Ббк 84 (5К;аз) б к азыбек Би Келд1бек лы
K im i жуз ж ш т- тершщ екюшщ 6 ip i
жүктеу/скачать 5,8 Mb. Pdf көрінісі
|
kazybek
| K im i
жуз ж ш т- тершщ екюшщ 6 ip i батыр болгандыгы, кез-келгеш кальщ жауга именбей K ip eiim oopiM nrc мэл1м. Калыц калмакты Мугаджар та- уына такаганда аты ацызга айналган «Касиетп агашка» жетюзбей токтатыпты. Бул согыс, сонымен коса, «Актабан шубырынды» кыргынын токтаткан алгашкы жещс болып, ортагасырльщ казак тарихына енд1. Сонымен, «Актабан шубырынды, Алкакел сулама» деп, атал- ган бул Kaeipeiri кеш казак жадында мэцг1л1к сакталды. - «Энет бабаныц кешке epin журе алмай тебе басында калгандыгы, он алты улды Т1лсу1мбстт1ц (Аргын Кул1кт1ц 6ip атасы) кырылып, жойылгандыгы сеюлд1, сол кундерд1 калай умытып, естен шыга- рарсьщ», - дейд1 тарихшы Максат Алпысбес. Басы eii болып, он алты баласы калмактан кыргын тапкандыгы (Бул арада МэшЬур Жуслп езш щ жет1нш1 атасы TineyiMOCTri айтып отыр) журт аузын- да эцпме болып калды. Сондыктан, Аргынныц Бес Мейрам, Т о б ь щ т ы , Канжыгалы эулет-аталары казак пен жоцгар арасында жуз жылдан аса уакытка созылган узак 9pi ауыр согыстыц бар ауыртпалыгын басынан етксрдк ел кесем1 - Ер Казыбек би сол согыстыц Колбасшысы бол ды. Ал, Казыбек б ид in жанында канжыгалы Бегембай гана болган. Баскадай «Актабан шубырынды, Алкакел сулама» деген болган жок, дсйд1 Баянауыл, Каркаралы ещр1шц кенекез кариялары. Б у п н п жазушыныц oopi бул окиганы ез же pi ндс болган кылып, ез елi ндс болган кылып, ез атасыныц басынан кешкен кылып кер- 155 сету ге тырысып жур. «Каратаудыц басынан кеш келедЬ>-нщ кеп нус калы болуы осыдан. 1718 ж. Тэуке хан кайтыс болганнан кешн жоцгар шапкыншылыгы бурынгыдан да удейтусп. Сонымен катар, ел шпнде тере урпактарынан шыккан хандар мен султандардыц хан тагына таласу озбырлыгы Казак хандыгыньщ 6ipxriri мен саяси-когамдык жагдайын оларстп. Соньщ непзшде 6ip орталыктанган хандьщ ыдырап, эр кайсысы жекелеген ¥лы Жуз, Орта Жуз жэне Kimi Жуз хандыктары пайда болды. Сейпп, Казак eni «Актабан шубырынды, Алкакел сулама» нэубетшен улкен куйзслюкс ушырады. Алайда, мунымен жоцгар шапкыншылыгы тиылмады. 1731ж. Kimi Жуз Ресейдщ бодандыгын кабылдады, ¥ л ы Жуз жерш 1735 ж. Жоцгария хандыгы басып алып, езш щ саяси билш н орнатты. Нэтижесшде, улттьщ тэуелсгздп< жолындагы курестщ бар ауыртпалыгы Орта Жузге тустк Осы кезенде аскан батырльщ ка- бшетсмен Абылай султанныц аты шыкты, ал Казыбек би колбас- шылык жэне хальщтыц жалпы патриоттык куресшщ накты кесем1 болды. Сол кезде гi тарихи окигалар карапайым хальщ ортасынан шыккан Келд1бекулы Казыбекп ез дэрежесше кетердг Сонымен 6ipre Казыбек би бейб1т O M ip уппн курескер дипломат та болды. Ол Ресеймен ею арада туракгы карым-катынас орнату ниетш колдады. Экесш щ бул ниетш оныц есиет1 ретшде кызы Камка жоктауында: «Осиет цылдыц цазацца: Сарыарца болсын цонысыц, К,алмац, сартпен жауъщпа, Болмасын, — дедщ, жумысыц. Онераз вскен ел едщ, Eipey саган жау болса, Паналауга жарайды, Мынау Kopiui орысыц, Орыспенен жауласпа. Есщде болсын бул iciM.h> - деп бекер жырламаган (А.