Батыс қазақстан ауыл шаруашылығЫ 1946-2000 жылдарда
АУЫЛ-СЕЛО ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ЕҢБЕК БЕЛСЕНДІЛІГІ
жүктеу/скачать 2,58 Mb.
|
| АУЫЛ-СЕЛО ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ЕҢБЕК БЕЛСЕНДІЛІГІ
Ауылшаруашылығын өрге бастыру міндеттерін орындауда және барлық агроөнеркәсіптік кешенді жетілдіруде 70-80 жылдары бұқараның шығармашылығын одан әрі дамыту басты маңыз алды. Шын мәнісінде ол адамдардың жоғары саналылығы мен белсенді әрі ақылды іс-әрекетіне сүйенді.Зерттеулер көрсеткеніндей, қарастырылып отырған уақыт ішінде республиканың ауылшаруашылығы үшін еңбектің механикаландырылуы, қоғамдық өндіріс дәрежесінің өсуі, ұжымдық еңбектің одан әрі дамуы және формаларының алуандығы, қызметкерлердің материалдық және моральдық ынталандырылуы ауыл-село тұрғындарының тұрмыс жағдайларының жақсаруы, олардың білім мен кәсіби-техникалық, мәдени деңгейінің өсуі тән сипат болды. Бұл өзгерістер сөз жоқ, салада еңбеккерлердің әлеуметтік жағдайы мен шығармашылық белсенділігін арттыруды талап етті. Бұл өндірістегі түпкі нәтижеге оң әсерін тигізетін еді. Ауылшаруашылығында ғалым-аграршылдар атап көрсеткендей, еңбеккерлердің әлеуметтік және жұмыс белсенділігін арттырудың бес дәрежесі бар: шаруашылықішілік ұйымдастыру, аудандық, облыстық, республикалық және бүкілодақтық ұйымдастыру. Ауылшаруашылығындағы жұмысты барлық озық формада жүргізген Батыс Қазақстанның шаруашылықтары 1966-1980 жылдары өнімді өндіру мен мемлекетке тапсыруда жоспар мен міндеттемелерін орындап, айтарлықтай нәтижелерге жетіп отырды. Тиімділік пен сапаның артуы, әсіресе, егіншілік мәдениетін көтеруге тығыз байланысты болды. 1966 жылы Орал облысындағы «Перм» астық совхозының ұжымы әр гектардан 100 пұт астық алу жөнінде міндеттеніп, «Егіншілік мәдениетін жақсарту және астық өнімін ұлғайту үшін социалистік жарысты өрістету туралы» ауыл еңбеккерлеріне үндеу тастады. Оны көп әріптестері қолдады. Жарысқа қосылған Орал облысы диқандары 1966 жылы - сегізінші бесжылдықтың алғашқы жылы мемлекет қоймасына 44 миллион пұт, яғни жоспардан тыс 11 миллион пұт астық құйды. Осы жылы мемлекетке астық тапсыру жоспарын 218 пайызға орындаған Ақтөбе облысының егіншілері үлкен жеңіске жетті. 1968 жылы Мартук ауданының «Красный пахарь», Киров атындағы, Ленин ауданындағы «Передовик» колхоздарына және 14 трактор-егіс бригадасына «Жоғары егіншілік мәдениеті бар ұжым» деген құрметті атақтар берілді. Осы мезгілде ақ Жайық өңірінде «Правда» газеті атындағы, «Березов», «Еңбек» совхоздары. Калинин атындағы, «Путь к коммунизму» колхоздары «Егіншілік мәдениеті жоғары» деген атаққа өндіріс пен тұрмыстағы қомақты табыстары арқылы ие болды. Әлеуметтік және еңбек белсенділігі ауыл адамдарына өз дамуында жаңа мазмұнмен келді. Бұл қозғалысқа қатысушылар шеберліктің қыры мен сыры туралы, техниканы пайдаланудың бағалы да тиімді әдістері жайлы пікір алысып, тәжірибе бөлісті. «Егіншілік мәдениет» жоғары» «Елек», «Первомай» совхоздарының, «Красный колос» колхозының (Ақтөбе облысы) «Березов», «Ащысай» совхоздары мен Тельман және Ленин атындағы колхоздардың (Орал облысы) мысалы бұл айтқанымызға дәлел. Соңғысынан комбайыншылар И.