«Біздің өміріміздегі коллоидты ерітінділер» Кіріспе
жүктеу/скачать 16,17 Kb.
|
Саматқызы А. Коллоидты ерітінділер
|
«Біздің өміріміздегі коллоидты ерітінділер» Кіріспе. Барлық табиғат-жануарлар мен өсімдіктер ағзалары, гидросфера және атмосфера, жер қыртысы және жер қойнауы — әр түрлі және әр түрлі өрескел және коллоидты дисперсті жүйелердің күрделі жиынтығы. Дисперсті күй өте әмбебап және тиісті жағдайларда кез-келген дене оған кіре алады. Коллоидты ерітінділер оның ерекше жағдайын анықтайды, оның дамуы ғылым, өнеркәсіп, медицина және ауыл шаруашылығының көптеген, көбінесе өзара байланысты емес салаларымен тікелей байланыста және өзара іс-қимылда жүзеге асырылатыны барлығымызға белгілі. Коллоидты ерітінділердің дамуы жаратылыстану мен техниканың әртүрлі салаларының өзекті мәселелерімен байланысты. Коллоидты ерітінділер дегеніміз ол дисперсиялық орта мен дисперсті фазадан тұратын жоғары дисперсті екі фазалы жүйелер. Көріп отырғаныңыздай, коллоидты бөлшектердің мөлшері ерітінділері шынайы ерітінділер мен суспензиялар мен эмульсиялар арасындағы аралық болып табылады. Коллоидты бөлшектер әдетте көптеген молекулалардан немесе иондардан тұрады. Коллоидты ерітінділер-бұл бөлшектер, әдетте, қарапайым микроскоптың көмегімен байқалмайтын дисперсті жүйелер-олар жарық микроскоп арқылы үздіксіз қозғалыстағы нүктелер түрінде көрінеді. Коллоидты ерітінділер қарапайым сүзгілерден оңай өтеді және денеге толықтай сіңеді. Коллоидтық ерітінділерге ағзаның барлық ішкі ортасы қан, лимфа, жасуша ішілік және жасушадан тыс сұйықтықтарды жатқызамыз жатады. Кез келген табиғи құбылыстар -жануарлар мен өсімдіктер ағзалары, гидросфера және атмосфера, жер қыртысы және жер қойнауы - әртүрлі және әр түрлі коллоидтық жүйелердің күрделі жиынтығы екені белгілі. Сондықтан коллоидтық химия ғылымда ерекше орын алады және ғылым, өнеркәсіп, медицина және ауыл шаруашылығының көптеген өзара байланысты емес салаларымен өзара әрекеттесу кезінде дамиды коллоидтық бөлшектер соншалықты кішкентай, сондықтан олар орналасқан дисперсиялық ортаның молекулаларымен кездейсоқ соқтығысу нәтижесінде олардың қозғалыс бағыты үнемі өзгеріп отыратынын білеміз. Бұл құбылысты 1827 жылы алғаш рет британдық ғалым Роберт Броун гүл тозаңының бөлшектері бар суда байқады. Оның есімі " броундық қозғалыс" атауының негізін қалаған еді. Кейін құбылыс теориясының негізгі ережелері және оның макроскопиялық көрініс - диффузия Альберт Эйнштейн жасаған және француз физигі жан Перрен эксперименталды түрде растаған болатын. Коллоидтық жүйелер тірі организмдердің, соның ішінде адамның негізгі компоненттері болып табылады. Тері, бұлшықеттер, тырнақтар, шаштар, қан тамырлары, өкпе, бүкіл асқазан-ішек жолдары және де басқа адам организміндегі мүшелер ақуызға бай коллоидтардан тұрады, онсыз өмірдің өзі мүмкін емес. Қан - бұл ферменттік элементтер - эритроциттер, тромбоциттер, лейкоциттер - бөлшектер, ал плазма-дисперсті орта болатын дисперсті жүйе. Ғылымда жеке бағыт бар – адамның коллоидтық-химиялық физиологиясы - коллоидтық қосылыстарды