғандықтан халықшаруашылығының барлық салаларындағыдай сипат мұнда да ғылыми-техникалық өркениетке тән. Алайда бұл өркениетті ауылшаруашылығы өз ерекшеліктеріне қарай шектейді. Біріншіден – бұған өнеркәсіп саласына қарағанда ауылшаруашылығының артта қалуы, екіншіден – бұған ауылшаруашылығының табиғи айырмашылығы себепші екені анық. Ғылыми-техникалық өркениетте ғылымның дамуы бастапқы өлшем және жалпы бағытты білдіретін бағдар болып табылады. 60-80 жылдары ҚКСР ауылшаруашылығы министрлігі және ВАСХНИЛ-дің Шығыс бөлімшесі жүйесінде 55 ғылыми-зерттеу және тәжірибе жинақтаушы ұйымдар құрылып, 5 мыңнан астам адам, оның ішінде 750 ғылым кандидаты мен докторы жұмыс істеді. Республика жоғары оқу орындарының, Қазақ КСР Ғылым Академиясы ғылыми мекемелерінің ірі ғалымдары, басқа да ведомостволардың қызметкерлері мен мамандары ауылшаруашылығын дамытуға қажетті ғылыми негізделген нұсқауларды жасауға белсене атсалысты. Олар ғылыми-техникалық өркениет ерекшеліктерінің ауылшаруашылығына қатысты қандай сапалы өзгерістерге әкелуі тиіс екендігін анықтады. Бұл арада табиғи факторлар, жер ерекшеліктері, биологиялық үрдістер, ауа райы факторларының, ауылшаруашылық дақылдарының, өсімдіктердің, малдың өсіп өнуіне әсері және бұлардың алдыңғыларға кері әсері есепке алынды. 60-70 жылдары Қазақстан селекционерлері әртүрлі дақылдардың 40-тан астам сорттарын анықтап, мемлекетке сынауға тапсырды. Олардың көбі аудандастырылды. Олардың қатарында «Қызыл бас» «Саратов-229» жаздық бидайы, «Көкше», «Уральская - безостоя» жоңышқасы және басқалары бар. Ғылыми мекемелер ауыспалы егістің жаңа түрлерін, әртүрлі дақылдардың өңделуін, агротехникалық өңдеуді ғылыми негіздеп, республика шаруашылығында жерді суландыруда, химияландыруда өз сөздерін айтты. Олар атыз қатарларына 50-100 дозадағы кг-га тұқыммен қосылған ұнтақталған суперфосфатты және буланған танапқа 250-300 килограмм-гектар қағаз қорабындағы суперфосфатты сіңірудің маңыздылығын дәлелдеді. Бұл әдіспен әрбір жұмсалған сомға шаруашылықтар 2,6 сомнан 5,4 сомға дейін пайда тапты. Қазақстан ғалымдары еңбекті сіңіруді көп керек ететін үрдістерді механикаландыруға үлкен үлес қосты. Техникалық өркениеттің негізгі тенденциялары мен бағыттары еңбектің мәнін, оның бөлінісін, жұмысшы күші құрамының кәсіби біліктілігін оң өзгерістермен жаңартуға қызмет етті. Ауыл шаруашылығында жұмыс жасайтындардың кәсіби-біліктілік құрылымын қазіргі жағдайда оңға қарай өзгерту мыналардан көрінеді: - ауылшаруашылық өндірісінің өсуі, оны шоғырландырудың қарқын алуы; - жаңа машиналарды, құрал-жабдықтарды, энергияның жаңа көздерін, жетілген технологияны өндіріске енгізу, ауылшаруашылық өнімдерін өндіру әдістерін жетілдіру; - өндірістерді мамандандыру мен осыған байланысты еңбекті механикаландыруды кең құлашты өрістету; - еңбекті ғылыми ұйымдастыруды, соған байланысты кәсібі мен мамандығына қарай еңбектің амал-тәсілдерін, сипатын және мазмұнын осы заман талабына сай, өркениетті өзгерту. Мысалы 1966-1980 жылдарда Батыс Қазақстанда механизаторлардың кәсіби-біліктілік деңгейі қалай өзгеріп отырды. Оған мына таблица айғақ.
