Ббк 84 (5К;аз) б к азыбек Би Келд1бек лы

3 8. Толснпт ез камкорынын (хан, улыс султаны) 6ip айтканынан 
калмай эскери жорыкка. сапарга, тапсырмага шытута м1ндетп.
39. Телецгггтер ез камкорынын шаруашылытына колкабыс 
етуге мшдетп.
40. Телецпттердщ етнпшш хан мен султан карсылык жасамаса 
билер карауына карсылык жоц.
41. Телецпттердщ ез камкорын тастап не езге елдщ хан, улыс 
султанына не болмаса казактын руына косы луга хакысы бар.
42. Телснпттср ез малына тере тацбасын салады.
43. Кулдар-кундер не тутцынга Tycin. не сатылып алынтан 
адамдар.
влардьщ казак болмауы - басты шарт.
44. Казактын сунит-мусылмандарды кул-кунтс айналдыруга 
хакысы жоц.
45. Кул (куц) - куэл1кке (айгацца) тартылмайды.
46. Кул (куц) - ез песшщ устшен билер алдына шагым жасауга 
хацысы жоц.
47. Кул (куц) - ез жасаган цылмысы уппн жауап бермейщ, 
оныц жасаган цылмысына neci жауап беред1.
48. Кулды (куцщ) жазалау мелшер1н neci шешед1 (цулац кест1 
цул). Кулдыц (куцшц) цуны цудай алдында сураусыз, neci елт1рсе 
де, оган ешим ктно арта алмайды.
49. Иесшщ (бай, султан, хан) цулды (кущц) айыпца (цул 
бастаган тогыз), жасауга (куц бастаган жасау - туйешц басын 
жетелеу), бэйгеге 
Tiryre 
т.б. шсксп мумюнд1п бар.
50. Heci цул мен кунд1 азат етемш десе ез ерюнде (азат цул).
51. Егер 6ip цазац езге цазацтыц не жуйр1к тазысын, не цыран 
бурктн кездейсоц елт1рсе, оныц цунына цул-куц усынуга epiicri.
52. Азат цул ерюн цазац руынан цыз алып, сол руга сщсс. оган 
ру жэне оныц бш жауапты.
53. Азаттыц алган цулдыц баласыныц ерюн цазац азаматы 
хацы бар.
54. Егер цулды (кущц) азат ет1п жэне асырап алам десе, ол 
адамга ешцандай шектеу, айыптау жоц.
55. 0зге елден келш (саудамен, молдалыцпен, хатшылыцпен) 
цазац арасына слнген адам - шалацазац атанады.
257

56. Шалаказактын хакысын сол ру коргайды. Егер ол урльщ 
жасап, есе бермесе, даугер жак сол рудыц аксакалы, бшнщ малын 
куып алуга хакылы.
57. Ру коргамаган немесе “жан беретш” адам табылмаган жаг- 
дайда шалаказактыц OMipiH калай шешуд1 даугер жак 03i бшедг
Карым-катынас
1. Егер улыс султанын кара казак сезбен жэб1рлесе - 6ip тогыз 
(султанныц беделше карай: к¥л бастаткан немесе туйе бастаткан, 
немесе ат бастаткан).
2. Егер улыс султанына кара казак камшы кетерсе “ушрмен 
уш тогыз” айып салынады.
3. Султандардыц ез 1ппнде улкенш жэб1рлесе, “ат-тон” айып- 
пен шешшедг
4. Егер султан бид1 сезбен жэб1рлесе, ел алдында кешу отшсдк 
ал камшы кетерсе колындагы камшысын бередг
5. Егер бид1 кара казак баласы жэб1рлесе - 6ip тогыз, жумсаса
- ей тогыз айып салынады.
6. Элеуметпк жагдайы катар адамдар 6ip-6ipiH ренжлтсе ел 
алдында KeinipiM сурап б теед г Егер ел алдына шьщкысы келмесе 
гана би юппеше 6ip тогыз немесе ат-тон айып кеседг
7. Егер куштшщ 6ipi нашар адамды ренжггсе би алдында 
“азусыз ат, жисксп тон” беред1 (6ip кой, 6ip байлам мата).
8. Эйел адамды ренжггкеш ушш (сезбен, колмен) элеуметпк 
дэрежесше карай айып теленед1 (ат тон - ушр1мен уш тогыз).
9. Эйел адамныц немесе баланыц устшен айтылган арызды 
би кабылдамайды (казак салтында, дурыс еркек эйелмен, баламен 
байланыспайды).
10. Егер ею адамныц арасындагы жанжалда 6ip жагы жаракат- 
танса, оныц емге кеткен шыгынын юнэл1 жак етейдг Оган коса 
айыбын бередг
11. Сырттан айтылган сез уппн билер ешюмд1 айыптамайды.
12. Ата-анасына, ауылдыц сыйлы улкенше карсы келгещц кара 
сиырга Tepic мшпзед1 де, ауыл аралатады.
258

13. Едщ басына кетерш аттандаган жэне жалган хабар тараткан 
адамдарды (ерт, каскыр. су таскыны т.б) журт алдында камшымсн 
сабайды жэне 
eTipiKini 
атайды.
14. Жиын-той, ас беру кезвде елдщ шыркын бузган адамды ас 
немесе той иесшщ пайдасына деп кылмысына карай айып (ат-тон) 
тарткызады. Ондай адамды “жиын бузган тентек” дейд1.
15. Ауылга жайшылыц уакытта ат койып келген адамды 
“ауылга ат жупрту” ат-тон айыпка тартады жэне сабайды.
16. Ауыл кешш келе жаткан уакытта кошке карай ат кою улкен 
кылмыс болып есептелед1 (кошке тию). Егер оны кеш устшдсп 
жауынгерлердщ 6ipi атып 

жүктеу/скачать 5,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: