Білім беру бағдарламасы бойынша магистр дәрежесі
Зерттеу нысаны ретінде алынған оқушыларға инновациялық өзіндік оқыту әдісін қолдану
жүктеу/скачать 1,32 Mb.
|
Шалғынбай М.Д.Химияны оқытуда жаңа материалдың логикалық құрылымын жақсы анықтау үшін оқушы өзіндік жұмыс әдісін қолдану мүмкіндіктері
| 2.4 Зерттеу нысаны ретінде алынған оқушыларға инновациялық өзіндік оқыту әдісін қолдану
Сабақтың тиімділігін арттыру – мұғалімнің басты міндеті. Оны шешудің табыстылығы көп жағдайда оқушыларды терең және берік біліммен қаруландыруға, қызығушылықпен және өз бетімен жұмыс істеуге үйретуге мүмкіндік беретін оқыту әдістемесіне байланысты. Мұғалімнің сабақта барлық мәселені терең, жан-жақты қамтуы мүмкін емес. Мұғалімнің міндеті – оқушыларға көмектесу, бағыт-бағдар беру арқылы білім алуға үйрету. Сонда, оқушылардың өздік жұмысы ғана оларға пән бойынша материалды толық меңгеруге мүмкіндік береді. Өзіндік жұмысты химия сабағында пайдалану процесіне 8-сыныпта (А, Ғ сыныптары) жүргізілген. 8 «А» сыныбында химия сабағында өзіндік жұмыс жүйелі түрде қолданылса, ал 8 «Ғ» сыныбында кейбір сабақ тақырыптарына өзіндік жұмыс пайдаланылды. Сабақтар келесі тақырыптар бойынша өткізілді (1-кесте): Кесте 1- Сабақ өтілген тақырыптар тізімі
Жоғарыдағы тақырып бойынша өзіндік жұмысты блоктарды пайдалану арқылы қолдану тиімдірек (2-кесте). Кесте 2- Өзіндік жұмысқа пайдаланатын блоктар
Өзіндік жұмысты блоктарға бөлу тиімдірек. 1-блок. Оқушының зерттеу жұмысын химияны оқытуда қолдану. Мұның мақсаты: оқыту, химия пәндерін оқытуда оқушылардың таным процесіне қызығушылығын арттыру: сұрақ қоюға және оған жауап табуға тырысуға, нәтижесін түсіндіруге, қорытынды жасауға үйрету; химияны оқытуда оқушының оқу іс-әрекетінің ынтасын арттыруға көмектесетін зерттеушілік әдісті енгізу. Таным психологиясы ішкі мотивацияның төрт түрін ажыратады: - нәтижеге негізделген мотивация (оқушы іс-әрекет нәтижелеріне бағытталған); - процеске мотивация (оқушыны әрекет процесінің өзі қызықтырады); - бағалауға мотивация (оқушы жақсы баға алуға мүдделі); - қиындықтан аулақ болу мотивациясы (оқушы үшін нәтиже мүлдем маңызды емес, бірақ ол ата-анадан, мұғалімдерден және т.б. қиындық көрмеуді қалайды). Мектепте ғылыми-зерттеу әрекеті өздігінен пайда болмайды. Ғылыми-зерттеу қызметін жүзеге асырудың қажетті шарттары: - оқушылардың осы жұмыс түріне дайындығы; - мұғалімдердің қызметтің осы түріне жетекшілік етуге деген ұмтылысы мен ынтасы. Ең қиыны – оқушылардың бұл әрекет түріне дайындығын анықтау. Осыған қызығатын, айтқанды орындайтын (жұмысты аяғына дейін жеткізетін) баланы дәл табу үшін диагностиканы сабақта да, сабақтан тыс уақытта да қолданады. Сабақта, ең алдымен, бұл практикалық іс-әрекеттер - практикалық және зертханалық жұмыстарды орындау, сызбалар жасау, презентациялар дайындау. Мұндай тапсырмаларды тексеру кезінде бұл жұмыстың ғылыми сипатына, тапсырмаларды орындаудағы шығармашылық көзқарасқа, егер бұл жоба немесе презентация болса, қосымша әдебиеттерді пайдалануға назар аударылады. Бұл жұмысты көрсету кезінде оқушыларға осы жұмыстың не ұнағанын және не ұсына алатынын талқылау ұсынылады. Талқылаудың соңында диагностика жүргізіледі, қызметтің осы түріне деген көзқарасты анықтауға бағытталған бірнеше сұрақтарға жауап беру ұсынылады. Мұндай сауалнамаларды талдау кезінде жұмыстың осы түріне тұрақты қызығушылық танытатын оқушыларға ерекше назар аударылады. Болашақта дәл осы балалар ғылыми-зерттеу жұмыстарына қатысуға шақырылады. Сондықтан біз тағы бір жаңа функцияны - ғылыми-зерттеу қызметінің жетекшісін алдық. Зерттеу элементтері бар сабақтар Игерілетін зерттеу әдістемесінің көлемі бойынша зерттеу элементтері бар сабақтар және зерттеу сабақтары деп бөлінеді. Зерттеу элементтері бар сабақта оқушылар зерттеу іс-әрекетін құрайтын жеке оқыту әдістерін жаттығады: тақырыпты немесе зерттеу әдісін таңдау, зерттеу мақсатын тұжырымдау қабілетін дамыту сабақтары, экспериментпен сабақтар, ақпарат көздерімен жұмыс, хабарламаларды тыңдау, реферат қорғау және т.