Білім беру бағдарламасына арналған Zhка 1210 «жануарлар және қҰстар анатомиясы»
жүктеу/скачать 0,97 Mb.
|
umkd vm anatomiya kaz 21-22
- Бұл бет үшін навигация:
- Түйінді сөздер
- Дәрісте қамтылатын негізгі сұрақтар
- Дәрістің қысқаша мазмұны
| Дәрістің тақырыбы: Жүйке жүйесі шеткі бөлімінің анатомиясы. Жүйке жүйесі сомалық бөлімі мүшелерінің анатомиясы
Дәрістің мақсаты: Студенттерді жүйке (нерв) жүйесінің шеткі бөлімі сомалық жүйке жүйесі мүшелерінің топографиясы және құрылысымен таныстыру. Түйінді сөздер: жұлын, ми, жүйкелер (нервтер), нейроциттер, жүйке ядролары, жүйке талшықтары, жүйке ұштары. Иллюстрация – жүйке жүйесі, ми, жұлын, жүйкенің құрылысы (таблицалар, слайдтар). Дәрісте қамтылатын негізгі сұрақтар: 1. Жүйкенің гистологиялық құрылысы. 2. Жұлын жүйкелерінің түзілуі, таралуы, олардың жүйкелену аумақтары. 3. Ми жүйкелері, олардың жүйкелену аумақтары. Дәрістің қысқаша мазмұны: 1-сұрақ. Орталық жүйке жүйесі мүшелері – мидан және жұлыннан дененің шеткі бөліміне таралатын жүйкелер: жұлын жүйкелері ми жүйкелері болып бөлінеді. Жүйкелер құрылысы жағынан паренхималы мүшелерге жатады. Оның паренхимасын жүйке талшықтары, ал стромасын жүйке талшықтарын байланыстырып , оларды бір-бірімен өзара жалғастыратын БДҰ-лық аралықтар құрайды. Жүйке талшықтарын байланыстырып, жүйке талшықтары шоғырларын құрайтын тым жұқа БДҰ-лық аралықтар эндоневрий, жүйке талшықтары шоғырларын өзара біріктіретін қалыңдау БДҰ-лықтар периневрий, жүйкені сыртынан қаптап тұратын БДҰ-лық қабық эпиневрий – деп аталады. 2 – сұрақ. Жұлын жүйкелері жұлынның дорсальды жүйке түбіршігі (сезімтал жүйке талшықтарынан құралған) мен вентральды жүйке түбіршіктің (қозғалтқыш жүйке талшықтарынан құралған) қосылуынан пайда болады. Жұп жұлын жүйкелері жұлынның оң және сол жағындағы омыртқааралық тесіктер арқылы омыртқа өзегінен аралас жұлын жүйкелері ретінде шығады. Жұлын жүйкесінің құрамында дененің шеткі жағынан жұлын және ми орталықтарына бағытталған сезімтал жүйке талшықтары (жұлынның сезімтал ганглийлеріндегі нейроциттер аксондарынан түзілген), орталықтардан шетке қарай бағытталған қозғалтқыш жүйке талшықтары (жұлынның сұр затының вентральды мүйізіндегі қозғалтқыш нейроциттер аксондарынан түзілген) және симпатикалық миелинді (преганглионды) жүйке талшықтары (көкірек-бел жұлын сегменттері сұр затының латеральды мүйіздеріндегі симпатикалық орталықтары нейроциттерінің аксондарынан түзілген) болады. Жұлын жүйкелері омытқа өзегінен шыққан бойда симпатикалық байланыстырғыш тармақтарды және жұлын қабықтарына арналған сомалық қайтарма тармақтарды бөлгеннен соң, өздеріне симпатикалық сұр байланыстырғыш тармақтарды қосып алып, одан кейін, дорсальды және вентральды тармақтарға (сомалық және симпатикалық жүйке талшықтарынан құралған) ажырайды. Дорсальды жұлын жүйкелерінің тармақтары омыртқа бағанынан жоғары жатқан дене бөліктерін (сүйектер, бұлшық еттер, буындар, тері, олардың тамырлары), вентральды жұлын жүйкелерінің тармақтары омыртқа бағанынан төмен жатқан дене бөліктерін жүйкелендіреді. Дорсальды және вентральды жұлын жүйкелерінің