құрайтын дене жүйелерінің жұмысын зерттеу жүргізетіні белгілі. Адам коллоидты организм деп сенімді түрде айта аламыз; тіпті біздің сүйектеріміз-кальций мен фосформен қаныққан коллоид болып саналады. Дененің ең кішкентай құрылымдық және функционалды бірлігі-бұл жасуша. Бұл сонымен қатар коллоидты түзілімдердің күрделі кешені, олардың негізгілері жасуша мембраналары, ядро және басқа да әр жасуша қабырғасымен немесе мембранамен қоршалғаны белгілі. Мембраналардың коллоидтық қасиеттері метаболизм функцияларын, қоректік заттардың жасушаға енуін және одан метаболизм өнімдерін шығаруды, сонымен қатар жасушалардың өміршеңдігін және биохимиялық процестердің қалыпты жүруін қамтамасыз ететін көптеген басқа маңызды функцияларды қамтамасыз етеді. Жасуша ядросы-генетикалық ақпарат ДНҚ молекулалары түрінде сақталатын құрылым. Ядроның коллоидтық ортасы генетикалық ақпаратты сақтаудың қалыпты жағдайларын қамтамасыз етеді. Ең көп зерттелген-дененің коллоидтық жүйесі, қан және оның негізісі-плазма екені белгілі. Қанның дисперсті ортасы су болып табылады, ал коллоидты бөлшектер - химиялық құрамы мен молекулалық құрылымы бойынша алуан түрлі заттар: аминқышқылдар мен молекулаларынан бастап ірі ақуыз молекулаларына дейін ферменттер, ақуыз табиғатының гормондары, ақуыздары, қант пен май қышқылдарының қарапайым молекулаларынан олардың күрделі кешендеріне дейін. Адам ағзасының кез-келген сұйықтығы немесе тіндері коллоидты дисперсті орта болып табылады. Олар, лимфа, сүт, асқазан-ішек жолдарының мазмұны, өт, ми сұйықтығы және сол сияқтыларды да жатқызамыз. Бұл сұйықтықтардың коллоидтық қасиеттерінің бұзылуы әртүрлі ауруларға әкеледі. Мысалы, қанда қан ұйығыштары пайда болады, нәтижесінде инсульт немесе инфаркт пайда болуы мүмкін. Өт пен зәрде тастар пайда болады, тіндерде - зәр қышқылы тұздарының жоғалуынан подагра ауруы туындайды. Асқазан-ішек жолында ас қорыту шырындарының көмегімен жеген тамақ алдымен коллоидты ерітіндіге айналады, содан кейін оны организм сіңіре алады. Қорытынды. Колоидты ерітінділердің біздің өмірімізде қолданылуы өте маңызды болып табылады. Адам организміндегі кез келген сұйықтықтарды жоғалту болған жағдайда, олардың көлемі коллоидты ерітінділер мен қалыпқа келтіріледі. Яғни, коллоидты ерітінділердің адам ағзасында алатын орыны өте жоғары және маңызды орын алатынын біз көріп отырамыз. Коллоидтарды тазарту әдістері де қолданылады, мысалы, компенсациялық диализ принципі "жасанды бүйрек" деп аталатын аппаратты құруда қолданылады. Оның көмегімен науқастың қанын әртүрлі төмен молекулалы заттардан - метаболикалық өнімдерден тазартуға болады, улану нәтижесінде жедел бүйрек жеткіліксіздігі сияқты ауыр күйіктермен науқас бүйректің қызметін уақытша алмастыра алады. Сондықтан да, біз көріп отырғандай коллоидты ерітінділер адам өмірінде және де қоршаған ортада қолданылуы өте маңызды болып табылады. Коллоидты ерітінділерсіз адам организмі өмір сүре алмайды деп айтсақ мүлдем қателеспейміз. жүктеу/скачать 16,17 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|