Н.Усенко, М.И.Богатырев 1968 және 1970 жылдары әр гектардан орташа есеппен 15-17 пұт астық бастырып, биіктен көрінді. Еңбек бәсекесінің ең құлаш жайған және тиімді түрі ауылшаруашылығында техниканы меңгеру, еңбектің өркениетті әдістерін үйрену кәсіби шеберлікті жетілдіру жөніндегі жарысты жандандыруға, оны жаңа мағыналы мазмұнмен байытуға себепші болды. Батыс Қазақстанда жыл сайын «Таңдаулы механизатор», «Облыстың таңдаулы шопаны», «Облыстың таңдаулы сауыншысы» деген атақтарды берудің ережесі мен шарты талқыланып, бекітілді. Осы атақты алғашқылардың бірі болып, И.Богатырев, Ю.В.Труба, М.В.Щелон, Қ.Миханова, малшылар К.Ержанов, Н.Босмағамбетов, Е.Есімов, С.Дәулетқалиев және басқалар жеңіп алды. Кейін бұлар Социалистік Ері атағына ие болды. Осылардың арасында Ескендір айрықша көзге түседі. Социалистік Еңбек Ері Есімовтің бригадасы тоғызыншы бесжылдықтың 4 жылында мемлекетке 2698,7 мың центнер қой етін тапсырып, М.Мәметова атындағы совхозға 137 мың сомнан астам таза пайда әкелді. Шыңғырлаулық Төлеуғали Нұрғалиев тоғызыншы бесжылдықта жыл сайын әр жүз саулықтан 152 қозы алып, әр қойдан 5,2 килограмм жүн қырықты, ол жоспардан тыс 1800 қозы өсіріп, бесжылдықты 84 мың сом пайдамен аяқтады. Осындай еңбек жеңісіне әр жүз саулықтан 150-153 қозы алған Еділбаев, ақтөбелік Қ.Нұрмашев, М.Маметов, Б.Ғалымов та жетті. 70-80 жылдары Батыс Қазақстандағы жастар арасында «Ауылда тұрасың екен техниканы меңгер» деген ұранмен жаңа қозғалыс қызды. Осы орайда Ақтөбе облысында 1971-1980 жылдарда облыстық Құрмет кітабына енгізілген 700 механизатор «Облыстың таңдаулы механизаторы» атағын алды. Өзара социалистік жарысқа түскен оралдық комбайыншылар А.Бобыкин, П.Погадаев, ауыл мектептерінің мұғалімдері Б.Хамзин, Ю.Овчинников егін орағында үздік нәтижелер көрсетіп, «Таңдаулы кәсіп иесі» атағына ие болды. 1971 жылдың қорытындысында Ақтөбе облысы бойынша 60 адам «Қазақ КСР – ның таңдаулы механизаторы», және «Қазақ КСР-ның таңдаулы шопаны» атағын алды. Тұрғындардың еңбек белсенділігін тәрбиелеу ісінде еңбек әулеттері жарысының маңызы зор. Батыс Қазақстанда өз қасына туған-туысқандарын топтастырған белгілі механизаторлардың, малшылардың есімдері көпке мәлім. Мысалы М.Хұсайынов пен С.Нұрғалиевтің, Н.Сковародько мен В.Зинченконың отбасылық агрегаттарын атауға болды. 1973 жылдың егін орағына қатысқан «Междуреченск» совхозынан (Ақтөбе облысы) Зинченконың отбасы (әкесі, екі баласы) бір-бірімен жарысып 700 гектар алқаптың бидайын сапалы орып бастырды. Шыңғырлау поселкісінің тұрғыны (Орал облысы) Мақсот Хұсайынов екі баласымен «Қызылкөл» совхозына барып, үш комбайнды жөндеді, олар комбайн штурвалыне отырды, сөйтіп күндік тапсырмаларын бір жарым есе асыра орындауға жетісті. Отбасылық әулеттердің ауылшаруашылық өндірісіне белсене қатысуы, әкелердің, аналардың балаларына үлгі болуы кәсіби біліктілікті жетілдіріп қана қойған жоқ, еңбек өнімділігін арттырып қана қойған жоқ, сонымен қатар кейінгі ұрпақты адамгершілік жағынан тәрбиелеуге де көмектесті. Бұл орайда тәрбиелік мәні зор кештер, кездесулер өтті. Клубтарда, мәдениет үйлері мен сарайларында ұйымдастырылған мұндай шараларға даңқты еңбек озаттары, жұртшылық өкілдері, партия, кеңес, комсомол, кәсіподақ органдарының жетекшілері келіп, кейінгі толқын алдында өз өмір жолдары туралы әңгімелеп еңбек ұжымдарының табысы туралы ой-пікірлерін ортаға салды. Жаңа еңбек озаттары құрметіне Еңбек даңқы жалауы көтерілді. 