б. Мұндай сабақтарда жобалық оқыту технологиясын қолданамын. Зерттеу сабағында оқушылар ғылыми зерттеудің әдістемесін, ғылыми танымның кезеңдерін меңгереді, зерттеу мәселелерін тұжырымдап, шешуге үйренеді. Мұндай сабақтарда ынтымақтастық технологиясын қолданамын (шағын топтарда жұмыс). Мұндай сабақты өткізу технологиясы төмендегідей: тақтаға зерттеу кезеңдерінің атын жазамын, есеп құрастырамын. Оқушыларды оқу мақсатын түсінуге жетелеймін. Терминдерді қолданбай, оқушылардың іс-әрекетін зерттеу жұмысына бағыттаймын: гипотеза, гипотезаны тексеру, мәліметтерді түсіндіру. Оқушылардың назарын зерттеу іс-әрекетінің схемасына аударамын. Мен сұрақтарды қолданамын: Зерттеуді неден бастау керек? Бұны қалай істейді? Зерттеуші не істер еді? Сіз дұрыс таңдау жасадыңыз ба? Нақты зерттеуді ұйымдастыру (жоғары деңгей) келесі кезеңдерді қамтиды: мәселені тұжырымдау, оқушылардың зерттеу тақырыбы мен мақсатын өз бетінше тұжырымдауға жеткізу. Оқушылардың ғылыми-зерттеу іс-әрекетіне жағдай жасау: оқу процесін дидактикалық материалмен қамтамасыз ету, топта және жұпта оқушылардың жеке жұмысын және іскерлік қарым-қатынасын ұйымдастыру. Сұрақтарды қолдану: Мақсат айқын ба? Берілген материалда бәрі түсінікті ме? Сен жұмыстың қай кезеңіндесің? Сен оны уақытында жасайсың ба? Сабақтың соңы немен аяқталды? Нәтижені бағалағың! Оқушылар зерттеу нәтижелерін тәжірибеде қолдану туралы ойлануы және одан әрі жұмыстың перспективаларын белгілеуі керек. Ал оқушыларға практикалық зерттеу жұмысының келесі бағдарламасын ұсынамын (3-кесте): Кесте 3 - Практикалық зерттеу жұмысының бағдарламасы
1-блокты пайдаланғанда мынадай қорытындылар жасауға болады: 1. Ғылыми-зерттеу іс-әрекеті оқушылардың табысты оқуына, пәндерді тереңірек түсінуіне көмектеседі; 2. Ой-өрісін кеңейтетін әдебиетпен жұмыс істеу дағдысы дарылады; 3. Өз ойын анық айтуға, өз пікірін қорғауға үйренеді; 4. Болашақ мамандығына қажетті шешендік өнер дамиды; 5. Аудитория алдында бірнеше рет сөз сөйлей отырып, оқушылар айтысуға, өз көзқарасын дәлелдеуге, пікірталас жасауға, пікірталасқа қатысуға үйренеді; 6. Ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналыса отырып, оқушылар ғылыми этиканы сақтауға үйренеді, қандай еңбек арқылы жаңа білім алатынына көз жеткізеді; 7. Ғылыми-зерттеу іс-әрекеті оқушылардың үлкен ғылымға қатыстылығын жүзеге асыруға мүмкіндік береді, ғылыми шығармашылық жұмыстың әдіс-тәсілдерімен таныстырады. 2-блок. Оқушылық эксперимент, мектепте химиялық экспериментті қолдану Химия – эксперименттік ғылым. Химиялық білімдердің көпшілігі жасанды түрде жүргізілетін процестер арқылы, атап айтқанда эксперименттер арқылы алынады. Бұл ретте тәжірибелер қатаң белгіленген қайталанатын жағдайларда қысқа мерзімде жүргізілетін арнайы жабдықта жүргізіледі. Химияны эксперименттік ғылым ретінде оқыту көрнекі және химиялық экспериментке негізделген болуы керек [41]. Химиялық эксперимент – зат және химиялық реакция туралы білімнің қайнар көзі – оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың, пәнге