«Биология»
жүктеу/скачать 1,21 Mb. Pdf көрінісі
|
ОШ СОР Биология 9 класс каз от Арай =
| «Биология» пәнінен жиынтық бағалауға арналған әдістемелік ұсыныстар 9-сынып Нұр-Сұлтан, 2019 Әдістемелік ұсыныстар мұғалімге 9 -сынып оқушыларына "Биология" пәні бойынша жиынтық бағалауды жоспарлау, ұйымдастыру және өткізуге көмек құралы ретінде құрастырылған. Әдістемелік ұсыныстар (қазақ тілінде білім беретін) 9-сыныптың "Биология" пәні бойынша оқу бағдарламасы мен оқу жоспарының негізінде дайындалған. Бөлім/ ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары мұғалімге оқушылардың тоқсан бойынша жоспарланған Оқу мақсатына жету деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Әдістемелік ұсыныстарда бөлім/ ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалауды өткізуге арналған бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар ұсынылған. Сондай-ақ, жинақта оқушылардың оқу жетістіктерінің мүмкін деңгейлері (рубрикалар) сипатталған. Дескрипторлары мен балдары бар тапсырмалар ұсыныс түрінде берілген. Әдістемелік ұсыныс негізгі мектеп мұғалімдеріне, мектеп әкімшілігіне, білім беру бөлімінің әдіскерлеріне, критериалды бағалау бойынша мектеп, өңірлік үйлестірушілеріне және басқа да мүдделі тұлғаларға арналған. Әдістемелік ұсыныстарды дайындау барысында ресми интернет - сайттағы қолжетімді ресурстар (суреттер, фотосуреттер, мәтіндер, аудио және бейнематериалдар) қолданылды.
3 МАЗМҰНЫ 1 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ ..................................... 4
9.1А «Жасушалық биология» және 9.1В «Тірі ағзалардың көптүрлілігі, биосфера және экожүйе» ........................................................................................................................................... 4
9.1С «Aдам қызметінің қоршаған ортаға әсері» бөлімі бойынша жиынтық бағалау ............... 9 9.1D «Қоректену» және 9.1Е «Заттардың тасымалы» бөлімі бойынша жиынтық бағалау .. 13
2 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ ................................... 19 9.2А «Тыныс алу» бөлімі бойынша жиынтық бағалау .............................................................. 19
9.2В «Бөліп шығару» бөлімі бойынша жиынтық бағалау ........................................................ 22 9.2 C «Координация және регуляция» бөлімі бойынша жиынтық бағалау ............................. 26
3 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ ................................... 30 9.3А «Қозғалыс» бөлімі бойынша жиынтық бағалау ................................................................ 30
9.3В «Молекулалық биология» және 9.3С «Жасушалық цикл» бөлімдері бойынша жиынтық бағалау ........................................................................................................................... 34
9.3D «Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары» және 9.3E «Микробиология және биотехнология» бөлімдері бойынша жиынтық бағалау .................................................. 38
4 ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ ...................................... 43 9.4 А «Көбею» бөлімі бойынша жиынтық бағалау .................................................................... 43
9.4 В «Өсу мен даму» бөлімі бойынша жиынтық бағалау ........................................................ 47 9.4 С «Эволюциялық даму» бөлімі бойынша жиынтық бағалау .............................................. 50
4 1 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ 9.1А «Жасушалық биология» және 9.1В «Тірі ағзалардың көптүрлілігі, биосфера және экожүйе» Оқу мақсаттары 9.4.2.1 Өсімдік және жануар жасушаларының негізгі бөліктерінің құрылысы мен қызметін түсіндіру 9.4.2.2 Микрофотографияны қолданып, жасушалардың сызықтық ұлғаюын есептеу 9.1.1.2 Өсімдіктер мен жануарлардың ерекше белгілерін ағзаларды анықтауда қолдану (анықтауыштар бойынша) 9.3.1.4 Азот пен көміртектің табиғаттағы айналымының сызбасын құру
Өсімдік және жануар жасушаларының негізгі бөліктерінің құрылысы мен қызметін сипаттайды
Ағзаларды анықтауда өсімдіктер жануарлардың ерекше белгілерін қолданады
Азот пен көміртектің табиғаттағы айналымының сызба түрінде көрсетеді
Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары
20 минут
1. Төменде диаграммада жасыл жапырақтың борпылдақ мезофилл жасушасы берілген.
Жануар жасушасына тән емес құрылымдар қандай сандармен берілгенін анықтаңыз: А. 1,3 және 4 В. 1,4 және 5 С. 2,3 және 4 D. 3,4 және 5
2. Сызбада тірі ағзаның жасушасы берілген. (а) Жасушаның қандай ағзаға тән екенін анықтаңыз. ______________________________________________ (b) Н және G әріптерімен берілген органоидтарды және олардың
қызметтері туралы
кестені толтырыңыз. ______________________________________________
5
Органоид аты Атқаратын қызметі Н
G
3. Оқушы митохондрияның диаграммасын салды.
