Батыс қазақстан ауыл шаруашылығЫ 1946-2000 жылдарда
АУЫЛДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫ: ПРОБЛЕМАЛАР МЕН ҚИЫНДЫҚТАР
жүктеу/скачать 2,58 Mb.
|
| АУЫЛДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫ: ПРОБЛЕМАЛАР МЕН ҚИЫНДЫҚТАР
Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешеніндегі экологиялық проблемалар 60-80 жылдары адамзат қоршаған орта жағдайының кенеттен төмендеуі, кең ауқымда табиғи ресурстардың тартылуы сияқты проблемалармен бетпе-бет келді. Бұл проблемалар біздің республикамызды айналып өтпеді, тіпті оның батыс аймағына оның ішінде аграрлық секторға да, әлеуметтік-экономикалық салаға да есепсіз зор зардап әкелді. Табиғатты тиімсіз, экстенсивті техника арқылы пайдалану, ведомстволық үстемдік, табиғи ресурстарды мемлекеттік бақылаудың әлсіздігі экологиялық шиеленістің бір объективті себебі – осы. Қазақстандағы, әсіресе аграрлық сектордағы бұл орайдағы қордаланған мәселелер ұйымдастыру және әлеуметтік сипаты жағынан кешенді міндеттер жүктеді. Сондықтан республикалық экологиялық қордан қоршаған ортаны қорғау жөніндегі Қоғамдық Комитетті құру ретінде қаржы бөлінді. Сонымен 80-жылдардың ортасында республикада 1400-ден астам бақылау постылары, оларда 8472 қоғамдық инспекторлар жұмыс істеді. Табиғатты қорғаудың бір әдісі - тұрғындар арасында бұқаралық-үгіт жұмысын жүргізу. Осыған байланысты республика бойынша жұмыс істеп тұрған «Табиғат» халық университетінің бағдарламасын облыс жұртшылығы оқып үйренді. 1989 жылы халық депутаттары Батыс Қазақстан облыстық Кеңесі 1989-1990 жылдарға және 2000 жылға дейінгі уақытқа арналған облыстық «экология» кешенді бағдарламасын қабылдады. Келесі жылдары облыс кәсіпорындарының, ұйымдар мен мекемелердің экологиялық қауіпсіздігін кешенді зерттеген нәтиже бойынша Батыс Қазақстан облыстық экологиялық және биоресурстар басқармасы қаулы алды. Осы қаулы негізінде 812 тексеру, 111197 ереже бұзу анықталып, 186 лауазым иесіне 56360 теңге айып пұл салынды, 41 объект тоқтатылды, 4 іс прокуратураға берілді, 5 кәсіпорынға айып санкциясы жарияланды. 60-жылдардың екінші жартысынан бастап, батыс аймақтағы көптеген аудандарда су көздері сарқылуға бет алды, судың сапасы төмендеп, бірқатар су қоймаларындағы гидрогеологиялық, биологиялық, тұз қалпының бұзылуы ерекше байқалды. Әсересе, сол кезде жұмыс істеп тұрған Орал-Көшім, Қарғалы және Амангелді суландыру жүйелері тасымалдаудан және басқа себептерден судың 15%-н жоғалтты. Қолданылған шараларға қарамастан топырақтың тұздануы мен батпақтануы, жануар мен өсімдіктер дүниесінің жүдеуі, ауа-райының өзгеруі, даланың сортаңдауы мен қуаңдануы тоқталмайтын үрдіске айналды. Батыс Қазақстандағы 4,6 млн гектар ауылшаруашылық дақылдары егістігінің 58%-і ғана 1980 жылы жыртыс алқабы болды. Бұлар негізінен далалық, жартылай шөлді және шөлейт аймақтарда орналасты. Оның үстіне бұл жерлерге жел эрозиясы үлкен зардабын тигізді. Колхоздар мен совхоздардың басым көпшілігі топырақ қорғау технологиясының мүмкіндігін толық пайдаланбады, далалық жұмыс дер мезгілінде аяқталмады, шаруашылықтар еңбек және материалдық-техникалық жабдықтармен жеткілікті мөлшерде қамтамасыз (70%) етілмеді. Қарастырылып отырған кезеңде «Жеміс-көкөніс», «Жеміс-жидек» (Батыс Қазақстан облысы), «Пригородный», Пацаев атындағы (Ақтөбе облысы), «Первомай», «Теңдік» совхоздарында (Гурьев облысы) топырақтың құнарлылығын сақтау арқылы экологиялық жағынан таза, балалар мен диета тамағы үшін нәрлі өнімді өндіру жөнінде игі қадамдар жасалды. 