Бекітемін физика, математика және ақпараттық технологиялар факультетінің деканы Асанова Б. 2021 ж. Жалпы физика курсы модулі механика

2.5.1. Сызғыштың көмегімен сымның диаметрін 5-10 рет өлшеңіздер. Өлшеудің орта мәнін =0,95 болғандағы кездесоқ қатенің d ықтималдық мәнін, өлшенген шаманың салыстырмалы қатесін табыңыздар.

Дененің ұзындығын өлшерде оны А₁В₁ жақтауларының арасына, жақтаулар денеге жанасатындай етіп орнатады да, қозғалмалы жағын С-қысқыш арқылы бекітеді, сосын есептеу жүргізеді, тұтас миллиметрлік шкаланың нольдік бөлігінен нониустің нольдік бөлігіне дейін есептеп алынады. Оның санын N деп белгілейік. Бірақ шкаланың N-ші бөлігі мен нониустың нолінің арасында ұзындығы X саңылау қалуы мүмкін. Осы саңылаудың шамасы нониус көмегімен анықталады. Нониустың шкаласы, оның m бөлігі негізгі шкаланың m-1 бөлігіне тең болатындай етіп құрылған, яғни нониустың бір бөігінің құны негізгі шкаланың бір бөлігінің құнынан а-в шамаға қысқа болады. Мұндағы а – негізгі шкаланың бір бөлігінің құны, в-нониус шкаласының бір бөлігінің құны, N-шкаланың нольдік бөлігінен нониустың бөлігіне дейінгі бөліктер саны. Осы айтылғандардан:

Егер нониуста 10 (m=10) бөлік болып және негізгі шкаланың бір бөлігінің құны 1 мм (а=1 мм) болса, онда нониустың дәлдігі 0,1 мм болады. Егер m=20 болса, онда = мм=0,05 мм. Саңылаудың шамасы X-ты табу үшін, тұтас миллиметлер санын анықтағанан кейін нониус шкаласының нешінші бөлігі негізгі шкаланың кез келген бір бөлігіне тура келіп тұрғанын табады. Егер нониустың бірінші бөлігі шкаланың N+1 бөлігіне дәл келсе, онда X=a-b= , ал егер нониустың екінші бөлігі негізгі шкаланың N+2 бөлігіне дәл келсе, онда X=2(a-b)=2 . Жалпы жағдайда X=(a-b)k= k, мұндағы k – негізгі шкаланың кез келген бір бөлігіне тура келіп тұрған нониус бөлігінің номері. Демек өлшейтін ұзындық тең X=N+ k.