Оның сызықтық ұлғаюы × 20000, ұзындығы 5 см. Митохондрияның нақты өлшемін анықтаңыз. ________________________________________________
4. Суретте бес әр түрлі сүтқоректі жануарлар және оларды ерекше белгілері бойынша ажырататын кілт берілген.
Кілтті қолдана отырып сүтқоректілерді анықтаңыз. Кілт Сипаттамалары Сүтқоректінің атауы (а) құлағының ұзындығы басының мөлшерінен артық (b) құлағының ұзындығы басының мөлшерінен кем O. cuniculus 2-ге өтіңіз: 2 (а) құйрығындағы терісі бір ғана түсті (b) құйрығының ұшындағы терінің түсі әр түрлі 3 өтіңіз 4-ке өтіңіз 3 (а) аяғында жарғақ бар (саусақтарының арасында тері) (b) аяғында жарғақ жоқ (саусақтарының арасында тері болмайды) 4 (а) құйрығының ұшындағы терінің түсі ақ (b) құйрығының ұшындағы терінің түсі қара M. vison M. leucurus V. vulpes M. erminea Жауап кестесі: 6
Сүтқоректі Сүтқоректі атауы A
C
D
E
5. Сызба көміртек айналымының бір бөлігі туралы ақпарат береді. (а) A, B, C және D әріптерімен берілген үрдістерді атаңыз. A __________________________________________________________________ B __________________________________________________________________ C___________________________________________________________________ D __________________________________________________________________ (b) Аталған тірі ағзалардың өздеріне ғана тән қосылыстар туралы кестені толтырыңыз. Тірі ағзалар Қосылыс аты Өсімдіктер
Жануарлар
(c) Жануар тіршілігін жойғанда оның денесіндегі көміртек көмірқышқыл газы күйінде атмосфераға өтеді. Осы үрдіс қалай жүретінін түсіндіріңіз. 7 Бағалау критерийлері Тапсырма № Дескриптор Балл Білім алушы Өсімдік және жануар жасушаларының негізгі бөліктерінің құрылысы мен қызметін сипаттайды 1 сызбадан жануар жасушасына тән емес құрылымдарды анықтайды; 1 2 (а) сызбада берілген жасушаның қандай ағзаға тән екенін анықтайды; 1 2 (b)
Н және
G әріптерімен берілген органоидтарды атайды; 1
және
G әріптерімен берілген органоидтардың қызметтерін анықтайды; 1 Жасушалардың сызықтық ұлғаюын
есептейді 3 сызықтық ұлғаюдың формуласын көрсетеді; 1 сызықтық ұлғаюдың формуласын түрлендіре алады; 1
біледі; 1 Ағзаларды анықтауда өсімдіктер жануарлардың ерекше белгілерін қолданады 4 А суретіндегі сүтқоректіні анықтайды; 1 B суретіндегі сүтқоректіні анықтайды; 1 С суретіндегі сүтқоректіні анықтайды; 1 D суретіндегі сүтқоректіні анықтайды; 1 E суретіндегі сүтқоректіні анықтайды; 1 Азот пен көміртектің табиғаттағы айналымының сызба түрінде көрсетеді 5 A әріпімен берілген үрдісті анықтайды; 1 B әріпімен берілген үрдісті анықтайды; 1 С әріпімен берілген үрдісті анықтайды; 1 D әріпімен берілген үрдісті анықтайды; 1 өсімдік ағзасындағы көміртекті қосылысты анықтайды; 1 жануар ағзасындағы көміртекті қосылысты анықтайды; 1 жануар ағзасындағы көмірқышқыл газының атмосфераға өту үрдісін түсіндіреді; 2
20 8 «Жасушалық биология және тірі ағзалардың көптүрлілігі, экология және биосфера» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні __________________________________________ Бағалау критерийлері Оқу жетістіктерінің деңгейі Төмен Орташа Жоғары
Өсімдік және жануар
жасушаларының негізгі
бөліктерінің құрылысы мен қызметін сипаттайды
Өсімдік және жануар
жасушаларының негізгі бөліктерінің құрылысы мен қызметін сипаттауда қиналады Жануар жасушасына тән емес құрылымдарды / жасушаның қандай ағзаға тән екенін анықтауда, жануар
жасушасына тән
органоидтарды атауда / қызметтерін жазуда қателіктер жібереді Өсімдік және
жануар жасушаларының негізгі бөліктерінің құрылысы мен қызметін дұрыс сипаттайды
Жасушалардың сызықтық ұлғаюын есептейді
Микрофотографияны қолданып жасушалардың сызықтық ұлғаюын есептеуге қиналады Жасушалардың сызықтық ұлғаюын есептеуде, формуланы түрлендіруде өлшем бірліктерді қолдануда, бір жүйеге келтіруде қателіктер Жасушалардың сызықтық ұлғаюын дұрыс есептейді Ағзаларды анықтауда өсімдіктер жануарлардың ерекше белгілерін қолданады