деген тұрақты қызығушылығын арттырудың, химиялық білімдерді практикада қолдану туралы түсініктерін қалыптастырудың маңызды шарты болып табылады [41]. «Табиғи оқу-химиялық эксперимент» түсінігі оқушыларға белгілі нәрсені тану, тексеру немесе дәлелдеу мақсатында оқытушының оқу процесіне енгізген заттармен (реактивтермен) арнайы ұйымдастырылған және жүргізілетін эксперименттер түріндегі химиялық факт, құбылыс немесе құқық, сондай-ақ студенттердің химия ғылымындағы зерттеудің кейбір әдістерін игеруі үшін химияны оқыту құралын білдіреді. Эксперимент ғылыми және оқу-әдістемелік болып екіге бөлінеді. Эксперимент берілген шарттарда әртүрлі құрылғыларды, құралдарды, техникалық құралдарды пайдалана отырып, объектінің немесе құбылыстың маңызды жақтарын анықтауға және зерттеуге мүмкіндік береді. Қажет болған жағдайда зерттеуші экспериментті қайталай алады. Оқу экспериментінің ғылыми эксперименттен айырмашылығы – оның нәтижелері белгілі, оны жүргізу шарттары эксперименттер жүргізу немесе оларды бақылау процесінде студенттер реакцияның белгілі белгілерін тауып, күтілетін нәтижеге жетуі үшін таңдалады [42]. Оқу-химиялық эксперимент, ең алдымен, білім берудің негізгі мақсаттарына жетудің дидактикалық құралы ретінде қарастырылуы керек. Мектептегі химиялық эксперименттің көмегімен балаларды құбылыстарды бақылауға, ұғымдарды қалыптастыруға, жаңа оқу материалын оқуға, білімдерін бекітуге және жетілдіруге, практикалық дағдыларды қалыптастыруға және жетілдіруге, оқушылар мен олардың санасында әлемнің жаратылыстану-ғылыми суреті; еңбекке, адамгершілікке, экологиялық тәрбиеге және т.б. пәнге деген қызығушылықтың дамуына ықпал етуге, дүниетанымын қалыптастыруға болады. Үй тәжірибесін қолдану оқушыларды тек оқулықтарды ғана емес, қосымша, анықтамалық әдебиеттерді де пайдалана отырып, өзіндік жұмысқа тартуға көмектеседі [42]. Тәжірибелік білімді ағымдағы, сонымен қатар қорытынды бақылау және есепке алу мақсатында оқушыларға тәжірибелік жаттығулар және эксперименттік есептерді шығару түріндегі химиялық эксперимент те құралдардың бірі болып табылады. Эксперименттің көмегімен оқушылардың теорияны меңгеру деңгейінен практикалық дағдыларына дейінгі көптеген қасиеттерін бағалауға болады. Зерттеудің негізгі мақсаты химия сабағында демонстрациялық экспериментті қолданудың тиімділігін дәлелдеу болды. Эксперимент жүргізу үшін келесі міндеттер қойылды және шешілді: 1. Мектеп тәжірибесінде оқу экспериментін қолдану мәселесінің жағдайын зерттеу. 2. Оқушылардың оқу экспериментіне қатынасын зерттеу. 3. Химия сабақтарында демонстрациялық тәжірибені апробациялау. 4. Оқушылардың танымдық әрекетіне демонстрациялық эксперименттің әсерін белгілеу. Мектеп тәжірибесінде оқу экспериментін қолдану мәселесінің жай-күйін және оқушылардың оқу-химиялық экспериментке қатынасын зерттеу үшін жоспар бойынша зерттеу жүргіздік: 1. Бақылау және мұғалімдермен әңгімелесу; 2. Мұғалімдер мен оқушыларға сұрақ қою; 3. Эксперимент барысында оқушылардың білімін тексеру [41]. 3- блок -тану тапсырмалары: көбінесе қайсысының ..., бұл не, қалай аталады деген сөздерден басталады. Мысалы: химиялық қосылыстардың формулалары берілген, оларды бір минут ішінде мәтінге қарамай зерттеп, жадыда қайталап шығыңыз: Na2O, Mg2O, Al2O3, SiO2, P2O5, SO3, Li2O. Келесі мысал. Тақырыбы: «Химиялық формулалар бойынша есептеулер. 