тармақтары өз кезегінде латеральды тармақтарға (беткей жатқан дене мүшелеріне) және медиальды тармақтарға (тереңде орналасқан дене мүшелеріне) тарамдалады. Жұлын жүйкелері жұлыннан шығатын омыртқа бағанының бөлімдеріне сәйкес: мойын, көкірек, бел, құйымшақ, құйрық жұлын жүйкелері болып бөлінеді. Олардың саны жануарларда мойын бөлімінде 8 жұп жүйке, құйрық бөлімінде 5 – 6 жұп жүйке, ал қалған бөлімдерде жануарлар омыртқаларының санына байланысты болады. Алдыңғы және артқы аяқты жүйкелендіретін жүйкелер жұлын жүйкелерінің вентральды тармақтары түзетін иық, бел, құйымшақ жүйке тораптарынан шығады. Мойын торабының жүйкелері: V, VI, VII мойын жұлын жүйкелерінің вентральды тармақтары торабынан шығып, көкетті (диафрагманы) жүйкелендіреді. 1. Иық торабының жүйкелері: иық торабын – VI, VII, VIII мойын жүйкелерінің және I, II – көкірек жүйкелерінің вентральды тармақтары түзеді. Тораптан алдыңғы аяқты жүйкелендіретін төмендегідей жүйкелер шығады: Жауырынүсті жүйкесі – иық буынын, жауырынды, оның сыртқы бетіндегі бұлшық еттерді, теріні; Жауырынасты жүйкелер – иық буынын, жауырынды, оның ішкі бетіндегі бұлшық еттерді; Қолтық жүйкесі – иық буынының бүккіш бұлшық еттерін, тоқпан жілік пен білек аумағындағы теріні; Кәрі жілік жүйкесі – шынтақ, тізе және бақай буындарының жазғыш бұлшық еттерін, буындарды, теріні; Бұлшық ет-тері жүйкесі – шынтақ буынының бүккіш бұлшық еттерін, білек аумағының ішкі бетіндегі теріні; Шынтақ жүйкесі – тізе, бақай буындарының бүккіш бұлшық еттерін, буындарды, тоқпан жілік пен шынтақ сүйектерді; Орталық жүйке – тізе, бақай буындарының бүккіш бұлшық еттерін; Жіліншік аумағында латеральды және медиальды пальмарлы жүйкелерге, одан төменірек бақай жүйкелеріне айналады. Алдыңғы және артқы көкірек жүйкелері – иық белдеуінің бұлшық еттерін, теріні жүйкелендіреді. 2. Көкірек жүйкелері – вентральды тармақтары жүйке торабын жасамайды. Олар қабырғааралық жүйкелер деп аталады, көкірек аумағын жүйкелендіреді. 3. Бел торабының жүйкелері: Мықын-құрсақастыжүйкесі; Мықын-шап жүйкесі; Жыныс- сан жүйкесі; Санның латеральды терілік жүйкесі - бұлар бел, құрсақ бұлшық еттерін, теріні, еркек жануарларда – сыртқы жыныс мүшелерін, ұрғашы жануарларда – желінді жүйкелендіреді. Сан жүйкесі – жамбас-ортан жілік буынының бүккіш, жақындатқыш бұлшық еттерін, артқы аяқтың ішкі бетіндегі теріні (анық жүйкесі); Жапқыш жүйкесі – жапқыш тесігі арқылы жамбас қуысынан шығып, жамбас-ортан жілік буынының жақындатқыш және жапқыш бұлшық еттерін жүйкелендіреді. 4. Құйымшақ торабының жүйкелері: Алдыңғы және артқы бөксе жүйкелері – бөксе бұлшық еттерін, теріні; Санның артқы терілік жүйесі – бөксе, сан аумақтарының терісін; Шонданай жүйкесі – жамбас-ортан жілік буынының терең бұлшық еттерін жүйкелендіріп, асықты жілік және шыбық жүйкелеріне ажырайды. Асықты жілік жүйкесі – жамбас-ортанжілік және тілерсек буындарының жазғыш, бақай буындарының бүккіш бұлшық еттерін, сүйектерді, буындарды, теріні; Шыбық жүйкесі – тілерсек буынының бүккіш, бақай буындарының жазғыш бұлшық еттерін, сүйектерді, буындарды, теріні жүйкелендіреді. 