Ағзаларды анықтауда өсімдіктер жануарлардың ерекше белгілерін қолдануда қиналады Ағзалардың морфологиялық белгілерін оларды анықтауда, теза, антитезаларды қолдануда, А/В/С/ D/E ағзаларын анықтауда қателіктер жібереді Ағзаларды анықтауда өсімдіктер жануарлардың ерекше белгілерін дұрыс қолданады
Азот
пен көміртектің табиғаттағы айналымының сызба түрінде көрсетеді Азот пен көміртектің табиғаттағы айналымының сызба
түрінде көрсетуде қиналады
Табиғатта көміртегі айналымы барысында жүретін А/В/С/ D үрдістерін, өсімдік және жануар ағзасындағы көміртекті қосылысты анықтағанда, жануар ағзасындағы көмірқышқыл газының атмосфераға өту
үрдісін түсіндіруде қателіктер жібереді Азот
пен көміртектің табиғаттағы айналымының сызба түрінде дұрыс көрсетеді
9 9.1С «Aдам қызметінің қоршаған ортаға әсері» бөлімі бойынша жиынтық бағалау Оқу мақсаттары 9.3.2.1 Пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеудің қоршаған ортаға әсерін түсіндіру. 9.3.2.3 Парниктік эффектінің тірі ағзаларға әсерін түсіндіру 9.3.2.4 Озон қабатының бұзылуы себептері мен салдарын түсіндіру
Пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеудің қоршаған ортаға әсерін сипаттайды
түсіндіреді
Озон қабатының бұзылуы себептері мен салдарын түсіндіреді
Білу және түсіну Қолдану
20 минут Тапсырма 1. Қазақстанның кескін картасы берілген. (а) Картада Қазақстанның аймақтарындағы қазба өндіретін 2 өндіріс орынын шартты белгілер арқылы белгілеңіз. (b) Осы өндірісте өндірілген қазбаның қоршаған ортаға әсерін сипаттаңыз. _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________
2. Парниктік эффект және озон қабатының бұзылуы - соңғы уақытта әлем жұршылығын толғандырып отырған экологиялық проблемалар.
10
(а) Cызбаны пайдалана отырып парниктік эффект туралы кестені толтырыңыз. Парниктік эффект тудыратын газдар Қайдан пайда болады?
Өсімдіктерге әсері Жануарларға әсері СО 2
NO; NO
2
(b) Сызбадан озон қабатының бұзылуына әкелетін факторларды (себептерді) анықтаңыз.
(с) Озон қабатының бұзылуынан туындайтын салдарларды атаңыз (кемінде 3). 11 Бағалау критерийлері Тапсырма № Дескриптор Балл Білім алушы Пайдалы
қазбаларды өндіру
мен өңдеудің қоршаған ортаға әсерін сипаттайды 1 кескін
картада Қазақстанның аймақтарындағы 2 қазба өндіретін орынды белгілейді; 1 қазба өндіретін орынды белгілеуде шартты белгіні қолданады; 1 өндірілген қазбаның қоршаған ортаға әсерін сипаттайды; 1 Парниктік эффектінің тірі ағзаларға әсерін
түсіндіреді 2 парниктік эффектіні тудыратын газдардың (СО2, NO; NO2) пайда болу жолдарын анықтайды; 2 парниктік эффектіні тудыратын газдардың өсімдіктерге әсерін түсіндіреді; 2 парниктік эффектіні тудыратын газдардың жануарларға
әсерін
түсіндіреді; 2 Озон қабатының бұзылуы себептері мен салдарын түсіндіреді озон қабатының бұзылуын тудыратын факторларды анықтайды; 1 озон қабатының бұзылуынан туындайтын 1/2/3 салдарды атайды. 3
13 12 «Aдам қызметінің қоршаған ортаға әсері» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні __________________________________________ Бағалау критерийлері Оқу жетістіктерінің деңгейі Төмен Орташа Жоғары
Пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеудің қоршаған ортаға әсерін сипаттайды Пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеудің қоршаған ортаға әсерін сипаттауда қиналады
Кескін картада Қазақстанның аймақтарындағы қазба өндіретін өндіріс
орындарын белгілеуде, шартты белгілерді қолдануда, өндірілген қазбаның қоршаған ортаға әсерін сипаттауда қателіктер жібереді Пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеудің қоршаған ортаға әсерін дұрыс сипаттайды Парниктік эффектінің тірі ағзаларға әсерін түсіндіреді Парниктік эффектінің тірі
