Пикельдеуден кейінгі жартылай фабрикаттарды

Пикелдің және жартылай фабрикаттардың рН-ын анықтау үшін ерітінді индикаторын немесе қағазды индикаторды қолданады. Ерітінділердің рН-ын дәл анықтау үшін рН-метрлердің әртүрлі конструкцияларын (патониметрлер) қолданды.

Индикаторлардың көмегімен ерітіндінің рН-ын анықтауды былайша жүргізеді: шыны түтіктерге 10 см жуық саналатын сұйықтықты құяды да , олардың әрқайсысына 2-3 тамшыдан индикаторларды қосады. Тәжірибені, қашан сұйықтық бір индикатормен қышқылдың, соның жанында тұрған индикатормен сілтілік реакциясын бергенше жүргізеді. Мысалы, егер сұйықтық бромфенол көк бойынша сілті, ал метил қызыл бойынша қышқыл болса, онда оның рН-ы 4,1 мен 5,1 арасында болады, дәлірек айтқанда рН 4,5 шамасында болады. Ерітінділердің рН анықтау кезінде қағаз индикаторларды сыналатын сұйықтыққа малады, содан соң қайтадан алып қағаздың түсін белгілі рН-қа сәйкес келетін эталонның түсімен салыстырады.

Жартылай фабрикаттың рН-ын анықтауды былайша жүгізіледі. Жартылай фабрикаттың, әдетте барынша қалың және тығыз бөлігін кеседі де кесіндіге бірнеше тамшы болжам сәйкес келетін индикаторды тамызады. Индикатордың бергі түсі арқылы, кесіндінің рН-ын анықтайды. Мысалы бром крезолды жасыл индикатордың мүйізді ірі қаранын терісінің кесіндісіне пайдаланған кезде, кесінді сарғыш-жасыл түске боялуы керек. Ал кесіндінің ішкі бөлігі көк түске боялса, онда ол оның жеткіліксіз пикельденгендігін білдіреді. Жұмысқа арналған сұйықтардың рН-ын әмбебап индикатордың көмегімен анықтауға болады. Ол мынадай заттардан дайындалады:

Түбі жалпақ фарфорлы ыдысқа 0,5-1 см³-ге жуық сыналатын сұйықтықты енгізеді де, 1-2 тамшы әмбебап индикатормен мұқият араластырады, содан кейін бояудың өзгергенін оңай байқау үшін, ыдысты жайлап қисайтады. Ыдыстың түбінде қалған сұйықтың бояуының түсі арқылы рН-ын анықтайды.

Әмбебап индикатор рН-2 болған кезде қызыл, ал 4 болса сарғыш, 6-да сары, ал 8 болса жасыл, 10-да көк түсті береді. Аралық түстер рН-тың аралық мәніне сәйкес келеді. Жартылай фабрикаттың рН-ын дәл анықтау үшін рН-метрде оның хлор калийлік сығындысын (вытяжкасын) өлшейді. Бұл үшін 5 г жуық майдалана кесілген жартылай фабрикатты үйкелген тығыны бар шыны ыдысқа салады да, 100 см³ 0,1 н. калий хлориді ерітіндісіменен өңдейді. Әлгіні қайта-қайта шайқап 4 сағаттан кейін анықтауды жүргізеді.

23-лекция

Майлау үрдісі
Теріні қандай әдіспен өндесе де, оны жұмсақ және иілгіш болуы үшін майлайды. Майлаудан кейін терінің тін талшықтарының желімденуі тоқтап, созу оңай жүреді. Сонымен қатар, терінің ылғал ұстамдылығы артады. Майлауға арнайы дымқылдағыш ертінділер дайындалады, мысалы:

1. 1:1 қатынаста, жақсы араласқан глицерин мен жұмыртқа уызы.

2. Кез-келген малдың 0,5 кг майы мен 50г сабынды 0,5 л суға ерітіп, араластырады да, оған 5-10 мл нашатыр спитртін қосады.

3. Алдыңғы үлгі бойынша дайындалады, бірақ майдың орнына мынадай құрам кіреді: 25г машина майы, 30г глицерин, 250г жұмыртқа уызы, 30г нашатыр спирті. Барлығын мұқият араластырады.