1). Келесі заттар берілген: Na3PO4, K2SO4, KHSO4, NaH2PO4. Осы заттарды топтарға бөлу, жіктеу белгісін анықтай отырып, атау. 2). Артық заттарды алып тастау. Бірқатар заттар берілген: HCl, HNO3, KCl, H3PO4, HBr, H2S, H2SO4 - бұл класқа жатпайтын затты алып тастаңыз. Түсірілген сөзді толтырыңыз: K2SO4 (тұз); K2O (…..); Ca(OH)2 (…..); H3PO4 (…..) Жетіспейтін формуланы енгізіңіз: Fe + … =FeCl2 + H2 Mg + H2SO4 =… + H2 K2SO4-ны сипаттау үшін қандай анықтама ретін ұсынар едіңіз? Тұз, күрделі зат, зат, орташа тұз? Қышқылға қандай қасиеттер (сипаттамалар) міндетті түрде тән: күрделі зат, құрамында оттегі бар қосылыс, қышқыл оксид, сұйық, түссіз зат, қышқыл түзілудің орталық элементі бейметалл, металдармен әрекеттесу, негіздерімен әрекеттесу? Келесі тақырыптар бойынша рефераттар мен баяндамалар дайындаңыз: 1) «Түркістан облысының дәрілік өсімдіктері» (химиялық аспект) 2). «Жергілікті өсімдіктер – индикаторлар» Түркістан облысының химиялық өнеркәсіптеріне арналған тесттер, сөзжұмбақ, ребустар құрастыру. Ой-өрістерін дамыту үшін оқу мәтіндерімен өзіндік жұмыс, қосымша әдебиеттер пайдаланылады. Оқушылардың белсенділігін арттыру, ынтасын, қызығушылығын арттыру мақсатында мәтін бойынша интеллектуалды ойындар өткізіледі. Тапсырмалар: Дж.Верннің «Жұмбақ арал» кітабындағы апатқа ұшыраған кеме темір сияқты өмірге қажетті затты алу үшін химия білімін пайдаланды. Сұрақ: Темірді облысымыздың табиғи шикізатынан ала алар ма едіңіз. Түркістан облысындағы қышқылды жауын-шашын көлдердің қышқылдығын арттырғаны сонша, олардың тұрғындарының өміріне қауіп төніп тұр. Бұл құбылыспен күрес әзірге суға сөндірілмеген әк енгізуге дейін қысқарды. Дегенмен, оны қолданудың бірқатар кемшіліктері бар. Су қоймаларындағы судың қышқылдығын төмендету үшін сөндірілмеген әкті қолданудың қандай кемшіліктерін көресіз? 4-блок. Алған білімдерін іс жүзінде қолдануға арналған тапсырмалар, проблемалық тапсырмалар мен жағдайларды шешу, сұрақтар қою және тапсырмалар немесе тапсырмалар құрастыру. Тапсырмалар сөздерден басталады: мысал ойла, өз бақылауларың бойынша анықтау, т.б. Мысалы, күкірт қышқылын қалдықсыз өндіруге мысал келтіріңіз; Өзіндік бақылаулар негізінде зиянды химиялық заттардың туған өлкенің фаунасына әсерін түсіндіріңіз. Бұл міндеттер барлық алдыңғы операцияларды білуді ғана емес, сонымен қатар жаңа, стандартты емес шешімдерді құруды талап етеді. Өзіндік жұмыстың 1,2- блогын интелектуалды дамуы төмен оқушылар орындайды, мұндай оқушылар химия пәніне аса қызығушылық танытпайды, бағдарламада қарастырылған көлемнен жоғары білім алуға ұмтылмайды. Өзіндік жұмыстың 1,2,3- блоктарын интеллектуалдық даму деңгейі орташа оқушылар орындайды, мұндай оқушылар пәнді қызығушылықпен оқиды, бірақ оны бағдарлама аясында меңгереді. Өзіндік жұмыстың 4 -блогының барлығын химияны терең меңгеруге ұмтылған оқушылар орындайды, мұндай оқушылар пәнді бағдарлама стандарттарынан (стандартынан) жоғары меңгереді, ой-өрісін дамыту үшін қосымша әдебиеттерді пайдаланады, білімдерін тереңдетіп, пәнге деген қызығушылықтарын арттырады. Өзіндік жұмыстың белгілі бір блоктарын орындау кезінде таңдау, бір жағынан, оқушылардың интеллектуалдық даму деңгейін диагностикалау құралы ретінде, екінші жағынан, оның интеллектін біртіндеп дамыту құралы ретінде қызмет етті. Егер оқушы өзіндік жұмыстың 1- блогын сәтті орындаса, онда біз оқушыға қиынырақ тапсырмаларды орындауға мүмкіндік береміз: 2 және 3 -блок және т.б. Осылайша, интеллектуалды даму деңгейі 1- блоктан – репродуктивті блоктан 4- блок – эвристикалыққа дейін біртіндеп күрделенеді. жүктеу/скачать 1,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|