ағзаларға әсерін түсіндіргенде қиналады Парниктік эффектіні туындататын газдардың СО 2 , NO; NO 2 пайда болу жолдарын анықтауда, өсімдік/жануар ағзаларына әсерін түсіндіргенде қателіктер жібереді Парниктік эффектінің тірі
ағзаларға әсерін
дұрыс түсіндіреді Озон қабатының бұзылуы себептері мен салдарын түсіндіреді Озон қабатының бұзылуының себептері мен
салдарын түсіндіруде қиналады Озон қабатының бұзылуын тудыратын факторларды, озон
қабатының бұзылуынан туындайтын салдарларды анықтауда қателіктер жібереді Озон
қабатының бұзылуы
себептері мен
салдарын түсіндіреді 13 9.1D «Қоректену» және 9.1Е «Заттардың тасымалы» бөлімі бойынша жиынтық бағалау Оқу мақсаттары 9.1.2.1 Адамның асқорыту жолдарындағы үдерістерді сипаттау 9.1.2.2 Ас қорыту үдерісіндегі органикалық заттар мен сәйкес ферменттердің арасындағы байланысты орнату
9.1.2.3 Ферменттердің белсенділігіне әр
түрлі жағдайлардың (температура, pH) әсерін зерттеу 9.1.3.1 Активті және пассивті тасымалдарды салыстыру 9.1.3.2 Өсімдіктердегі транспирация үдерісінің мәнін түсіндіру
Адамның асқорыту жолдарындағы үдерістерді түсіндіреді
ферменттердің арасындағы байланысты орнатады
Ферменттердің белсенділігіне әр түрлі
жағдайлардың әсерін талдайды
Активті және пассивті тапсымалдарды салыстырады
Өсімдіктердегі транспирация үдерісін түсіндіреді Ойлау дағдыларының деңгейі Жоғары деңгей дағдылары Орындау уақыты 20 минут
1. Диаграммада адамның асқорыту жүйесі мүшелерін көрсетілген. Диаграммадағы М, L, P мүшелерінде жүретін үдерістерді сипаттаңыз. М __________________________________ L __________________________________ P ___________________________________
2. Ас қорыту үдерісінде органикалық биополимерлер белгілі ферменттердің әсерінен қарапайым мономерлерге ыдырайды. Төмендегі үлгіні пайдалана отырып көмірсулар мен майларды ыдырататын фермент туралы ақпараттарды толықтырыңыз.
14 фермент
pH (ортасы) әсер ететін орны әсер ететін субстрат өнім
пепсин қышқылдық асқазан нәруыз
аминқышқылдары
3. Биолог пепсиннің белсенді жұмыс жасайтын оптимальды рН ортасын анықтау үшін тәжірибе жасады. Ол ферменттің белсенділігін 4 сынауықта өлшеді. Әр сынауыққа суретте көрсетілгендей 1 см 3 (текше ) піскен жұмыртқа ақуызын салды. Сонымен бірге зерттеуші жұмыртқа ақуызы текшесінің толық қорытылуына қажетті уақытты белгіледі (өлшеді).
(а) Биолог жұмыртқа нәруызының барлық текшелерінің бірдей мөлшерде болғанын қамтамасыз етті. Себебін түсіндіріңіз. ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________
(b) Бұл тәжірибеде температура бақыланатын болды. Температураны бақылау қажеттігін түсіндіріңіз. ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________
(c) Бір асқорыту ферментінің мысалында ферменттер қалай жұмыс жасайтынын сипаттаңыз.
_____________________________________________________________ ________________________________________________________________________
4. Жасуша мембранасы арқылы өтетін тасымалдың түрлері көрсетілген 15
(а) В әрпімен көрсетілген тасымал түрін атаңыз. ______________________________ ________________________________________________________________________
(b) I және II сандарымен көрсетілген тасымал түрлерін салыстырыңыз. ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________
5. Оқушы транспирация үрдісін түсіну үшін тәжірибе жасады. Сызбада бірдей үш өсімдіктің сабағы және зерттеу барысындағы іс-әрекет берілген. Вазелин май тәрізді зат болғандықтан су өткізбейді. Барлық үш өркенді де бірдей жағдайда 1 сағат бойы ұстады. Кестеде зерттеу нәтижесі берілген. Өсімдік сабағы Транспирация жылдамдығы L 16 M 2 N 14
(а) Не себепті М өсімдігі L өсімдігімен салыстырғанда суды баяу буландырғанын түсіндіріңіз. ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________
(b)Транспирация құбылысының өсімдіктер тіршілігі үшін мәнісін түсіндіріңіз. ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ жүктеу/скачать 1,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|