70-80 жылдары алдыңғы қатарлы малшылар мен шопандар өзара социалистік жарыс көрігін қыздырды. Орал облысындағы «Ащысай», «Қазақ КСР 40-жылдығы» атындағы совхоздардың аға шопандары Төлеуғали Нұрғалиев пен Құттығали Қодаров, «Аңқаты» асылтұқымды мал заводының, «Талов» асылтұқымды совхозының шопандары мен малшылары үлкен көрсеткіштерге қол жеткізіп, алдыңғылар отарындағы әр жүз қойдан 152 және 160 қозы алса, соңғылары табындағы тайөгіздердің әрқайсысының орташа салмағын 545 және 512 килограммен өткізді. Еңбек ұжымдары арасындағы жарыс тек қана Батыс Қазақстан аумағында емес, көршілес республикалардағы әріптестер арасында өріс алды. Мысалы Ақтөбе облысы Орынбор облысымен, Гурьев облысы Астрахань облысымен, Орал облысы Саратов және Орынбор облысымен еңбек бәсекесі, өндіріс қорытындысы жөнінде жарысқа түсті. Орал облысындағы Бөрлі ауданы Орынбор облысындағы Елек ауданының ұжымы 15 жыл еңбек бәсекесі көрігін қыздырып, көш басында болды. Осындай тығыз қатынас техниканы шебер меңгеруге, озық өндіріс әдісін игеруге, тәжірибе алмасуға жол ашты, жұмыста орын алған кемшіліктерді бірлесіп жоюға көмектесті. 1970 жылдан бастап Батыс Қазақстанның көптеген шаруашылықтары КСРО ордендерімен, медальдарымен наградталды. Еңбек Қызыл Ту орденіне «Оймауыт» (Ақтөбе облысы), «Правда» газеті атындағы совхоз (Орал облысы), «Сүйіндік» совхозы (Гурьев облысы), Ленин орденіне «Аңқаты» мемлекеттік мал зауыты, «Халықтар достығы» орденіне «Березов» совхозы, КСРО-ның 50 жылдығы атындағы қаракүл қой совхозы ие болды. Үш облыстан да бірқатар шаруашылықтар тоғызыншы бесжылдықтың қорытындысы бойынша өндірістегі жоғары көрсеткіштері үшін СОКП Орталық Комитеті мен КСРО Министрлер Кеңесінің және БЛКЖО Орталық Комитетінің «Тоғызыншы бесжылдықтағы еңбектегі ерлігі үшін» және аталған органдардың Ауыспалы Қызыл Туын жеңіп алды. Мұндай мысалдарды көптеп келтіруге болады. Әйтсе де осындай жетістіктермен бірге күн тәртібінде шешуін күтіп тұрған проблемалар жеткілікті болды. Негізгі айналым қоры жұмыс күшімен ауылшаруашылығын қамтуда, негізгі өндіріс құралы-жерді, оның құнарлылығы мен орнын анықтауда, ауданаралық аймақ, шаруашылықішілік үлестерді дұрыс белгілеп, дұрыс пайдалануда, шаруашылық басшылары мен мамандар тарапынан ғылыми негізделген, терең ойластырылған басшылықтың әлі өмір талабынан кем жатуында елеулі кемшіліктердің бар екені анық еді. Социалистік жарысты, міндеттер мен шарттарды орындауға еңбекшілерді ұйымдастыру олардың еңбек белсенділігі мен шығармашылдық, өнертабыстық қабілетін тәрбиелеу, кәсіби шеберлік пен тұрмыс мәдениетін жетілдіру әлі де болса ауыл-село тұрғындарының басты, шешілуі тиіс өзекті мәселелері болып қала берді. жүктеу/скачать 2,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|