Ббк 84 (5К;аз) б к азыбек Би Келд1бек лы
ip-aK рет Актабан шубырынды кешкен боп кершедк BipaK
жүктеу/скачать 5,8 Mb. Pdf көрінісі
|
kazybek
| 6ip-aK
рет Актабан шубырынды кешкен боп кершедк BipaK тарих шындыгы баскаша. Калмак жагы ко нто ж i сайлап, 1635 жылы Жоцгар хандыгын курганнан бастап, 03i улкен булшке Tycin 1757 жылы шурппттен толык кыргындауга ушыраган уакытына дешн казак жерш алу максатында он уш рет согыс ашкан. «Бейбп- елде береке бар» д с в д казак даналыгы. Беймазалыгы мен согыскумарлыгын корсеткен калмак будан ез1 де опа таппады, озгеге де тыныштьщ бермедг Акыры Абылайды басшылыкка алган казак жасактары, Эздембай сал айткандай: Цалмацты Сарыарцадан цуып шъщты, К,азацтыц батырлары болды мъщты. Неше ер шэшт болып ел шыгындап, Цалмацты цара двцге цуып шыцты. Цалмацты цуып шыцты Сарыарцадан, Цалмацтар айырылыпты бас цалцадан. Цалмацты Сарыарцадан цуып шыгып, К,азацтыц гшкг mepi 6ip тарцаган. Будан одсмк будан артьщ керкем opi шынайы айту киын. Курбангали Халид жазады екен: - «EciM хан улы Жоцпр хан, оныц улы Тэуке хан 6ip эйелден жеке. Муныц улы Болат хан, улы Эбшмэмбет хан, улы Эбшпешз хан кызыл тулы терелердщ бабасы. Жэцг1р ханныц екшпп эйелшен Аула, Баки деген е й ул болып, Ауладан Абылай хан туган. Жас кезшде жау колына Tycin, тагы 6ip шапкыншылыкта казак колына Tycin, уйсш Теле бидщ туйохпа болып журген. Содан соц туысы Болат хан ез колына алган да, соцынан Болат баласы Эбшмэмбетке Кызыл ту 6epin, ез орнына койып, Абылайга жасыл ту 6epin, кейб1р тайпаларга басшы койган. Соцынан Абылай хан ез кабшет1мен Орта жуздщ бэрше, ¥ л ы жуздщ кебше, Kimi жуздщ б1разына ие болып, жалпы тере атаулыдан басым келген себепп, уш жуздщ ханы атанган. Бшет 1 ндер осы уш тудыц oopi (Ондан тукымы ак тулы Орыс ханнан дейщ (XIV г. «Магынасына карай орданы есеп- 162 ке ала отырып Сарай хандары кызыл ту (Жошы тукымы), Шагатай эулет! а к ту, Угсдсй эулет! кек тумен дараланады. Кешннен бул жагдай умыты лган». Казак жагы, косын алып, жасак курып Сарыарканы жаудан бо- сатты. Калмак Сарыаркадан ауганда жерд1 елецмен жоктап айткан зары бар дейд1. Тамак сурап жылаган баласына айтканы мынау дейдг Сорцара, Суртыц бар ма, Свлелеп жайган етщ бар ма? Квнек, Толагайыц бар ма, Кенекте турган цымызыц бар ма? Соркара, Сурты дегеш Сарысу мен Нураньщ аралыгындагы Кулацетпес пен Yшкел езеш бар. Сол мандаты жер аты. Конек, Толагай дегеш Сарысу бойындагы тебешц аты. 0зге жерден малдьщ су п мен e ii куш п, куаты болады, алтай, карпьщ казагы Тшолк Токтамбет деген хальщтьщ жайлауы мен кыстауы екен. Казак жерш босатып кеткен калмак: Ест, Elypa - ею су, Ецкешп онан бетщ жу. Eipiff - шекер, 6ipiff - бал, Elau6ipifjdi айтайын, - деп айтады екен жерд1 жоктау зарында. Mi не Сарыарканы да 6ip кезде калмак иел1к етпек болып, бул жер жау коластында болган. Казак шсжчрссшдсп рулардьщ конысы туралы, ел жайы мен жер жайы, шаруашылык туралы айтылган шыгарма мэл1мет1не гана суйешп, ел, жер тарихын аньщтап жазуга болады, - дейд1 Максат Алпысбес. Мысалы, Ecin-Hypa TOniperi бурынгыдан нег1з1нен Орта жуз аргын, кыпшак, керей руларыньщ отырган коныс орыны. Сол аталардан шыккан кариялардьщ айткан тарихи улп сездер1 аркылы осы жердщ казакка байланысты откешн айта аламыз. Ал ресми кужаттар, орыс отаршыл бил1к орындарыньщ жасап калдырган жазба ресми хат-кагаздары сол шеж1рел1к мэл1меттерд1 дэйектеп отыруга пайдалы. 163 Казыбек баланыц ер жетш, он терт жасында езше nip туткан устазы улагатты тобьщты Энет бабац болса керек. Бул туралы ел аузында сакталган тамаша ацыз бар. Энет баба мен Казыбек б ид in кезде су i былай болган екен деседг «Баягыда, 1680 жылы Тобьщтыныц бш 1юм гуламасы Энет бабац деген Kici Букардан окып. он е й фэн гылымын 6iTipin, б ш м алыпты. Ел кесем1 болар Казыбек бала осыны ecrin, OK'cci Келд1бектщ уйгарымымен Энет бабацнан казактын есю жолын opi шаригат жолын уйренемш деп к с л т . 6ip жаз жанында болып, есю жол мен шаригат уйренш, куз елше кетерде Энет Бабамен кош ай- тыса к с л т. мына сезд1 сурапты: - Баба! Дуниеш не бузады? Кунэ неден шыгады? Сонда Бабац ойланып отырып айтыпты: - Шырагым, «акм» деген сез арапша уш spin, соны ею рет айт- са - алты spin, (акм, акм) болады. Сол алты spin «алты» сездщ бас opini. Олар мыналар: эйел мен алтын, кек пен ксжлр (жалкау). мактан мен мансап, сешц сураган уш сезщ нщ Tyoi «акм» деген 6ip сез. Балам, осы «акм» дегенде жаттап ал, балам! Адам осы алтауы- на кызыгып дуниеш де бузады, ардан да, адамдьщтан да айырыла- ды, кунэга да батады, - депп. Энет бабац мен бала Казыбек арасындагы сурак-жауаптан 6i3 оны терец ойлы сез me6epi екенш керем1з. Би мен баланыц нспзп толганган м эсел еа казактын эдеп-гурып зандарыныц ережес1 мен шаригат тор-пбшщ арасындагы карама-кайшылыктьщ алдын алу, сксу1н уйлест1р1п жчбсру сдк Бул - болашак ел кесем i Hi и он терт жасында алган сабагы ед1. XVII гасырдыц аягында эз Тэуке хан заманында Каз дауысты Казыбек Орта жузге Тебе би болып журген кез1нде казак журты бас- шысын «Эм1р» немесе «Бек» деген екен. Бул ею сездщ 6ipiHinici - буйрьщ, ал eKiHinici - атак-дэрежеш б1лд1рет!н сез, екеуще сыпайы емес. Хан кснссшдс ел жиналып, эз Тэуке хан: - «Ел басшысын не деп атауымыз керек»? - дегенде, Казыбек би «Эюм» деп аталсын дейд1 жүктеу/скачать 5,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|