60-80 жылдары «қырғи-қабақ соғыс» шиеленісінің және жаппай қаруланудың күшеюінің соңы Семей және Капустин-Яр әскери алаңдарында ядролық, атом және басқа да жаппай қырып жоятын қару-жарақты сынауға әкеліп соқтырды. Осы тұста полигонды, әртүрлі әскери объектілерді ұстау мақсатында 18 млн. гектар қазақ жері пайдаланылды. Қазақстан бойынша полигондарда 500 ядролық жарылыс болды. Сынақ құрылғылардың ажал сепкен уытын мыңдаған адам тартты. Онмыңдаған тұрғын кемтар болып қалды, тіпті келер ұрпақ өміріне де сынақтардың кері әсері әлі сезіледі, жерасты сулары уланған. Полигонға жақын орналасқан мал азығының құрамында иод, цезий басқа да улы заттар мөлшері көп. Тек Семей облысында онкологиялық (қатерлі ісік) ауруына ұшырағандардың саны 1975-1985 жылдары 7 есеге дейін өскен. Балалардың тууы азайып, адамдардың өзін-өзі өлтіруі өршіген. Семей полигонынан басқа жерлерде (27 орында) әртүрлі қуатта ядролық жарылыс болған. Ең қайғылы үлес жаппай қырып жоятын қаруды 17 рет сынаған Атырау облысына тиеді. 8 ядролық жарылыс Ақжайық өңірінде, қалғандары Ақтөбе, Ақмола, Оңтүстік Қазақстан облыстарында болды. Ғалымдардың, мамандардың мәліметтеріне сүйенсек, бір ғана Нарын құмы аймағында 29 ядролық жарылыс, ал оның 19-ы жер астында, 10-ы ауада сыналған. Сонымен бірге аймақта 159-ы қарулануға алынған 179 әскери қару-жарақ үлгісі сынақтан өтіп, орта және жақын қашықтықтағы 619 ракета жойылған. Осылайша ауаға (атмосфераға) отыз мың тоннаға жақын жоғары улағыш қауіпті заттар шығарылды. Сынақ алаңдарына жақын жерлер радиация сәулелерімен, радионуклидтермен, ауыр металл сынақтарымен, улы заттармен мықтап зақымданған. Атырау облысындағы Тайсойған аумағы Капустин-Ярдың жалғасы болып табылады. Батыс Қазақстан мен Санкт – Петербург ғалымдары бірлесіп, мұнда топырақтың, өсімдіктің, су көздерінің ракета отынының улы заттарымен, ең алдымен гептилмен (қауіптің бірінші тобына жатады), таллимен, күшәладан әлдеқайда күшті улы заттардан зардап шеккенін дәлелдеді. Азғыр ядролық полигоны да Ресей Федерациясының атом орталығына қарайды, бұл күнде ол «Балқұдық» ұжымдық шаруашылығында (Атырау облысы), Капустин-Яр сынақ алаңы құрылғанға дейін ол Орда ауданының аумағына кірді. 1966-1977 жылдарда мұнда 17 жерасты жарылысы болып, ауаға 10 млн. кюри радиоактивті зат шығарылды. Бұл 1986 жылғы Чернобыль апатындағы зиянды заттармен тең. Ауаның ядролық, химиялық бүлінуі қоршаған ортаға, табиғатқа, жануарларға кері әсерін тигізіп, тұрғындардың ауруын асқындыруда, адамдардың түбіне жетуде. Ракеталардың, самолеттердің танкілердің, әртүрлі техника бөлшектерінің қалдықтары суда еріп, езіліп, топырақтың құнарлы қабатын, ормандарды уландырып отыр. Азғыр тұрғындарының денсаулығы нашар. Атырау облысындағы Қызылқоға ауданында 1986-1989 жылдары 900 адам қан ауруына шалдықты. 1989 жылы 70 ана мезгілінен ерте босанды, 61 бала дүниеге жарымжан болып келді, аналардың 90%-і – анимия, 60 жаңа туған сәби ана сүтін алмаған. 80 жылдардың аяғында 266 адам қатерлі ісік сырқатынан қайтыс болып, 20 жас адам өзін-өзі өлтірген. Батыс Қазақстан облысындағы Орда ауданында да тап осыған ұқсас жай. 1980-1989 жылдар аралығында сынақ зардабынан нерв жүйесі ауруы – 48 есе, құлақ ауруы – 20 есе, асқазан жарасы – 11 есе, жүрек ауруы – 10 есе, бүйрек ауруы – 6 есе өскен. Зардап Жаңақала ауданын да шарпыған. Осы жылдар ішінде адамдар өлімі 2 есе артқанын зерттеулер көрсетіп отыр. Істің шын мәнісінде Батыс Қазақстан атом қаруы сыналған 45 жыл ішінде ядролық апат аймағына айналды. Зардаптар мөлшерін әлі ешкім түпкілікті анықтап болған жоқ, оның қашанға дейін созылатынын ешкім білмейді. «Сынақ алаңдарындағы экологиялық жағдай туралы» Батыс Қазақстан облыстық қоғамдық «Нарын» қозғалысы атынан Қазақстан Республикасы Министрлер кабинетіне кезінде хат жолданып, онда радиактивтік уларды жою жөнінде нақты шаралар алуды, белгілі мөлшерде қаржы бөлуді талап еткен. Аумақ халқы экологиялық апат аймағында тұрғандықтан Республика Парламентінен ядролық жарылыстардан, химиялық ластанудан, Капустин-Яр сынағынан залал шеккен ел тұрғындарын әлеуметтік қорғау туралы заң қабылдануын сұрайды. жүктеу/скачать 2,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|