Эмульсиямен майлау кезінде, эмульсияның тұрақтылығының үлкен мәні бар. Майлағыш эмульсия, мехтің былғары тінінің және былғары жартылай фабрикатының ішкі қабатына енгенге дейін бұзылмау керек. Сол кезде эмульсия тұрақтылығы өте жоғары болмау керек, өйткені эмульсия былғары тініне енгеннен кейін бұзылмауы немесе толық бұзылмауы мүмкін. Бірінші жағдайда жартылай фабрикаттар және мех терілерінің түкті жабыны өте майлы болады, ал екінші жағдайда өзеңнің майды сіңіруі толық болмайды, ол былғары және мех сапасына әсерін тигізеді.

Әдетте майлағыш заттардың тұрақтылығын аммиакты сумен ретке келтіреді. Эмульсия рН-ның оптималды мәні 8,2-8,5, рН-ты патонциометрде шыны электродтың көмегімен анықтайды. Сонымен қатар майлы эмульсиянын рН-ын нндикатордың көмегімен анықтауға болады. 5 г майлы эмульсияның қабатқа бөлінуін анықтау үшін, оны үйкелген тығыны бар цилиндрге құяды да, көлемді (100 см³) 20^оС температурада тазартылған сумен белгіге дейін жеткізеді.

Цилиндрдің ішіндегілерін 1 мин аралығында мұқият шайқайды да, 2 сағатқа қалдырып қояды. Содан кейін майлы эмульсияның тұрақтылығын келесі белгілерімен анықтайды:

- тұрақты эмульсияның беткі қабатында онша үлкен де емес (10 см³ -ге дейін) сүзбе тәріздес қабат бөлініп шығады, ал қалғаны ақ сүттес немесе ақшылдау түсті;

- тұрақты емес эмульсияның бетіне бірінші майлы қабат, ал оның астында сүзбе тәріздес қабат бөтенді қалғаны ақ сүт түстес.

Эмульсияны мақта, шеткалармен жоғады. Терінің шел жағын шел жағына қосақтап 4-8 сағаттай сіңіртеді. Содан соң теріні бөлме температурасында құрғатады.

Майлауды дұрыс жүргізген кезде жартылай фабрикаттың және мех терілерінің түкті жабынның беткі қабаттары майлы болмауы керек. Аяқ киімнің жоғарғы бөлігіне арналған жартылай фабрикаттың тері асты (шел) шағын саусақпен басқан кезде оның беткі қабатында пайда болған су тамшылары жоқ болып, сіңіп кетуі керек. Егер майлаудын соңында жартылай фабрикаттың майлығы білінсе, онда оны барабанға түсірместен, сүрленген жартылай фабрикат салмағымен 0,1 пайыз сулы аммиак ерітіндісін енгізеді де үрдісті тағы 10-15 мин жүргізеді.

Аяқ киімнің төменгі бөлігіне арналған жартылай фабрикатты майлау кезінде, міндетті түрде барабанға үрленетін ауаның температурасын (60-65°С) бақылау керек. Майлағыш қоспанын ыстық ауамен бір мезгілде берілуі, оның жартылай фабрикатқа біркелкі кіруін қамтамасыз етеді. Ерітілген майлармен майлауды дұрыс жургізу үшін былғарының ылғалдылығының үлкен мәні бар. Майды бір қалыпты және тез сіңіру үшін жартылай фабрикаттың барлық бөлігіндегі ылғалдылық 40-50% аспауы керек.

Жүн түгінің майлылығын анықтау. Фарфорлы шыны аяққа суы сығып алынған 2 г тері түгіне 2 г сірке ангидриді мен 1г концентрациялы күкірт қышқылынан дайындалған қоспаны құяды. Бұл кезде жақсы майдан арылған түк боялмайды (түктегі майдың мөлшері 2 % кем). Егер түктегі майдың мөлшері 2 % -дан көп болса, онда түк жасыл түске боялады.

Майын кетіру. Жартылай фабрикаттың және мех пен былғары шикізаттарының майын кетіру негізінде эмульсиялық әдіспен, әртүрлі беткі активті заттарды (БАЗ) қолдану арқылы өткізіледі (сопал, сульфонол, «новость» ұнтағы т.б.). Әдетте мех шикізатының майын кетіретін сұйықтықтың құрамына натрий корбанаты кіреді. Сондықтан мехтық қой терілерін өндеген кезде сілтінің әсеріне жүн түтігінің тұрақтылығын күшейту үшін, майын кетіретін сұйықтыққа формалин қосады. Шошқа терісінің қылшығының майын кетіруде де натрий корбанатын қолданады. Мех шикізаттарының майын кетіру үшін органикалық еріткіштерімен бірге БАЗ-дың эмульсиясын да пайдаланады. Сөйтіп май кетіретін сұйықтықта әдетте, натрий карбонатының құрамына (БАЗ-ды енгізгенге дейін), жалпы сілтілікті (БАЗ-ды енгізгеннен кейін), формалин мөлшерін және көбіктенуін анықтайды. Әдетте БАЗ-дың тиісті концентрациясын есептеуге болады. Үрдіс соңында жүн түгінің майының кету дәрежесін анықтайды.