Ауылшаруашылығы қызметкерлерінің кәсіби құрылымдағы өзгеріс – олардың біліктілік дәрежесін көтерудің басты шарты. Бұл еңбек бөлінісінен, жұмысшылардың кәсіби еңбегінің сипатынан көрінеді. Өйткені кешенді механикаландыруға байланысты мамандығына қарай жіктелу олардың топтасуы мен кең профилді қызметкерлерді даярлауды талап етеді. Қызметкерлердің кәсіби тобы тек жұмысшылардан ғана тұрмайды, сонымен қатар олар инженер-техник қызметкерлерден де тұрады. Ал соңғысы басқару мен жоспарлауды, еңбек пен өндірісті ұйымдастыруды, рухани және интеллектуалды міндеттерді орындауды қамтамасыз етеді. Алуан түрлі машиналар мен тетіктерді қолдану, тасқынды желілер мен химиялық заттарды қолдану, электронды-санау техникасын пайдалану және басқалар, сөз жоқ жаңа кәсіпті, мамандықты туғызады. Осылар арқылы ауылшаруашылығында өндіргіш күштер одан әрі дамиды. Ауыл тұрғындарының кәсіби-біліктілік құрылымының жаңаруы ішкі таптық айырмашылықтарға назар аудартады. Колхоз шаруалары өзінің әлеуметтік құрамы жағынан біртекті емес, оған белгілі бір саяси құрылым тән. Мәселенің мәні мынада – кеңес өкіметі тұсында колхозшылардың жекеменшік иесі ретіндегі теңдігі қалыптасты. Алайда бұл теңдік әлеуметтік жіктер мен топтардан (әрқайсысына және тұтас барлығына белгілі бір белгілер мен таптық айырмашылықтар тән) құралған нағыз әлеуметтік теңдік емес. Әйтсе де осы топ пен жікке тән ортақ белгілері де болды. Социалистік қоғамдағы ішкі таптық айырмашылық капиталистік қоғамдағы айырмашылықпен салыстырғанда екінші дәрежедегі сипатқа ие болды. Алайда бұл мәселе жөнінде бірыңғай көзқарас қалыптасқан жоқ. Мысалы К.П.Буслов пен В.С.Семенов ішкі таптық бөлінудің негізін табыс көлемі мен білім дәрежесіне қатысты деп түйеді. Ю.В.Арутюнян, Г.С.Ентолис, О.И.Трубицын, А.П.Харламов және басқа зерттеушілер колхоз шаруаларын еңбектің мағынасына (ой және дене еңбегіне) қарай бөледі. Ал Е.Х.Копелянның пайымдауынша колхозшылар тобының айырмашылығында еңбек сипаты жатыр, сол сияқты И.И.Бодюл кәсіби ерекшелікті меңзейді. 70-жылдары республиканың ауылшаруашылық тұрғындарының үлкен бір отрядын колхозшылар құрады. 1980 жылы колхоздарда 999,8 мың адам тұрды. Бұл – бүкіл ауылдағы халықтың 15,4% проценті деген сөз. 1959-1979 жылдары олардың саны едәуір азайды. Қарастырылып отырған уақыт (1966-1980) колхоздардың совхоздарға айналуымен сипатталады. 1970 және 1979 жылдардағы халық санағының қорытындысы көрсеткеніндей, Қазақстандағы колхозшылардың басқа одақтық республикалармен салыстырғанда үлес салмағы өте төмен екендігі байқалады. Колхозшылардың үлес салмағының кемуі олардың белгілі бір бөлігінің өнеркәсіпке, халықшаруашылығының өзге салаларына ауысуымен де байланысты. Сонымен қатар экономикалық тұрғыдан ауылшаруашылық артелдері совхоздарға қосылып, жұмысшы табының аграрлық отрядін толықтырды. Егер 1960 жылы республикада 1273 колхоз болса, 1980 жылы, олардың саны 404,4 – ке жетіп, үш есеге кеміді. Зерттеліп отырған кезең республика тұрғындарының құрамында қазақтардың үлес салмағының өсіп отыруымен сипатталады. Бұған басқа республикалардан, өлкелер мен облыстардан келетін жұмысшы күші тасқынының бәсеңдеуі де себепші болды. 70-жылдары қазақ тұрғындары арасында нәрестенің дүниеге келуі жоғары дәрежеге көтерілді, сөйтіп ауыл тұрғындарының тең жартысын жергілікті халық құрады. Енді колхозшылар қоғамдық белгілеріне қарай қалай бөлінді. Соны әңгімелейік. Қазақстанның колхозшы шаруалары, зерттеуші ғалымдар пікірінше, біртұтас тап бола тұра, өкілдері ауылшаруашылық салаларымен тығыз байланысты өзара тығыз әрекетті құрылым топтарынан тұратын төрт әртүрлі жіктен құралады. Олардың біріншісіне -өсімдік шаруашылығымен айналысатындар жатады. Саны және орындайтын жұмысының көлемі жөнінен бұлар ірі топ. Екіншісі – малшылар, олар - өндірісте жүргендердің 13-14 пайызы. Үшінші топқа қоғамдық тамақтандыру жүйесінде, тұрмыстық және сауда мекемелерінде, балалар бақшалары және яслилерінде, басқа да ұйымдарда қызмет атқаратындар жатады. Бұлар колхозшылардың 3,5 пайызы. Төртінші топ – колхозшылардың 66%-н құрайтын өндірісте жүрген белгілі бір біліктілік дәрежесі жоқ адамдар. жүктеу/скачать 2,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||