METALLARNING KIMYOVIY XOSSALARI: Metallarning kimyoviy xossalari ular
atomlarining valent elektronlarini oson berib, tegishli ionlarga aylanish qobiliyatlari bilan
aniqlanadi. Kimyoviy reaksiyalarda metallarning atomlari qaytaruvchilik xossalarini namoyon
qiladi. Masalan, kislorodda yonish jarayonida metall valent elektronlarini berib, musbat zaryadli
ionga aylanadi – oksidlanadi, kislorod esa electronlarni qabul qilib, manfiy zaryadli ionga aylanadi
– qaytariladi:
M–nē →M
+n
, nO
2
+ 4nē →2nO
–2
4M + nO
2
→2M
2
On.
Natriy xlor bilan birikkanda elektronlarini xlorga beradi, rux sulfat kislota bilan ta’sirlashganda,
uning bergan elektronlarini vodorod qabul qiladi (reaksiya tenglamalarini yozing).
Metallarning elektrokimyoviy kuchlanish qatori .Bir metallni boshqa metallar ularning
birikmalaridan siqib chiqarish qobiliyatini rus olimi N.N.Beketov batafsil o’rgangan. U metallarni
«siqib chiqarish qatori» ga joylashtirdi va ularning orasida vodorodning o’rnini ko’rsatib berdi.
Hozirgi vaqtda bu qator metallarning elektrokimyoviy kuchlanish qatori yoki metallarning standart
elektrod potensiallari qatori deb ataladi.
Masalan : Zn + Pb(NO
3
)
2
→ Pb↓ + Zn(NO
3
)
2
Lekin qo'rg'oshin xuddi shu sharoitda rux nitratidan ruxni siqib chiqara olmaydi. Demak, rux
qo’rg’oshinga nisbatan kuchli qaytaruvchi. Vodorodgacha chap tomonda joylashgan metallar uni
kislotalar eritmalaridan siqib chiqaradi (litiy va magniy oralig’idagi metallar vodorodni suvdan
odatdagi haroratda siqib chiqaradi).
Zn+ 2HCl = ZnCl
2
+H
2
↑
Vodoroddan keyin o’ng tarafda turgan metallar uni kislotalarning suvli eritmalaridan siqib chiqara
olmaydi. Cu + HCl = bu reaksiya bormaydi.
Metall atomi o’zining valent elektronlarini qanchalik oson bersa, u shunchalik kuchli qaytaruvchi
hisoblanadi.