Биотехнология негіздері
жүктеу/скачать 0,52 Mb.
|
Microsoft Word на 5 формат doc-emirsaba.org
| 3.2.2. Клеткалық инженерия
Ауыл шаруашылығында мəдени өсімдіктердің жаңа сорт- тарын алу үшін клеткалық инженерияны, гендік инженерияны, клеткалық селекцияны қолдананды. Ал селекциялық процесті жылдамдату, жеңілдету, сонымен қатар сауықтырылған вирус- сыз өсімдіктерді көбейту үшін гаплоидтық технологиямен микроклондық көбейту технологияны пайдаланады. 60
жатқан өсімдіктерді будандастырып асимметриялық будандарды жəне цитоплазмалық гендері жағынан гетерозиготаларды алуға болады. Клеткалық инженерия арқылы өсімдіктердің жаңа формалар – сомалық будандар – алынады. Протопластар – клетка қабықшасыз жасуша – белгілі жағдайда бірімен-бірі құйылысып қосылып будан клеткасын түзеді, сол клеткадан кейін будан өсімдік пайда болады. Протопластарды алу үшін өсімдік жасушада плазмолиз құбылысты ынталандырып, жасу- шаны целлюлозо-пектинді қабықшаны ыдырататын ферменттер- мен өндейді. Протопластарды қосу арқылы будандастыруды əртүрлі атайды: сомалық будандастыру, парасексуальды будан- дастыру, жыныстық емес будандастыру, ал пайда болған буданды – сомалық будан деп атайды. Протопластар құйылыс- қанда алдымен олар бір-біріне тоғысып жабысады, оны агглютинация деп атайды. Содан кейін олардың мембраналары да қосылып, екі протопластан үлкен бір протопласт пайда болады. Протопластарды нəтижелі бөліп алу көптеген факторларға байланысты, мысалы: 1) ұлпаның шығу тегі (жапырақ, тұқымжарнақ, тамыр, тозаң түйіршіктері, каллус ұлпасы, суспензиядағы клеткалар); 2) өсімдіктің түрі мен сорты (оның генотипі); 3) өсімдіктің физиологиялық күйі; 4) ферменттердің құрамы жəне олардың сапасы; 5) ортаның рН жəне осмостық заттың түрі. Протопластардың тіршілікке икемділігін, яғни олардың метаболиттік белсенділігін анықтайтын арнайы əдіс бар, ол протопластардың флуоресцеиндиацетатпен (ФДА) боялуы. ФДА – бұл флуоресценциясы жоқ қосылыс, протопластардың мембра- насынан жеңіл өтеді. Тірі протопластардың ішінде фермент эстеразаның əсерімен ыдырайды, соның нəтижесінде флуорес- цеин босайды, оны протопластардың бүтін мембраналары ұстап қалады. Сондықтан метаболиттік белсенділігі бар (яғни тірші- лікке қабілетті) протопластар ультракүлгін сəулесінде көзге көрінеді, себебі іштерінде жинақталған флуоресцеин ультракүл- гін сəулесімен қоздырылып, жасыл сəулені тарата бастайды. Протопластардың сыртында теріс электр заряды болады, сон- дықтан олар суспензияда бір-бірінен оқшауланады. Құйылысу 61
плазмалемма зарядын өзгерту қажет. Протопластарды құйылы- суы үшін химиялық жəне электрлік əдістерді пайдаланылады. Химиялық əдіс протопластардың құйылысуына жағдай жасай- тын, плазмалемманың электрлік зарядын өзгертетін заттарды суспензияға қосуға негізделген. Электрлік құйылысу əдістің негізінде электр өрісі пайдаланады. Протопластар суспензиясы екі электродтың арасында орналасады. Айнымалы ток диэлектрофорезді қоздырады, протопластар бір-біріне тақалып бір қатарға тізіледі. Бұл тізбектер тек электр өрісі болған кезде тұрады. Оларға қосымша жеке қатты электр импульсін (600 В/см, 10-20 мксек.) бергенде, қатты қысылып тұрған плазмалық мембраналарда тесіктер пайда болады да, протопластар бір- біріне құйылып кетеді. Екі протопласт қосылған кезде, егер олардың ядролары қосылса, нағыз будан жасуша, яғни ядролық жүктеу/скачать 0,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|