Бақылау сұрақтары: 1 Топырақ картасының күйі
2 Эрозия процесі
3 Топырақты топқа бөлу және тиісті шаралар
Пайдаланылған әдебиеттер 1.Тазабеков Т.Т. және басқалар Топырақ географиясы – Алматы, 2001
2.Мирзадинов Р.А., Үсен Қ., Торғаев Ә.Ә., Дүйсенбеков С.Л., Каримов М.Ш., Меизбаева Г.Қ. – Топырақтану. – Алматы, 2009
№25-27.Дәріс
Тақырыбы: Эрозияға қарсы қолданылатын техникаға қойылатын агротехникалық талаптар
Мақсаты: Кең көлемде тың және тыңайған жерлерді игергеннен кейін эрозия процестерінің өршуі ғылым мен практиканың алдына жел эрозиясының пайда болу себептерін ашуды болдырмау шараларын белгілеу міндетін қояды.
Негізгі сұрақтары: 25-27.1.Эрозияға қарсы қолданылатын құралдарды конструкциялау принциптерін негіздеу.
25-27.2.Топырақты өңдеу құралдарына қойылатын агротехникалық талаптар.
25-27.3.Эрозияға қарсы қолданылатын құралдар мен машиналар.
Кең көлемде тың және тыңайған жерлерді игергеннен кейін эрозия процестерінің өршуі ғылым мен практиканың алдына жел эрозиясының пайда болу себептерін ашу,демек,оны болдырмау шараларын белгілеу міндетін қойды.Осы еңбектің І тарауында негізінен табиғи факторлар мен адам әрекетіне байланысты топырақтың бұзылу себептерін зерттеу нәтижелері жеткілікті дәрежеде толық баяндалады.Топырақта қорғау принциптері мен эрозияға қарсы шаралар негізделді,бұл щаралар топырақтың бетін бұдырландыру жолымен бағыт алуға тиіс.
Бұл тарауда жаңа машиналар мен құралдардыконструкциялау принциптерін негіздеу мәселелері қаралады.
25-27.1 Эрозияға қарсы қолданылатын құралдарды конструкциялау принциптерін негіздеу
Бүкілодақтық астық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының тәжірибе шаруашылығының егіс танаптарында жел эрозиясы процесіне жүргізілген көп жылдық байқаулар топырақты әр түрлі тәсілмен өңдеген --кезде аңыз бетінде сақталатын орма қалдықтарының топырақ қорғағыш ролі артатынын қуаттап берді.
Қазақстаннның солтүстік облыстарында топырақ іс жүзінде жаздық дақылдар түптегеннен бастап егінді жинап алғанға дейін есептегенде жылына 3-4 ай ғана мәдени өсімдіктермен қорғалып,солардың тамырымен бекітіледі.Содан соң топырақты қайырып өңдеу арқылы орма қылдықтары түгел топырақ астына түседі де,байтақ өңір 8-9 ай бойына жалаңаш қалып,сыртқы факторлардың ықпалына ұшырайды.Қыстыгүні суырынды қар майда топырақты,микроагрегеаттарды қоса әкетіп,топырақ бетін жалаңаштай түседі,кейін ол агрегаттар үрінді қармен араласып кетеді.
Көктемде, қар еріген кезде,күндіз бен түнде температураның шұғыл өзгеруі топырақтағы судың әлденеше рет қатуына және еруіне соқтырады,мұз майда жыралар жасап,ұсақ агрегаттарға ыдырайды.соның өзінде қар суы топырақтың лайқа бөлігін ағызып әкетеді.
Үйінді қар жатқан жерлерде және білінер-білінбес сайлықтарда қар кетісімен қайырмалы құралдыфрмен өңделген танаптарда майда топырақ ошақтары болады да,бірінші жел тұрғанда-ақ эрозия басталады. Нақ сол кезеңде мына екі фактор:жерді құрғатып кететін күшті желдер мен топырақтың беткі қабатының үсті-үстіне бұзылуын және майда топырақтың көшін түрінде ойдым-ойдым жиналуын туғызады.Бұл көшіндер келесі шаң дауылын туғызатын ошақтар болады:жалаңаштанған алқабы неғұрлым тегіс және желдің шапшаңдығы неғұрлым күшті болса,топырақ түйіршіктерінің секіріп қозғалуынан жаңа көктеген егін соғұрлым көп қырылады.
Сөйтіп, өздігінен алғанда плугтың өз басы желге төзімді түйіршіктерді бұзьайды,оның теріс әсері мынады:Тіпті механикалық құрамы ауыр топырақтарда да ол орма қалдықтарын көміп тастайды және топырақты жергілікті табиғи факторлардың ықпалынан қорғау амалынан айырады.