3 – сұрақ. Ми жүйкелері (МЖ) – құрамында жүйкелендіретін мүшелердің тамырларының қызметін реттейтін симпатикалық жүйке талшықтары (алдыңғы симпатикалық жүйке ганглийінен шығады) болады. МЖ-нің 10 жұбы (10- мен11- жұбынан басқалары) бас аумағындағы мүшелерді жүйкелендіреді. 12 жұп МЖ-нің үшеуі таза сезімтал (1-,2-,8-), бесеуі (3-,4-,6-,11-,12-) – таза қозғалтқыш, төртеуі (5-, 7-, 9-, 10-) аралас жүйкелер. 1- иіс жүйкелері – мұрын қуысындағы иіс сезімі мүшесіндегі нейроциттерден басталып, алдыңғы мидағы иіс баданасында аяқталады. 2- көру жүйкесі – көздің торлы қабығындағы ганглионды нейроциттердің аксондарынан түзілген. Аралық мидың гипоталамусына көру жолы ретінде енеді. 3- көзқимыл жүйкесі – ортаңғы мидың үлкен ми аяқшасынан шығып, көздің тік және қиғаш бұлшық еттері мен қабақтың бұлшық еттерін жүйкелендіреді. 4- шығырлық жүйке – ортаңғы мидың үлкен ми аяқшасы мен ми көпірінің аралығынан басталып,көздің дорсальды қиғаш бұлшық етін жүйкелендіреді. 5- үшкіл жүйке – үш жүйкеден құралған: көздік жүйке (сезімтал жүйке, көз шарасы, маңдай, самай, жоғарғы қабақ аумақтарының терісін, мұрын қуысы иіс сезімі аймағынының кілегейлі қабығын жүйкелендіреді. Құрамында көзжасы безіне арналған парасимпатикалық жүйке талшықтары болады), жоғарғы жақ жақ жүйкесі (сезімтал жүйке, төменгі қабақты, мұрын қуысы тыныс алу аймағы кілегейлі қабығын, жоғарғы жақты, таңдайды, жоғарғы ерінді жүйкелендіреді), төменгі жақ жүйкесі (аралас жүйке, қозғалтқыш жүйке талшықтары – шайнау бұлшық еттерін, сезімтал жүйке талшықтары – ауыз қуысының түбін, тілдің, ұрттың кілегейлі қабықтарын, төменгі жақты, төменгі ерінді, иек, самай, төбе аймақтарының терісін). 6- әкеткіш жүйке – сопақша мидан шығып, көздің латеральды тік және көз алмасын тартқыш бұлшық еттерді жүйкелендіреді. 7- бет жүйкесі – аралас, қозғалтқыш жүйке талшықтары – бет бұлшық еттерін, сезімтал жүйке талшықтары – тілдің ұшы мен денесіндегі дәм сезімі емізікшелерін жүйкелендіреді. Құрамында сілекей бездеріне арналған парасимпатикалық жүйке талшықтары болады. 8- тепетеңдік-есту жүйкесі – ішкі құлақтан – есту және тепетеңдік жүйке түбіршіктерінің қосылуынан түзіледі. Сопақша ми ядросында аяқталады. 9- тіл-жұтқыншақ жүйкесі – аралас, қозғалтқыш жүйке талшықтары – жұтқыншақтың бұлшық еттерін, сезімтал жүйке талшықтары – тіл түбірінің кілегейлі қабығындағы дәм сезімі емізікшелерін, таңдай мен жұтқыншақтың кілегейлі қабықтарын жүйкелендіреді. Құрамында шықшыт пен ауыз қуысы қабырғасының сілекей бездеріне арналған парасимпатикалық жүйке талшықтары болады. 10- кезеген жүйке – сезімтал және қозғалтқыш сомалық жүйке талшықтары жұтқыншақ пен көмекейді жүйкелендіреді. Вегетативтік жүйке талшықтары – жұтқыншақ пен көмекейден бастап, мойындағы, көкірек және құрсақ қуыстарындағы ішкі мүшелердің етті қабықтары мен бездерін жүйкелендіреді. 11- қосымша жүйке – трапеция тәрізді, иық-бас, төс-бас бұлшық еттерін жүйкелендіреді. 12- тіласты жүйкесі – тіласты сүйектің бұлшық еттерін жүйкелендіреді. жүктеу/скачать 0,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|