Сабаққа дайындалуға әдістемелік нұсқаулар

Көмірсулар жекелеген клеткалар мен ұлпаларды өсіргенде қоректік орталардың қажетті құрамдас бөлігі болып табылады, өйткені олар автотрофты қоректенуге төзімді емес. Әдетте, көмірсулардың көзі ретінде 20-40 г/л концентрациясымен сахарозаны немесе глюкозаны пайдаланады. Белсенді гидролитикалық ферменттері көп молшерлі ісік ұлпалары еріген крахмалды орталарда өсе алады.

Өсу реттеушілері жасушалардың дифференциялау және жасушалық бөлінулерді индукциялау үшін қажетті. Сондықтан, каллус ұлпаларды алу үшін қоректік орталардың құрамына жасушалық дифференциялауға әкелетін, ауксиндер және дедифференцияланған жасушалардың бөлінуін индукциялайтын, цитокининдер кіру керек. Сабақтық морфогенезді индукциялау жағдайда ортадағы ауксиндердің мөлшерін төмендетуге немесе оларды қоректік ортадан бөліп алуға болады. Гормондары жоқ орталарда ісік және бұл жағдайға бейімделген ұлпалар өседі. Гормондардың кез келген типіне немесе олардың біреуіне қатысты автономдығы жасушалардың гормондарды синтездеу қабілеттігіне байланысты.

Қоректік орталардағы ауксиндердің көзі ретінде әдетте 2,4-дихлорфеноксисірке қышқылды (2,4-Д)- 1-10 мг/л, және де индолилсірке қышқылды (ИСҚ) – 1-30 мг/л, және - нафтилсірке қышқылды (НСҚ) – 0,1-2 мг/л пайдаланады. ИСҚ-дың 2,4-Д-ға қарағанда белсенділігі төмен. Каллус түзілудің индукциясы үшін әдетте ауксиндердің жоғары концентрациялар қолданылады, ал кейінгі отырғызуларда, ортадағы ауксиндердің мөлшері бірнеше есе азайтылса, ұлпа өсе алады.

Жасанды қоректік орталардағы цитокининдердің көзі ретінде кинетинді, 6-бензиламинопуринді (6-БАП), зеатинді (0,001-10 мг/л) қолданылады. Зеатиннің және БАП-тың кинетинге қарағанда жекелеген ұлпаларды өсіруінде және органогенездің индукциясында белсенділігі жоғары. Кейбір қоректік орталардың құрамына аденин кіреді.

Жеке қоректік орталардың құрамында ауксиндер мен цитокининдерден басқа гибберелл қышқылы (ГҚ) бар. Кейде қоректік ортаға өсімдік экстракттарын немесе шырындарын қосады. Кокос жаңғағының сұйық эндоспермі – кокос сүті өсуді тездететің ең жоғары қабілеттілігіне ие.

Қатты қоректік орталарды дайындау үшін теңіз балдырлардан алатын, агар-агар-полисахаридті пайдаланады. Құрамында жағымсыз қоспалардың ең аз мөлшері «Difco» бактериалды агарында және отандық өндірісінің бактериалды агарында байқалады, оларды алды ала жуылмай қолдануға болады. Әдетте, қатты қоректік қоспаны алу үшін ортаға агардың 5-8% қосады.

Макротұздардың, микротұздардың және витаминдердің ерітінділерін концентрацияланған түрде дайындалуға ыңғайлы. Аналық ерітінділерді мұздатқышта, витаминдерді төмен температурада сақтайды. Макротұздардың ерітінділерін қажеттілігіне қарағанда 10-20 есе, микротұздардың – 100-1000 есе, витаминдердің – 1000 есе концентрацияланған түрде дайындайды.

Белгілі бір өсімдіктердің жасушаларын, ұлпаларын және мүшелерін өсіру үшін құрамы әртүрлі қоректік орталарды пайдаланады. Ең жиі қолданылатын орталар Мурасиге-Скугтың (кесте 1), Уайттың, Гамборгтың немесе В-5.