Байтурсынов. Кврсетшген ецбек..., 153 б.). 156 Каз дауысты Казыбек кезшде атакты беделд1 билердш 6ipi болды. Ол Тэуке хан, Эбшмэмбет, Сэмеке, Абылай хандардьщ тусында ел камы ушш. ел коргау iciHe белсене араласты. Эйтеке, Теле бимен т1зе коса отырып жоцгар шапкыншылыгына карсы KypecTi уйымдастырды. Казак хандыгыныц Россияга косылуын жактады. Ал, Кытай императоры 6ipiry мэселесш койып, елппсш жлбергенде. онын усынысын кабылдамай тастады. Жоцгар шабу- ылы кез1нде казактьщ 6ipa3 беделд1 idcLiepi жэне Абылайханныц 63i колга Tycin калганда босатып алуда кеп куш жумсап, оларды азат етп. XVII-ini гасырдыц соцгы мен XVIII-mi гасырдыц басын да казак елшщ акыл пдсгсндс табатын нысанасы - Каз дауысты Казыбек едг Ол - Салкам Ж эцпр елген соц (1652 жыл), ыдырап кеткен казак мемлекетш кайта курып, оныц саяси кундылыктары мен курылымдык касиетш кайта жацгыртушы ел басшысы. Ею гасырдыц жапсарында (XVII-XVIII г.г.) тагдыры тэлкекке Tycin турган казак елшщ жаца зац жобасын жасап, оны Тэуке хан биле- ген казак мемлекетшщ кукьщтьщ тугыры есеб1нде eMipre юрпзген жан. Каз дауысты Казыбек казак-калмак, казак-кытай, казак-орыс арасындагы карым-катынастардыц XVIII гасырда ел пайдасына ш еш ш п, бейб1тшшктщ кеп ш болуын камтамасыз еткен дацкты мэмлегер. XVIII гасыр тарихындагы бпгс белгш атаулы окигалардыц кай-кайсысы болса да Казыбектщ катысуынсыз етпеген. Казак елшщ. оныц езге мемлекетпен карым-катынас идеологиясыныц езеп - Теле, Казыбек, Эйтеке билердщ, Сэмеке, Эбшмэмбет, Абы лай тэрпд1 хандардьщ акыл-кецеспен, ынтымакпен кабылдаган пэтуа-бтм1. Казак елшщ арыстан азаматтары кашанда улы максатты жога- ры коя бшгенш Каз дауысты Казыбек би айткан мына 6ip тол- гаудан да керем1з. Адам арасындагы дау-жанжал, ашу-решш Ke6i- несе кызганыштан, есек пен eri pi к. гайбат сездерден болатыны мэл1м. Казыбектщ езше кастьщ ойлап, оныц беделшщ асып бара жатканын кызгангандар ез агайындарыныц арасындада болыпты. Б1рде Казыбекке куш керсетпек болган агайындарыныц iciHe ыза 157 болып, озшщ кенже imci Бодене батыр бауырларына кылыш ала умтылыпты. Казыбек imcffl токтатып: - Шырагым, 6ip колын урыс бастаса, екшпп колын арашашы болсын. Ашу-душпан, акыл-дос. акылына акыл кос. Жауга сктгер каруынды жакынына алтсмс! - депп. Осы окиганы кез1мен Kepin турган агайындары мен жиналган халыкка карап, Казыбек баба- мыз былай депп: жүктеу/скачать 5,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|