Биология-география факультеті География кафедрасы «Геология»
жүктеу/скачать 0,66 Mb. Pdf көрінісі
|
геология лекция
- Бұл бет үшін навигация:
- Аккумуляция.
| Денудация –
сыртқы геологиялық агенттердің мору ӛнімдерін олар жаралған жерден сыдырып әкетіп, түбірлік тау жыныстарының аршылуына әкелетін процесс (лат. «денудацио» - жалаңаштау, аршу). Бұл геологиялық агенттерді – денудация агенттері деп атайды, оларға мыналар жатады: жел жер беті және жер асты сулары, мұздықтар мен теңіздер. Аккумуляция. Шӛгінді жиналу процесі акккумуляция деп аталады. Бұл геологиялық процестің нәтижесінде тау жыныстары қопсықмору ӛнімдері бедердің тӛмен жатқан бӛліктерінде - ӛзен аңғарларында, кӛлдерде, батпақтарда, теңіздер мен мұхиттарда жиналады. Сынықты материалдың жиналуы және еріген заттардың шӛгуі седиментация (шӛгінді жиналу) деп аталады. Жер бетінде ұсақ сусымалы тозаң, шаң, құмды жел үрлеп кӛтереді де оны бүкіл жер жүзінде тасымалдайды. Мысалы, 1883 жылы Индонезиядағы Кракатау жанартауы атқылағанда оның күлі 3 жыл бойында жерді екі рет айналып, аспанда ұшып жүрген. Тасымалдау жолының алыс-қашықтығы үгінді түйірінің кӛлеміне (ауырлығына), олардың пішініне және желдің күшіне байланысты. Жел қаншалық жылдам ессе, оның тасымалдау әрекеті соғұрлым басым: 3-4 балды жел (жылдамдығы 4,5-6,5 м/с) шаң-тозаңды кӛтереді; 5-7 бал болса – құм ұшады; 8 балда құйын мен дауыл болады. Таралған жерлері: Ауғанстанда, Әзірбайжанда, Қазақстан және дүниежүзінің барлық шӛлдерінде. Мысалы Арал теңізінің түбінен қазір жыл сайын 7 млн. тонна тұз ұшатыны анықталған, ал Сахарадан Жерорта теңізінің жағалауына жыл сайын 4 млн. тонна шаң қонады. Құрлықтан тек қана мұхит бетіне тұскен эол шаң-тозаңының бір жылғы мӛлшері 1,6 млрд. тоннадан астам кӛрінеді. Жел айдаған үгінділер алғашқы орнынан алыстаған сайын әуелі құмды, содан соң құмдақ, одан әрі тозаң түрінде жер үстінде шӛгеді. Теңіз, ӛзен 27 жағалауларынан құм шӛгінділерін кӛтеріп, олап әртүрлі жал-жал қырқалар түзеді. Эол шӛгінділерінің түстері әртүрлі, дегенмен сарғылт, сұр ӛңдері басым келеді. Шӛгінділері үнемі қиғаш бағытта қабатталады да желдің үрлеген бағытына еңкіш не едәуір тіктеу (30º) құлайды. Шӛгінділерінің үйілу жылдамдығы да едәуір. Құм жиектегі кеменің палубасына 60 жылда 1,7 м құм шӛккен. Кейде бір тәулікте 3 см құм үйіледі. Шаң-тозаң үйінділерінен лесс жаралады. Ол сарғылт түсті, жұмсақ, кӛбікше- кеуек, негізінде кварц және басқа силикатты минералдардың тозаңынан түзілген жыныс. Құрамына 5-6% кальцит кіреді де, ол пішіні ӛзгеше әртүрлі конкрециялар құрайды. Лесстерде қабаттану байқалмайды, бұзылған шақта лесс жынысы тік жарларға бӛлшектенеді. Лесстер кӛбінесе басы қарлы тау етектерінде кездеседі және Украинадан бастап, Орта Азия, Кавказ сырты; Ауған жерін басып, Оңтүстік Қытайға шейінгі далалық белдеулерде жайылған. Қалыңдығы 100 м-ге жетеді. жүктеу/скачать 0,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|