24-лекция Майсыздандыру.

Былғары өндірісінде табиғи майы мейлінше көп, шошка терілерінің жартылай фабрикаты майсыздандырылады. Өзең бойына әркелкі орналасқан табиғи май бояғанда кедергі келтіреді, былғарының жоғарғы бетінің адгезиялық қасиеттерін кемітеді. Мысалы, шошқа терісінде 6-19% май бар.

Мех өндірісінде майсыздандыру ерекше маңызға ие. Мех шикізатының жүні мен терісінде май тектес заттар өте көп, олар жүнді майландырып жібереді, әрі түсін өзгертеді, мех тканін қышқылдандырады және беріктігін азайтады.

Майсыздандыру түкті жабынға жалтыраған өң береді және арасын ашады, оның бояуын біркелкілендіреді, әрі жандандырады. Жүнде 1,5-2% май қалуы керек, егер азайып кететін болса терінің физикалық-механикалық қасиеті нашарлайды, сынғыш келеді.

1) Еріткіштермен майсыздандыру. Еріткіштер экстракциялау арқылы майсыздандыруға болады. Еріткіштер ретінде перхлорэтилен уайт-спирит, фреон-113, тетрахлорэтилен қолданылады. Үрдіс герметикалық аппаратта өтуі керек, сондықтан бұл әдіс көп қолданылмай келеді. Пайдалы жағы жүн түспейді, ұзақ емес, су өте аз жұмсалады.

2) Эмульсиялы майсыздандыру. Мех және былғары өндірісінде қолданылатын негізгі әдіс болып табылады. Сульфонол НМ-3, "Новость" пастасын т. б. майды кетіретін заттар салып, 40-45 минут көлемінде, 40°С температурада, натрий карбоңаты және формальдегидтін қатысуымен жартылай фабрикатты жуады.

Хромды былғары шығарғанда майсыздандыру үшін керосин эмульсиясы, эмульгаторлар және жуғыш затгар пайдаланылады.

Практикалық қолданылуы. Мех жасауға арналған қой терілерін майсыздандыру бірнеше кезеңнен тұрады. Бірінші майсыздандыру "Новость" ұнтағымен (концентрациясы 3-5г/л), натрий карбонаты Na₂CO₃ және формальдегидтің қатысуымен 40°С температурада, СК - 10, ұзақтығы 45 минут ішінде жүреді. Механикалық операциялардан кейін сол құраммен 1 сағат, бірақ СК-7, 42°С температурада екінші майсыздандыру атқарылады. "Новость" ұнтағы жүнді өте жақсы тазартады.

Былғары өндірісінде шошқа терісі 2 рет майсыздандырылады. 1-ші қылтық майсызданады, сонан кейін ол алынып тасталынады. Үрдіс натрий карбонатының қолданылуымен (концентрациясы 15-18 г/л), бейтарап жуғыш заттың қатысуымен 36-38°С температурада атқарылады. Сүргіленген жартылай фабрикат жуғыш заттар (беттік активті заттар - БАЗ) және керосин эмульсиясы қолданылып екінші рет майсыздандырылады, параметрлері: керосин 3-5%, жуғыш заттар (БАЗ) - 1,5-2%, температура 35-40°С.

мұнда, а - 0,1 н тұз қышқылы ерітіндісінің титрлегенде кеткен көлемі, см³, К - тұз қышқыл ерітіндісінің титрдегі түзеуі, 5,3 - 1 дм³ 0,1 н тұз қышқылының ерітіндісіне тең натрий карбонатының саны, г,

Содан соң 12 см³ 0,1 н тұз қышқылының ерітіндісін қосады да, артық иодты 0,1 н натрий гипосульфиттің ертіндісіменен крахмалдың қатысуымен титрлейді.

Формальдегидтің құрамы, г/л

бұл жерде: а - 0,1 н иод ерітіндісінің көлемі, см³, К - иод ертіндісінің титрдегі түзетуі, в - гипосульфит ерітіндісінің титрлегенге кеткен көлемі, см³, К₂ - гипосулъфит натрий ерітіндісінің титрдегі түзетуі, 1,5 - 1 дм³ 0,1 н натрий гипосульфиті ерітіндісіне тең формальдегидтің саны, г.